Samenvatting aanvankelijke didactieken

Samenvatting aanvankelijke
didactieken
1. Ontwikkelingspsychologie
1.1. Ontwikkelingsdoelen
 Sociaal-emotionele ontwikkeling
o Vooral op zichzelf gericht  leert samen spelen met andere (Rollenspel spelen)
o Klikken + moeite met regulieren van emoties (taal!)
o Juf/ouders belangrijker dan vriendjes
 Taalontwikkeling
o Korte zinnen – makkelijke woorden + uitgebreide woordenschat + humor
(uitleggen/begrijpen)
o Leren lezen en schrijven
 Lichamelijke / Motorische / Seksuele ontwikkeling
o Klein gestalte + eerste strekking (spieren nemen toe, kleutervet verliezen)
o Groeispurten op andere momenten (meisjes sneller dan jongens)
o Verliezen van melktanden
o Betere fijne motoriek (leren pengreep)
o Betere grove motoriek (vangen, gooien, evenwicht…)
o Ontdekken/beseffen van verschillende geslachten - nieuwsgierigheid
o Praten met kinderen over verliefdheid = taal geven aan gevoelens
 Cognitieve ontwikkeling
o Aandachtspanne neemt toe
o Ze leren heel veel bij – constant inhouden opnemen (vatten soms zaken letterlijk op =
veel uitleg nodig met taal voor heldere inhoud)
o Leren tellen, rekenen, schrijven, lezen (best in de ochtend + in een veilige
leeromgeving met fouten-maken-mag-cultuur + concreet materiaal + leren door zelf
te doen)
 Beeldende ontwikkeling
o Te weinig vaardigheden – gecodeerde werkelijkheid (blok als lichaam)
 Morele ontwikkeling
o Beter inleven in anderen (wanneer dit gemodelleerd wordt)
o Wat is goed/slecht  waarden en normen ontdekken door gezagsfiguren en hun
keuzes/uitspraken/daden
 Identiteit ontwikkeling
o Spiegelen aan gezagsfiguur – wat is goed/fout
o ijverig vs. Minderwaardigheid - ze willen veel ontdekken = krachtige omgeving
bieden zodat ze zich goed en waardig voelen (ondersteunen/waarderen/veiligheid
bieden…)
 Levensbeschouwelijke ontwikkeling (zie volgend deeltje)
o Als leerkracht = leerlingen helpen om zichzelf te leren kennen/ andere leren kennen/
leren reageren in situatie…  emoties/verhalen taal geven = rol van leerkracht
(vertalen/herhalen/parafraseren)
1

, o Breng het naar de belevingswereld van het kind  emotie koppelen aan (vb)
levensbeschouwelijke

 Conclusie:
o Vergelijkbare ontwikkeling/fases, op eigen manier/tijd
o Leer de kinderen kennen! = veilige hechting en leeromgeving
o Respecteer en luister = duidelijke info, ondersteun, toon begrip + responsief/sensitief
reageren
o Zoeken naar reden achter gedrag

2. Aanvankelijk schrift
2.1. Inleiding
 Redenen waarom handschrift nog aanleren
o Positief effect werking hersenen
 Diverse processen samenwerken: motoriek, ruimtelijk inzicht, foneem-
grafeem koppeling, visueel onderscheidingsvermogen
 Schrijfbeweging uitvoeren  signalen naar hersenen  hierdoor nieuwe
neutrale verbindingen aangemaakt
 Zo hogere cognitieve niveaus behalen in denken, taal & geheugen
o Ontwikkeling grote & fijne motoriek stimuleren
o Ruimtelijke oriëntatie stimuleren
 Steeds beslissingen nemen over plaatsing, letterafstand, woordafstand,
regelschikking, verhouding tss letters
 Begrippen als boven, onder, links & rechts ook geoefend
o Praktische argumenten
 Niet afh stroom/ batterijen
 Milieuvriendelijk
 Goed fijne motoriek  pluspunt bepaalde beroepen
 Schriftbeeld letter grote overeenkomst met gedrukte letter  versterkt leren
schrijven het leren lezen door vastleggen schriftbeeld in motorisch geheugen
 Effect niet als je toets indrukt

2.2. Wat is (aanvankelijk) schrift?
 Schrijven
o = bewegen, bewegingen op geordende manier uitvoeren
 Waar begint letter, waar verandert richting, plaats op blad, …
o = oriënteren
o = communiceren
 Je hebt een bedoeling
 Bv. iets niet vergeten, meedelen, …
 Definitie schrijven
o = complexe, motorische activiteit met cognitieve, motorische, creatieve, ruimtelijke
en culturele aspecten, die bestaan uit doelgerichte bewegingen
 Culturele aspecten
o Van links  rechts schrijven
o Letters tot woorden groeperen op horizontale wijze
2

, o Van linksboven  rechtsonder schrijven


2.2.1.Schrijven is bewegen
 Centraal zenuwstelsel, beenderen, gewrichten & spieren = psychomotorisch systeem
o Samenspel zorgt voor gecoördineerde handelingen
 Welke gecoördineerde handeling?
o Schrijven = samenspel van hand en vingers met onder- en bovenarm & schouder
schrijver die goede coördinatie veronderstelt
 Enkel spieren nodig schrijfbeweging mogen geactiveerd worden
o Goed ontwikkelde fijne motoriek maakt gecoördineerde & vloeiende uitvoering van
schrijfbeweging via hand- & vingerbewegingen mogelijk & correcte pengreep
 Grove motoriek ook belangrijk
o Stabiele houding nodig
o Lichaamsdelen niet nodig  stil houden

De schrijfbeweging ontleed
De grote progressie
 Ruitenwisserbeweging
 Met elleboog als scharnierpunt wordt onderarm van links  rechts verplaatst
o  bij rechtshandigen
o Linkshandigen: bewegen ganse onderarm verder
 Rechtshandigen: trekken schrijfmateriaal naar rechts
 Linkshandigen: duwen schrijfmateriaal naar rechts

Kleine progressie
 Pols = scharnierpunt + boogbeweging terwijl onderarm NIET beweegt
 Rechtshandigen: beweging met schrijfmateriaal van linksonder naar rechtsboven & terug
o Geeft helling naar rechts
 Linkshandigen: beweging van rechtsonder naar linksboven
o Geeft hellening naar links
o Consequenties voor bladligging

De inscriptie
 Buigen & strekken duim & vingers van schrijvende hand in verlengde van pols
 Rechtshandigen: beweging van rechtsonder naar linksboven & terug
 Linkshandigen: beweging van linksonder naar rechtsboven en terug
 Bij schrijven: duim, wijsvinger & middelvinger aanzet
o Bij juiste pengreep: driepuntsgreep
 Sturende vingers bij schrijfbeweging
o Neerwaartse beweging: wijsvinger duwt schrijfmat naar beneden (naar lichaam)
o Opwaartse beweging: duim duwt schrijfmat naar boven (van lichaam weg)
o Zijwaartse beweging naar rechts: duimt duwt op schrijfmat
 Drie bewegingen soepel op elkaar inspelen (samenspel)  vlot schrijven
 Voorbeeld schrijfbeweging: woord ‘geel’
o Vingers buigen (neerwaartse deel rondje) & strekken (opwaartse deel rondje) om
rondje g schrijven (inscriptie)
o Pols naar lichaam toe bij schrijven neerwaartse deel onderlus ‘g’ (kleine progressie)
3

, o Duim & wijsvinger strekken zich even (inscriptie) & pols van lichaam weggebracht om
opwaartse deel onderlus ‘g’ schrijven (kleine progressie)
o Vingers strekken & buigen tweemaal achtereenvolgens letter ‘ee’ schrijven
(inscriptie)
o Ondertussen glijden hand & onderarm volgens ruitenwisserbeweging naar rechts
(grote progressie), pols van lichaam weg (kleine progressie), strekken vingers even
(inscriptie) & pols weer naar lichaam toe (kleine progressie) bij letter ‘l’
 Geoefende schrijver niet bewust samenspel bewegingen
o Want geautomatiseerd
 Afstemmen drie deelbewegingen niet eenvoudig  samenspel noodzakelijk vlot schrijven
 Schrijven vereist gedoseerde spiercoördinatie
o Bepaalde spieren duim, wijsvinger en middelvinger geactiveerd schrijmat vasthouden
o Andere spieren vingers op & neer gaan
 Beginnende schrijver (6jaar)
o Moeite grote progressie
 Onderarm glijdt niet over schrijfvlak met elleboog als scharnierpunt
 Verplaatsen steunpunt arm meerdere keren bij schrijven
o Moeite kleine progressie
 Boogbewegingen met pols als scharnierpunt lukken niet bij iedereen
 Bewegingen eerder vanuit pols dan vinger
o Geen gedoseerde spiercoördinatie  krampachtig schrijven
 Lkr lln begeleiden naar proces: vlot schrijven & minder inspannende uitvoering

Het mentale schrijfproces ontleed
 3 stappen: gebeurt voor & tijdens het schrijven
 Uit motorisch langetermijngeheugen juiste bewegingsinfo opgehaald
o info: deelbewegingen vingers & hand waaruit bepaalde lettervorm opgebouwd
o bij ophalen rekening gehouden voorgaande & achterlopende letters
 Kunnen schrijfwijze beïnvloeden
 Info tijdelijk in motorisch korte termijngeheugen
o Ruimtelijke & tijdsparameters ingesteld
 Groot of klein schrijven
 Langzaam of snel schrijven
 Recht of schuin schrijven
 Welke graad van nauwkeurigheid: volgens norm of slordig
 Info omzetten in spieracties
o Spieren nodig schrijven activeren
o Spieren nodig schrijfbeweging afremmen & stoppen activeren

De lettervormen ontleed
 Elke letter bestaat uit deelbewegingen (= schrijfhalen/ halen)
 3 soorten halen: alle schriftletters hebben deze 3
o Ophaal: schrijfbeweging gaat van beneden naar boven
o Neerhaal: schrijfbeweging gaat van boven naar onder
o Zijwaartse haal: schrijfbeweging gaat van links naar rechts
 Voorbeeld


4