Samenvatting Geschiedenis tijdvak 9 | Wereldoorlogen

Geschiedenis hs 9
§9.1 de eerste wereldoorlog
De oorlog breekt uit
Aanleiding: moord op de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand, 28 juni 1914.
Servië zat achter deze moord. Oostenrijk stelde Servië een ultimatum. Op 28 juli verklaarde
Oostenrijk Servië de oorlog. Rusland en Frankrijk sloten zich aan bij Servië en Duitsland bij
Oostenrijk. Toen het Duitse leger België binnendrong, verklaar GB ook de oorlog. Er kwamen
twee groepen: de geallieerden: Italië, Frankrijk, Rusland, GB en de centralen: Duitsland,
Oostenrijk en het Ottomaanse rijk. Toen de VS zich bij de geallieerden aansloot in 1917 was
het een echte wereldoorlog.

Oorzaken van de oorlog
Eind 19e eeuw ontstonden twee bondgenootschappen: Oostenrijk met Duitsland en Frankrijk
met Rusland. De spanningen liepen op door nationalisme en wantrouwen.
- Frankrijk: wilde wraak voor verloren oorlog en wilde Elzas-Lotharingen terug
- Oostenrijk: voelde zich bedreigd door Rusland
- Rusland: zag Duitsland en Oostenrijk als obstakel voor zijn machtsuitbreiding
- Duitsland: voelde zich omsingeld en wilde meer macht en aanzien
Om zijn koloniale rijk uit te breiden, bouwde Duitsland een oorlogsvloot  wapenwedloop
op zee met GB. In Europa heerste militarisme. De spanningen op de Balkan waren de
grootste bedreigingen. Het Ottomaanse rijk was zwak en de kleine landen als Servië waren
agressief. Er werden twee Balkanoorlogen gevoerd, waardoor delen van het Ottomaanse rijk
waren afgescheurd.

Het verloop van de oorlog
Fransen vielen Elzas-Lotharingen aan. Duitsland viel België en Noord-Frankrijk aan. Beide
partijen groeven zich in loopgraven. Aan het oostfront vochten Duitsland en Oostenrijk
tegen Rusland. Door honger onder de bevolking ontstond een opstand tegen de regering.
Onder leiding van Lenin grepen de communisten de macht en sloten vrede met Duitsland.
De geallieerden hadden twee voordelen: de Amerikanen en de tanks (GB). Toen de Duitsers
achter hun oude linies werden teruggedrongen, besefte ze dat ze de oorlog verloren hadden.
Duitsland vroeg om een wapenstilstand die op 11 november inging.

Bewapeningen en verwoestingen
De vernietigingskracht van de wapens was toegenomen door de industrialisatie. Duitsland
begon een duikbootoorlog om zo de voedselleveranties tussen de VS en GB te treffen. Dit
werd het motief voor de VS om de oorlog aan Duitsland te verklaren. Er vielen veel doden en
landschappen werden verwoest. Veel militairen bleven achter met mentale of fysieke
klachten.

Betrokken burgers
De economie werd afgestemd op de oorlog. Dit betekende dat er veel wapens werden
gefabriceerd en minder consumptiegoederen. Hierdoor ontstond een voedseltekort. Ook
had Duitsland last van een geblokkeerde haven. In de bezette delen van Europa werden veel
burgers vermoord, ter intimidatie en door haatcampagnes.

, Gevolgen van de oorlog
Duitsland moest de Vrede van Versailles tekenen:
- Elzas-Lotharingen teruggeven aan Frankrijk
- Verloor grondgebied aan Polen
- Raakte koloniën kwijt
- Klein leger
- Herstelbetalingen
- Geen lid van de Volkenbond
De communisten heroverden Georgië en Oekraïne en stichtte de Sovjet-Unie. Joegoslavië
werd gesticht met onder meer Servië. Zij hadden hun doel bereikt: een groot-Servië. Het
Ottomaanse rijk viel uiteen in Arabische staten.

§9.2 de economische wereldcrisis
Economie in de jaren 90
Door de Eerste Wereldoorlog kwam een einde aan de welvaart in Europa. In 1924 begon de
economische bloei. VS was al voor 1914 het rijkste land. Dit kwam door uitbreidingen van
het wegen- en elektriciteitsnet en nieuwe producten. In de consumptiemaatschappij bloeide
mode, uitgaansleven en de vermaaksindustrie op. Door de welvaart ontstond optimisme.

Economische wereldcrisis
Door optimisme stegen de koersen van aandelen. Veel mensen gingen beleggen. Op 24
oktober 1929 verkochten beleggers plotseling veel aandelen op Wall Street. Daardoor
gingen de koersen omlaag en sloeg de paniek toe. Beleggers verkochten snel hun aandelen.
Banken, fabrieken en landbouwbedrijven gingen failliet. Hierdoor kromp de productie,
daalde de koopkracht en steeg de werkeloosheid en daarmee ook de armoede.

Oorzaken van de wereldcrisis
Directe oorzaak:
- Beurskrach: Amerikanen leenden geld om aandelen te kopen  koers daalde en
banken vroegen hun geld terug  door verminderde waarde konden beleggers niet
terugbetalen  banken gingen failliet  spaarders verloren hun geld
Indirecte oorzaak:
- Overproductie landbouw: eerste wereldoorlog zorgde voor verwoeste
landbouwgrond  Amerika voerde hun productie op  Europese landen waren
hersteld  productie overtrof de vraag  prijzen daalden  boeren gingen failliet
- Overproductie industrie: productiecapaciteit steeg  lonen stegen niet zo snel 
Amerikanen leenden geld  1929  bedrijven bleven met voorraden zitten en
ontsloegen personeel  koopkracht daalde
- Wereldeconomie: Duitsland herstelde door leningen Amerika  1929  Amerika
eiste geld terug  Duitsland in problemen  Duitsland staakte herstelbetalingen 
Frankrijk en GB in problemen

Crisisbestrijding
Liberalen wilden overheid beperken en markt zijn werk laten doen, maar de crisis werd
alleen maar erger. Het werd pas beter met new deal door president Roosevelt. De overheid
redde banken, hielp werkelozen, hielp met schulden en investeerde in openbare werken.
Maar pas na de wereldoorlogen begon de welvaart weer echt te stijgen.