Samenvatting Maatschappijleer (uit editie )

1 Wat is democratie?
1.1 Bedekt met staten:
1648: Vrede van Münster gesloten, dit maakte een eind aan de conflicten in Europa.
 De oorzaak hiervoor was een soevereine staat.
Soevereine staat: een staat die op een bepaalde gebied met duidelijke grenzen het
hoogste gezag uit oefent en het monopolie van geweldsuitoefening heeft.
 Bepaalt zelf de religie die wordt uitgeoefend en soevereine staten respecteren
elkaars soevereiniteit.
1.2 Het belang van politiek:
Politiek: Het maken van keuzes waarin allen in een staat zijn gebonden. Het is een
manier waarop een land wordt bestuurd.
 Keuzes worden in algemeen geldende wetten vastgelegd en uitgevoerd door
dienaren van de macht  ministers, ambtenaren, politie en leger.

Waarom politici nodig?
 Ze besluiten over zaken die veel mensen aan gaan = algemeen belang
 Ze besluiten dus ook over dingen die niet individueel beslist kunnen worden
(wegen, onderwijs enzovoort)
Efficiënt besturen, snel en daadkrachtig: Je kijkt dan vooral naar het doelmatige
resultaat.
Maximale participatie van burgers in de politiek: Je kiest dan voor een proces van
de democratische besluitvorming met een zorgvuldige afweging van verschillende
belangen.
Hoe als burger invloed uitoefenen op de politici?
1. Stemmen
2. Lid worden van een partij
3. Eigen partij oprichten
4. Contact opnemen
5. Media erbij betrekken: actie voeren
6. Burgerlijke ongehoorzaamheid: Niet aan de wet houden met politiek doel
1.3 Democratie:
Het gaat om de macht van velen en betekent letterlijk het volk regeert.
Indirecte / representatieve democratie: Het volk kiest vertegenwoordigers die de
beslissingen nemen en met een zekere regelmaat bij verkiezingen aan de bevolking
verantwoording moeten afleggen over hun beleid.
Om inbreng van burgers te garanderen moet een democratie ook een rechtstaat zijn,
zodat de burgers beschermd zijn tegen machtsmisbruik en willekeur van de
overheid.
Nadelen directe democratie:

1

,  Met een grotere groep kom je minder snel tot besluiten
 Niet iedereen kan zich grondig verdiepen in allerlei ingewikkelde onderwerpen
 De macht is niet verdeeld over meerdere personen en instituties die elkaar
controleren, geen trias politica.
Kenmerken van een democratie:
1. Burgers hebben individuele vrijheid  vrijheid van meningsuiting en leven
zoals zij dat willen binnen de wetten
2. Er gelden politieke grondrechten  verkiesbaar stellen, algemeen kiesrecht
enzovoort
3. Beperkte bevoegdheden van politie en leger
4. Onafhankelijke rechtspraak: rechters staan los van het parlement en regering
en hoeven de uitspraken daar niet te verantwoorden.
5. Persvrijheid
6. Machtenscheiding: wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht (in
representatieve democratie / indirecte)
Soorten representatieve democratieën:
1. Parlementaire democratie: (Parlementair stelsel): Via parlement oefenen
burgers invloed uit. Uit parlementsverkiezingen komt een regering voort.
 Parlement is het hoogste machtsorgaan
 Op basis van samenstellingen wordt er een kabinet geformeerd van
ministers en staatssecretarissen
 Staatshoofd heeft een beperkte macht. Wanneer het staatshoofd koning is
 constitutionele monarchie
2. Presidentiële democratie (presidentieel stelsel) : Rechtstreeks kiezen van
president die eigen regering samenstelt en in balans is met het parlement.
 President staat aan het hoofd van de regering en de uitvoerende macht
en kan eigen ministers benoemen en ontslaan
 Ontbindingsrecht: Het recht om het parlement te ontbinden. Dit geldt
niet voor presidentieel stelsel.
De Nederlandse staat
Sinds 1814 een constitutionele democratie  een staatsvorm waarin de taken en
bevoegdheden van het staatshoofd in de grondwet zijn vastgelegd. In Nederland
werd de koning op een gegeven moment gebonden aan wet en grondwet en is
gedwongen zich te houden aan de grenzen die de regering geeft.
 Nederland is dus een parlementaire democratie (indirect) met een
constitutioneel vorst. De erfopvolgers kunnen niet weggestemd worden.
Democratie: vrijheid en gelijkheid terug te zien in onze grondwet:
1) Taken en bevoegdheden van de drie politieke machten staan nauwkeurig
omschreven
2) Alle Nederlanders vanaf 18 jaar hebben het recht om te stemmen en om
verkozen te worden

2

, 3) De wetten worden vastgesteld door de regering en de staten-generaal samen.
4) De overheid laat de media vrij.
1.4 Dictatuur:
Dictatuur: het basiskenmerk is dat de drie machten, niet van elkaar gescheiden zijn,
maar in handen zijn van een kleine groep mensen.
 Beperkte individuele vrijheid
 Nauwelijks politieke vrijheid  Politieke tegenstanders worden
geïntimideerd enzovoort en soms schijnverkiezingen
 Geen onafhankelijke rechtspraak
 Massamedia en kunstuitingen zijn niet vrij (censuur)
 Overheidsgeweld.
 Geen rechtsstaat, want burgers kunnen hun rechten niet opeisen.

Voordeel? Snelle, efficiënte besluitvorming. De prijs die de bevolking hiervoor betaalt
is erg hoog.
Soorten dictaturen:
1. Ideologische dictaturen (Cuba en Noord-Korea): De communistische partij
heeft alle macht en politieke invloed is alleen voor mensen die de ideologie
onvoorwaardelijk steunen.
 Sprake van indoctrinatie: de bevolking krijgt de partij-ideologie met de
paplepel ingegoten. Dit komt omdat alles onder strenge controle staat.
2. Religieuze dictatuur (theocratie) (Iran): Geloof is basis voor besturen van
het land. Andere geloven of denkbeelden worden amper getolereerd.
3. Militaire dictatuur : (Myanmar) Alle macht in handen van militairen er zijn
geen lange termijn doelen.

2 Politieke stromingen
Ideologie: een samenhangend geheel van ideeën over de mens en de gewenste
inrichting van de samenleving. Het gaat dan om twee aspecten:
1) Normen en waarden die voor iedereen in de samenleving zouden moeten
gelden. Bij de ideologie met als waarde gelijkheid is het uitganspunt dat rijken
meer belasting moeten betalen.
2) De gewenste sociaal economische verhoudingen van de samenleving:
Ofwel wat is een rechtvaardig verdeling van de welvaart?
Links: Voor grote rol overheid
 Ongelijkheid verminderen
 weinig economische vrijheid
 actieve overheid ( op gebied van economie, uitkering, onderwijs en
gezondheidszorg)
 individuele vrijheid
 de overheid is er om de zwakkeren te beschermen en te helpen


3