SCHRIFTKENNIS,
HANDSCHRIFTONTWIKKELING IN HET
ONDERWIJS. (2014). SCHOLTEN, A. &
HAMERLING, B.
SAMENVATTING
CONTENTS
Hoofdstuk 1: Schrijven en schrijfonderwijs...............................................................................................................3
1.1: ‘’Schrijven’’.....................................................................................................................................................3
Hoofdstuk 2: Leerlijn schrijfonderwijs......................................................................................................................3
2.1 De fasen van het handschrifonderwijs...........................................................................................................4
Fase van de ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden (groep 1 & 2)................................................................4
Fase van het driezone-niveau met trajecten; het verwerven van het verbonden schrif (groep 3 & 4)..........4
Fase van de ontwikkeling en onderhoud van het handschrif (groep 5 t/m 8)................................................4
2.2 Toetsenbordvaardigheid.................................................................................................................................4
2.3 De groepen......................................................................................................................................................4
Groep 1..............................................................................................................................................................4
Groep 2..............................................................................................................................................................4
Groep 3..............................................................................................................................................................5
Groep 4..............................................................................................................................................................5
Groep 5..............................................................................................................................................................5
Groep 6..............................................................................................................................................................5
Groep 7..............................................................................................................................................................5
Groep 8..............................................................................................................................................................5
Hoofdstuk 3: Didactek van het handschrifonderwijs..............................................................................................6
3.1 Instrueren........................................................................................................................................................6
3.2 Het lesmodel...................................................................................................................................................6
3.3 Correcte en feedback.....................................................................................................................................7
3.4 Uitdagend handschrifonderwijs.....................................................................................................................7
3.5 Instructewijzen en –materialen......................................................................................................................7
Hoofdstuk 4: Ergonomie van pengreep en schrijfouding.......................................................................................7
4.1 Pengreep.........................................................................................................................................................7
4.2 Schrijfouding..................................................................................................................................................7
4.3 Het gebruik van dik grafsch materiaal............................................................................................................8
, 4.4 Linkshandigheid...............................................................................................................................................8
Hoofdstuk 5: Onderbouw..........................................................................................................................................8
5.1 Geleterdheid, taal, schrijven en grafsche vormgeving.................................................................................8
5.2 Ontwikkelingen bij het jonge kind...................................................................................................................8
5.3 Grote en fjne motoriek – distaal en proximaal..............................................................................................8
5.4 Motoriek versus vaardigheid...........................................................................................................................9
5.5 Hoe wel goed voorbereiden?..........................................................................................................................9
5.6 Ontwikkeling schrijfvoorwaarden...................................................................................................................9
5.7 Schrijfvoorwaardenoefeningen.....................................................................................................................10
5.8 Goede schrijfvoorbereiding...........................................................................................................................10
5.9 Omgang met letervormen............................................................................................................................10
5.10 Instructefasen van het leren schrijven (groep 3 en 4)...............................................................................10
Hoofdstuk 6: Toetsenbordvaardigheidsontwikkeling in de basisschool.................................................................10
6.1 Ontwikkeling tempo en accuratesse.............................................................................................................10
6.2 Methodiek.....................................................................................................................................................11
Hoofdstuk 7: Bovenbouw........................................................................................................................................11
7.1 Gedrag beïnvloeden......................................................................................................................................11
7.2 Spiegelneuronen...........................................................................................................................................11
7.3 Kennis overdragen.........................................................................................................................................11
7.4 Ontwikkeling van het handschrif.................................................................................................................11
7.5 Handschrifbegeleiding.................................................................................................................................11
7.6 Onverbonden schrif of blokschrif...............................................................................................................11
7.7 Letersoort kiezen?........................................................................................................................................12
7.8 Sierschrif.......................................................................................................................................................12
7.9 Temposchrijven.............................................................................................................................................12
7.10 Schrijfattude..............................................................................................................................................12
7.11 Overige aspecten.........................................................................................................................................12
Hoofdstuk 8: Het remediëren van handschrifen...................................................................................................12
8.1 Bewegingstherapeuten en perceptuo-motoriek..........................................................................................12
8.2 Analyse van proces en product.....................................................................................................................13
8.3 Handelingsplan handschrifverbetering........................................................................................................13
Hoofdstuk 9: Leterkennis en didactek..................................................................................................................13
9.1 Aspecten van de letervormgeving: kapitalen..............................................................................................13
9.2 Woord- en leterspates................................................................................................................................14
9.3 Schuin of rechtop schrijven?.........................................................................................................................14
9.4 Verhoudingen en analyse..............................................................................................................................14
9.5 Relate leterverbinding, regellengte en het schrifformaat.........................................................................14
, 9.6 Ontwikkelingen: blokschrif of verbonden?..................................................................................................14
HOOFDSTUK 1: SCHRIJVEN EN SCHRIJFONDERWIJS
De handschrifvaardigheid is een basisvaardigheid, vroeger ook wel een ‘leervoorwaarde’ genoemd. Iemand die
het handschrif maar weinig nodig heef, moet deze even goed beheersen als iemand die vaak schrijf. Volgens
een onderzoek is de kwaliteit van het handschrif vanaf groep 4 tot en met groep 8 sterk terug gelopen. Dit is
onderwijskundig gezien een onwenselijke ontwikkeling en geef aan dat het vak schrijven meer gericht zal
moeten zijn op het ontwikkelen van kwaliteit en het behoud ervan.
Er zijn drie belangrijkste momenten waarop het handschrif kan ontsporen:
1. Te vroeg beginnen veel scholen beginnen meteen na de grote vakante, veel kinderen zijn dan nog
niet schrijfrijp. Een schrijfrijpheidstoets is dan vereist.
2. Verkeerd aanleren in de instructefase heef men geen kijk op het ontstaan van verkeerde
trajecten.
3. Niet goed onderhouden en begeleiden van het handschrif te weinig begeleiding als het handschrif
eenmaal is aangeleerd, de leerling moet het vaak zelf maar uitzoeken.
Kinderen moeten op de basisschool de basis van vaardigheden en kennis kunnen verwerven. Elk kind kan goed
leren schrijven, mits dit op een juiste wijze gebeurt en de bereikte vaardigheid op de juiste wijze wordt
onderhouden. Ook is onderzocht dat handschrif de leerstof dieper doet verwerken en beter doet onthouden.
1.1: ‘’SCHRIJVEN’’
Schrijven is een grafschhinstrumentele vormgevende vaardigheid waarbij cultureel bepaalde tekens worden
gebruikt bedoeld om schrifelijke communicaate mogelijk te maken.
Het schrif is de basis van de Westerse culturele ontwikkeling. Door gegevensopslagmogelijkheid van het schrif
is een contnuering van de culturele kennis mogelijk. Deze zijn versterkt door de ontwikkeling van de typografe
(boekdrukkunst).
Schrif wordt vaak gekoppeld aan taal. Dit is een fout. Jonge kinderen nemen als vanzelf de taal en het dialect
over van de groep waarin ze verkeren. Het schrif zullen ze echter uitsluitend door scholing en instructe eigen
kunnen maken. Dit is een afgesproken cultureel systeem. De constructe, de verhoudingen, de toegepaste
lijneigenschappen, zijn allemaal factoren van de cultureel bepaalde schrifcode en moeten daarom nauwkeurig
overgedragen worden.
Het woord ‘schrijven’ kan taalkundig of vormgevend opgevat worden. Maar je alleen maar goed vormgegeven
letervormen of vertolk je een verhaal? Het eerste is een voorwaarde voor het tweede. Schrijven betekent ‘het
construeren van letertekens in het plate vak’.
Noordzij (2000): ‘’Schrif vertolkt taal in tekst. Verandert de taal, dan ook de tekst, maar niet het schrif.
Verandert het schrif, dan ook de tekst, maar niet de taal.’’ Het woord schrijven is een homoniem geworden
(eenzelfde woord met meerdere betekenissen) en wordt doorgaans als een taalinhoudelijk begrip opgevat.
Er wordt steeds meer aandacht gegeven aan het begrip ‘ontluikende geleterdheid’. Het maken en construeren
van leters en woorden wordt daar al vaak bij inbegrepen, maar hier overschrijdt dit vakgebied zijn grenzen,
want kinderen kunnen nog niet op de juiste wijze letervormen goed construeren, waardoor ze later in
verwarring raken als ze dit wel moeten.
Kinderen zijn eerder leesrijp dan schrijfrijp, percepte is eenvoudiger dan constructe/producte. Voordat er
geschreven gaat worden is het belangrijk om eerst voldoende letervormkwaliteit bereikt te hebben alvorens
een aangeleerde leter in te zeten voor het leren lezen.
In bestaande klassieke leesmethoden wordt een leter aangeboden en vervolgens verklankt. Beter is het om dit
andersom te doen, dan sluit je aan op wat een leerling al wel weet. Alles wat je kunt schrijven, kun je ook lezen.
De klank(analyse) moet voorafgaan aan het aanbieden van het teken (de letervorm).
HOOFDSTUK 2: LEERLIJN SCHRIJFONDERWIJS
, In de kerndoelen en kennisbasis staat waar het handschrifonderwijs aan moet voldoen. Deze zijn opgesplitst in
tussendoelen. Deze zijn gerelateerd aan de drie hoofdfasen waarin het handschrifonderwijs valt te verdelen.
2.1 DE FASEN VAN HET HANDSCHRIFTONDERWIJS
Aanvankelijk werden de fasen voorbereidend-, aanvankelijk- en voortgezet schrijven genoemd. Deze
terminologie zegt niets over de aard en inhoud van de fasen, daarom hanteert het boek de volgende
inhoudelijke termen: de ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden, het aanleren van letervormen en de
ontwikkeling en onderhoud van het handschrif.
FASE VAN DE ONTWIKKELING VAN DE SCHRIJFVOORWAARDEN (GROEP 1 & 2)
Het jonge kind ontwikkelt eerst inzicht in leters die qua vormgeving bij het niveau van zijn tekenontwikkeling
passen. Deze leters, de kapitalen, bestaan uit losse streken, die met de uiteinden op elkaar aansluiten en zich
allemaal binnen één zone bevinden. Deze leters hebben geen trajecten en je kunt ze op verschillende
manieren construeren zonder dat de vorm eronder lijdt. De kinderen ontwikkelen ook de instrumentele
vaardigheid, waarbij ze oefeningen, gericht op de vaardigheid en waarneming, vanuit een goede greep en
houding, krijgen.
FASE VAN HET DRIEZONE-NIVEAU MET TRAJECTEN; HET VERWERVEN VAN HET VERBONDEN
SCHRIFT (GROEP 3 & 4)
De kinderen leren de kleine-leter-vromen (minuskels) in groep 3 en in groep 4 de hoofdleter- of
kapitaalvormen. De minuskels hebben stokken en staarten en bestaan uit drie zones. Voortgezete oefening in
vaardigheid, waarneming en zelfrefecte blijf ook hier van belang.
FASE VAN DE ONTWIKKELING EN ONDERHOUD VAN HET HANDSCHRIFT (GROEP 5 T/M 8)
Het handschrif van een kind is tot en met het voortgezet onderwijs sterk in ontwikkeling. Cogniteve
begeleiding om het geleerde in eerdere groepen te borgen is hard nodig. Er moet kennis worden aangebracht
over verantwoorde letervormgeving en hoe het kind daar invloed op kan uitoefenen.
2.2 TOETSENBORDVAARDIGHEID
Het maken van een tekst via een toetsenbord is eveneens het maken van een tekst, zij het via een ander
schrijfnstrument. Een goede houding en handmanipulate spelen hierbij ook een belangrijke rol. Het
blindtypen valt binnen fase 3.
2.3 DE GROEPEN
GROEP 1
De schrijfvoorwaarden, waaronder een juiste ergonomie (correcte houding en materiaalgreep), worden
geoefend. Kinderen staan op deze leefijd het meest open voor het opnemen van nieuwe vaardigheden. Zij
willen kunnen wat anderen ook kunnen en zeten zich daar ook volledig voor in. Er moet worden gewerkt aan
een beginnende materiaalbeheersing en werkhouding of attude.
Een duidelijke inhoudelijke feedback over het resultaat is hier al van groot belang, omdat er de basis wordt
gelegd voor al het toekomstge werk. Veel leerkrachten prijzen uitsluitend de inzet van het kind.
GROEP 2
Kinderen spreken van grote en kleine leters. Ze moeten de transfer tussen beide letersoorten kennen en daar
moet in geoefend worden. Middelen hiervoor zijn het oefenen met letervormen (als letermemory en
stempelen), oefenen door waar te nemen (door vormverschillen en overeenkomsten) en oefenen door
uitvoeren (oefenen van traject, met kleuren en arceren).
Belangrijk is dat er geen woorden in blokleters worden geconstrueerd. Kinderen moeten niet eerst met een
andere letersoort te maken krijgen dan wat ze in groep 3 leren en gebruiken). De leterervaringen moeten
HANDSCHRIFTONTWIKKELING IN HET
ONDERWIJS. (2014). SCHOLTEN, A. &
HAMERLING, B.
SAMENVATTING
CONTENTS
Hoofdstuk 1: Schrijven en schrijfonderwijs...............................................................................................................3
1.1: ‘’Schrijven’’.....................................................................................................................................................3
Hoofdstuk 2: Leerlijn schrijfonderwijs......................................................................................................................3
2.1 De fasen van het handschrifonderwijs...........................................................................................................4
Fase van de ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden (groep 1 & 2)................................................................4
Fase van het driezone-niveau met trajecten; het verwerven van het verbonden schrif (groep 3 & 4)..........4
Fase van de ontwikkeling en onderhoud van het handschrif (groep 5 t/m 8)................................................4
2.2 Toetsenbordvaardigheid.................................................................................................................................4
2.3 De groepen......................................................................................................................................................4
Groep 1..............................................................................................................................................................4
Groep 2..............................................................................................................................................................4
Groep 3..............................................................................................................................................................5
Groep 4..............................................................................................................................................................5
Groep 5..............................................................................................................................................................5
Groep 6..............................................................................................................................................................5
Groep 7..............................................................................................................................................................5
Groep 8..............................................................................................................................................................5
Hoofdstuk 3: Didactek van het handschrifonderwijs..............................................................................................6
3.1 Instrueren........................................................................................................................................................6
3.2 Het lesmodel...................................................................................................................................................6
3.3 Correcte en feedback.....................................................................................................................................7
3.4 Uitdagend handschrifonderwijs.....................................................................................................................7
3.5 Instructewijzen en –materialen......................................................................................................................7
Hoofdstuk 4: Ergonomie van pengreep en schrijfouding.......................................................................................7
4.1 Pengreep.........................................................................................................................................................7
4.2 Schrijfouding..................................................................................................................................................7
4.3 Het gebruik van dik grafsch materiaal............................................................................................................8
, 4.4 Linkshandigheid...............................................................................................................................................8
Hoofdstuk 5: Onderbouw..........................................................................................................................................8
5.1 Geleterdheid, taal, schrijven en grafsche vormgeving.................................................................................8
5.2 Ontwikkelingen bij het jonge kind...................................................................................................................8
5.3 Grote en fjne motoriek – distaal en proximaal..............................................................................................8
5.4 Motoriek versus vaardigheid...........................................................................................................................9
5.5 Hoe wel goed voorbereiden?..........................................................................................................................9
5.6 Ontwikkeling schrijfvoorwaarden...................................................................................................................9
5.7 Schrijfvoorwaardenoefeningen.....................................................................................................................10
5.8 Goede schrijfvoorbereiding...........................................................................................................................10
5.9 Omgang met letervormen............................................................................................................................10
5.10 Instructefasen van het leren schrijven (groep 3 en 4)...............................................................................10
Hoofdstuk 6: Toetsenbordvaardigheidsontwikkeling in de basisschool.................................................................10
6.1 Ontwikkeling tempo en accuratesse.............................................................................................................10
6.2 Methodiek.....................................................................................................................................................11
Hoofdstuk 7: Bovenbouw........................................................................................................................................11
7.1 Gedrag beïnvloeden......................................................................................................................................11
7.2 Spiegelneuronen...........................................................................................................................................11
7.3 Kennis overdragen.........................................................................................................................................11
7.4 Ontwikkeling van het handschrif.................................................................................................................11
7.5 Handschrifbegeleiding.................................................................................................................................11
7.6 Onverbonden schrif of blokschrif...............................................................................................................11
7.7 Letersoort kiezen?........................................................................................................................................12
7.8 Sierschrif.......................................................................................................................................................12
7.9 Temposchrijven.............................................................................................................................................12
7.10 Schrijfattude..............................................................................................................................................12
7.11 Overige aspecten.........................................................................................................................................12
Hoofdstuk 8: Het remediëren van handschrifen...................................................................................................12
8.1 Bewegingstherapeuten en perceptuo-motoriek..........................................................................................12
8.2 Analyse van proces en product.....................................................................................................................13
8.3 Handelingsplan handschrifverbetering........................................................................................................13
Hoofdstuk 9: Leterkennis en didactek..................................................................................................................13
9.1 Aspecten van de letervormgeving: kapitalen..............................................................................................13
9.2 Woord- en leterspates................................................................................................................................14
9.3 Schuin of rechtop schrijven?.........................................................................................................................14
9.4 Verhoudingen en analyse..............................................................................................................................14
9.5 Relate leterverbinding, regellengte en het schrifformaat.........................................................................14
, 9.6 Ontwikkelingen: blokschrif of verbonden?..................................................................................................14
HOOFDSTUK 1: SCHRIJVEN EN SCHRIJFONDERWIJS
De handschrifvaardigheid is een basisvaardigheid, vroeger ook wel een ‘leervoorwaarde’ genoemd. Iemand die
het handschrif maar weinig nodig heef, moet deze even goed beheersen als iemand die vaak schrijf. Volgens
een onderzoek is de kwaliteit van het handschrif vanaf groep 4 tot en met groep 8 sterk terug gelopen. Dit is
onderwijskundig gezien een onwenselijke ontwikkeling en geef aan dat het vak schrijven meer gericht zal
moeten zijn op het ontwikkelen van kwaliteit en het behoud ervan.
Er zijn drie belangrijkste momenten waarop het handschrif kan ontsporen:
1. Te vroeg beginnen veel scholen beginnen meteen na de grote vakante, veel kinderen zijn dan nog
niet schrijfrijp. Een schrijfrijpheidstoets is dan vereist.
2. Verkeerd aanleren in de instructefase heef men geen kijk op het ontstaan van verkeerde
trajecten.
3. Niet goed onderhouden en begeleiden van het handschrif te weinig begeleiding als het handschrif
eenmaal is aangeleerd, de leerling moet het vaak zelf maar uitzoeken.
Kinderen moeten op de basisschool de basis van vaardigheden en kennis kunnen verwerven. Elk kind kan goed
leren schrijven, mits dit op een juiste wijze gebeurt en de bereikte vaardigheid op de juiste wijze wordt
onderhouden. Ook is onderzocht dat handschrif de leerstof dieper doet verwerken en beter doet onthouden.
1.1: ‘’SCHRIJVEN’’
Schrijven is een grafschhinstrumentele vormgevende vaardigheid waarbij cultureel bepaalde tekens worden
gebruikt bedoeld om schrifelijke communicaate mogelijk te maken.
Het schrif is de basis van de Westerse culturele ontwikkeling. Door gegevensopslagmogelijkheid van het schrif
is een contnuering van de culturele kennis mogelijk. Deze zijn versterkt door de ontwikkeling van de typografe
(boekdrukkunst).
Schrif wordt vaak gekoppeld aan taal. Dit is een fout. Jonge kinderen nemen als vanzelf de taal en het dialect
over van de groep waarin ze verkeren. Het schrif zullen ze echter uitsluitend door scholing en instructe eigen
kunnen maken. Dit is een afgesproken cultureel systeem. De constructe, de verhoudingen, de toegepaste
lijneigenschappen, zijn allemaal factoren van de cultureel bepaalde schrifcode en moeten daarom nauwkeurig
overgedragen worden.
Het woord ‘schrijven’ kan taalkundig of vormgevend opgevat worden. Maar je alleen maar goed vormgegeven
letervormen of vertolk je een verhaal? Het eerste is een voorwaarde voor het tweede. Schrijven betekent ‘het
construeren van letertekens in het plate vak’.
Noordzij (2000): ‘’Schrif vertolkt taal in tekst. Verandert de taal, dan ook de tekst, maar niet het schrif.
Verandert het schrif, dan ook de tekst, maar niet de taal.’’ Het woord schrijven is een homoniem geworden
(eenzelfde woord met meerdere betekenissen) en wordt doorgaans als een taalinhoudelijk begrip opgevat.
Er wordt steeds meer aandacht gegeven aan het begrip ‘ontluikende geleterdheid’. Het maken en construeren
van leters en woorden wordt daar al vaak bij inbegrepen, maar hier overschrijdt dit vakgebied zijn grenzen,
want kinderen kunnen nog niet op de juiste wijze letervormen goed construeren, waardoor ze later in
verwarring raken als ze dit wel moeten.
Kinderen zijn eerder leesrijp dan schrijfrijp, percepte is eenvoudiger dan constructe/producte. Voordat er
geschreven gaat worden is het belangrijk om eerst voldoende letervormkwaliteit bereikt te hebben alvorens
een aangeleerde leter in te zeten voor het leren lezen.
In bestaande klassieke leesmethoden wordt een leter aangeboden en vervolgens verklankt. Beter is het om dit
andersom te doen, dan sluit je aan op wat een leerling al wel weet. Alles wat je kunt schrijven, kun je ook lezen.
De klank(analyse) moet voorafgaan aan het aanbieden van het teken (de letervorm).
HOOFDSTUK 2: LEERLIJN SCHRIJFONDERWIJS
, In de kerndoelen en kennisbasis staat waar het handschrifonderwijs aan moet voldoen. Deze zijn opgesplitst in
tussendoelen. Deze zijn gerelateerd aan de drie hoofdfasen waarin het handschrifonderwijs valt te verdelen.
2.1 DE FASEN VAN HET HANDSCHRIFTONDERWIJS
Aanvankelijk werden de fasen voorbereidend-, aanvankelijk- en voortgezet schrijven genoemd. Deze
terminologie zegt niets over de aard en inhoud van de fasen, daarom hanteert het boek de volgende
inhoudelijke termen: de ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden, het aanleren van letervormen en de
ontwikkeling en onderhoud van het handschrif.
FASE VAN DE ONTWIKKELING VAN DE SCHRIJFVOORWAARDEN (GROEP 1 & 2)
Het jonge kind ontwikkelt eerst inzicht in leters die qua vormgeving bij het niveau van zijn tekenontwikkeling
passen. Deze leters, de kapitalen, bestaan uit losse streken, die met de uiteinden op elkaar aansluiten en zich
allemaal binnen één zone bevinden. Deze leters hebben geen trajecten en je kunt ze op verschillende
manieren construeren zonder dat de vorm eronder lijdt. De kinderen ontwikkelen ook de instrumentele
vaardigheid, waarbij ze oefeningen, gericht op de vaardigheid en waarneming, vanuit een goede greep en
houding, krijgen.
FASE VAN HET DRIEZONE-NIVEAU MET TRAJECTEN; HET VERWERVEN VAN HET VERBONDEN
SCHRIFT (GROEP 3 & 4)
De kinderen leren de kleine-leter-vromen (minuskels) in groep 3 en in groep 4 de hoofdleter- of
kapitaalvormen. De minuskels hebben stokken en staarten en bestaan uit drie zones. Voortgezete oefening in
vaardigheid, waarneming en zelfrefecte blijf ook hier van belang.
FASE VAN DE ONTWIKKELING EN ONDERHOUD VAN HET HANDSCHRIFT (GROEP 5 T/M 8)
Het handschrif van een kind is tot en met het voortgezet onderwijs sterk in ontwikkeling. Cogniteve
begeleiding om het geleerde in eerdere groepen te borgen is hard nodig. Er moet kennis worden aangebracht
over verantwoorde letervormgeving en hoe het kind daar invloed op kan uitoefenen.
2.2 TOETSENBORDVAARDIGHEID
Het maken van een tekst via een toetsenbord is eveneens het maken van een tekst, zij het via een ander
schrijfnstrument. Een goede houding en handmanipulate spelen hierbij ook een belangrijke rol. Het
blindtypen valt binnen fase 3.
2.3 DE GROEPEN
GROEP 1
De schrijfvoorwaarden, waaronder een juiste ergonomie (correcte houding en materiaalgreep), worden
geoefend. Kinderen staan op deze leefijd het meest open voor het opnemen van nieuwe vaardigheden. Zij
willen kunnen wat anderen ook kunnen en zeten zich daar ook volledig voor in. Er moet worden gewerkt aan
een beginnende materiaalbeheersing en werkhouding of attude.
Een duidelijke inhoudelijke feedback over het resultaat is hier al van groot belang, omdat er de basis wordt
gelegd voor al het toekomstge werk. Veel leerkrachten prijzen uitsluitend de inzet van het kind.
GROEP 2
Kinderen spreken van grote en kleine leters. Ze moeten de transfer tussen beide letersoorten kennen en daar
moet in geoefend worden. Middelen hiervoor zijn het oefenen met letervormen (als letermemory en
stempelen), oefenen door waar te nemen (door vormverschillen en overeenkomsten) en oefenen door
uitvoeren (oefenen van traject, met kleuren en arceren).
Belangrijk is dat er geen woorden in blokleters worden geconstrueerd. Kinderen moeten niet eerst met een
andere letersoort te maken krijgen dan wat ze in groep 3 leren en gebruiken). De leterervaringen moeten
