Samenvatting kennisbasistoets Nederlands leerjaar 3
Domein 5 geletterdheid
Geletterdheid bij het jonge kind duiden we aan als de belangstelling voor het geschreven
woord en de inzichten die kinderen ontwikkelen in de functies van geschreven taal.
Bij oudere kinderen duiden we met de term geletterdheid het vermogen om te lezen en te
schrijven aan.
Geletterdheid heeft betrekking op de volgende aspecten:
- Boekoriëntatie
- Verhaalbegrip
- Functies van geschreven taal
- Relatie tussen gesproken en geschreven taal
- Taalbewustzijn
- Alfabetisch principe
- Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’
- Technisch lezen en schrijven, start
- Technisch lezen en schrijven, vervolg
- Begrijpend lezen en schrijven
Functionele geletterdheid: de vaardigheid om jezelf in een geletterde samenleving te kunnen
redden. (Handleiding kunnen lezen, ondertiteling op tv, sms of mail kunnen versturen en de
meest voorkomende teksten kunnen lezen).
Het niveau van de geletterdheid wordt meestal bepaald aan de hand van de vaardigheid in
het technisch lezen (bv. AVI-toetsen).
Als kinderen aan het eind van de basisschool niet AVI-niveau E6 hebben gehaald, lopen ze
een groot risico om functioneel analfabeet te worden.
In de ontwikkeling van de geletterdheid kunnen we 3 fasen onderscheiden
1. Ontluikende geletterdheid
2. Beginnende geletterdheid
3. Gevorderde geletterdheid
Ontluikende geletterdheid
Ontluikende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de geletterdheid in de
voorschoolse periode van 0 tot 4 jaar. Het leren omgaan met geschreven taal is een spontaan
proces, net als de mondelinge taalontwikkeling.
Interactie met ouders en opvoeders speelt samen met mondelinge taalontwikkeling een
belangrijke rol bij de ontwikkeling van geletterdheid.
Omdat er grote verschillen zijn in thuissituaties, kan het niveau van geletterdheid ook erg
verschillen.
Kinderen zijn in dit stadium nog vooral bezig met het ontdekken van de algemene functies
van geschreven taal.
De ontwikkeling van de geletterdheid kun je in de eerste levensjaren van een kind niet los
zien van de mondelinge taalontwikkeling. Door te reflecteren op mondeling taalgebruik
,wordt het voor kinderen gemakkelijker om zich ook allerlei inzichten over schriftelijk
taalgebruik eigen te maken.
Beginnende geletterdheid
Beginnende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de geletterdheid in
groepen 1 tot 3 van de basisschool. De meeste kinderen die op de basisschool komen
hebben al kennis gemaakt met boeken en letters. De fase van de beginnende geletterdheid
omvat ook het aanvankelijk lezen (begint in groep 3, door kleine stukjes te leren lezen).
Gevorderde geletterdheid
Gevorderde geletterdheid beslaat de periode na groep 3 en omvat het voorgezet lezen, maar
ook het stellen. In deze fase leren kinderen steeds sneller woorden herkennen en richten ze
hun aandacht meer op de betekenis en de bedoeling van een tekst. Ze leren verschillende
soorten teksten kennen en leren strategieën om teksten te begrijpen en de betekenis van
woorden te achterhalen. 2 belangrijke onderdelen van gevorderde geletterdheid zijn
begrijpend lezen en stellen (teksten schrijven).
Meta linguïstisch bewustzijn: het vermogen om na te denken over de vorm en het gebruik
van taal en om onbewuste kennis over de regels in de taal te verwoorden.
De spontane schrijfvaardigheid ontwikkelt zich bij kinderen al in de peuterleeftijd. De
volgende fasen in de spontane schrijfontwikkeling worden onderscheiden:
1. Het tekenen van woorden
2. Het krabbelen van nog niet herkenbare lettertekens
3. Het schrijven van letterachtige vormen of letters
4. Het weergeven van woorden door 1 of enkele letters
5. Invented spelling (besef van de klank-letterkoppeling)
De eerste stap in de leesontwikkeling is dat kinderen leesgedrag imiteren. We noemen dat
wel pseudolezen. Daarna komt het echt spontaan lezen op gang.
Bij spontaanlezen onderscheiden we de volgende 3 fasen:
1. Globaal lezen van bekende woorden
2. Lezen door analyse van bekende woorden
3. Zelfstandig lezen van nieuwe woorden
(Blz. 102 voor uitleg)
Fonologisch en fonemisch bewustzijn
Fonologisch bewustzijn: Het vermogen om te kunnen reflecteren op de klankvorm van de
taal. (begint rond het 3e levensjaar)
Als voorbereiding op het bewustzijn, vaardigheden ronde zinnen, woorden en klankgroepen.
- Luisteren, zinnen en woorden, rijmen en klankgroepen
Bv. Fiet-sen = fonologisch
Fonemisch (losse klank): vaardigheden rond klanken in woorden
, - Isoleren van klanken, synthese van klanken, analyse van klanken en manipuleren
van klanken.
F van fiets = fonemisch
Auditieve vaardigheden
Het onderscheiden van klanken in een woord is het belangrijkst. Er liggen nog weer andere
vaardigheden onder.
Foneem: Een klank die betekenisverschil tussen woorden veroorzaak. In deur en deuk hoor
je 2 verschillende Eu-klanken, maar het is 1 foneem. De /k/ en de /r/ zijn wel 2 verschillende
fonemen, want die zorgen in deze woorden voor het verschil in betekenis.
Auditieve vaardigheden bij het lezen
Auditieve objectivatie Letten op de klank en niet op de betekenis
De vaardigheid om te reflecteren op de
klankvorm van een woord. Bv. Welk woord
klinkt langer: reus of kabouter? Noemt het
kind reus. Dit betekent dat ze nog niet in
staat zijn tot auditieve objectivatie. Veel
gericht op de betekenis van het woord.
Auditieve discriminatie Verschil en overeenkomsten horen tussen
woorden of klanken
Een kind moet antwoord kunnen geven op:
hoor je 2 keer hetzelfde woord of niet? Bak
en pak etc. Deze woorden lijken veel op
elkaar maar de /p/ en /b/ verschillen alleen
van elkaar.
Auditieve analyse Een woord in klanken splitsen.
De vaardigheid om in een woord
verschillende fonemen te onderscheiden.
Ook het herkennen van afzonderlijke
woorden in een zin en klankstukken in een
woord. Je kan een woord pas analyseren in
klanken als je ook in staat. bent om klanken
van elkaar te onderscheiden (discriminatie).
Zoals mand = m-a-n-d. Dit kunnen kinderen
fout doen en er m-a-t van maken. De /n/ en
de /t/ worden op dezelfde plaats in de
mond gearticuleerd en daarom opgevat als
1 foneem.
Auditieve synthese Losse klanken samenvoegen tot een woord
en het samenvoegen van klankgroepen tot
een woord
Bv. Een leerkracht zegt spellend de klanken
voor, /r/ /oo/ /s/ en een kind moet
aangeven om welk woord het gaat. Een
kind moet al wel klanken op volgorde
, kunnen onthouden. Voor het samenvoegen
van losse klanken tot een woord wordt vaak
de term ‘plakken’ gebruikt.
Temporeel ordenen De volgorde van klanken onthouden
Bij lange woorden levert het onthouden van
de juiste klankvolgorde nog wel eens
problemen op. Als het woord streep
auditief wordt geanalyseerd, dan kan een
kind bij de /p/ al weer vergeten zijn welke
klank aan het begin stond. Ook zie je dat
klanken in een woord verwisseld worden.
Bijvoorbeeld maar i.p.v. raam.
Klankpositie bepalen Aangeven waar je een klank in een woord
hoort
Wat hoor je vooraan in /vuur/? Wat hoor je
achteraan in /huis/?
Visuele vaardigheden
Het lezen van een tekst is een proces waarbij de lezer visuele informatie moet omzetten in
woorden en zinnen.
Grafeem: Een letter of lettercombinatie die naar een foneem verwijst. Bv het woord poes kan
je in 3 grafemen analyseren: P OE S. Om een woord te kunnen analyseren in grafemen,
moet je bijvoorbeeld in staat zijn om goed verschillen te zien tussen letters.
Visuele discriminatie Verschil zien tussen letters, afbeeldingen
of woorden
Bij afbeeldingen is dit wat makkelijker,
omdat een kopje een kopje blijft ook als die
iets anders van vorm is. Bij letters is de
richting etc. wel belangrijk. In dit verband
spreek je dan van richting-vormconstantie.
Visuele analyse Letters (grafemen) in een woord
herkennen
Onderscheiden van delen binnen een
geheel, bijvoorbeeld bij het analyseren van
prenten en tekeningen.
Domein 5 geletterdheid
Geletterdheid bij het jonge kind duiden we aan als de belangstelling voor het geschreven
woord en de inzichten die kinderen ontwikkelen in de functies van geschreven taal.
Bij oudere kinderen duiden we met de term geletterdheid het vermogen om te lezen en te
schrijven aan.
Geletterdheid heeft betrekking op de volgende aspecten:
- Boekoriëntatie
- Verhaalbegrip
- Functies van geschreven taal
- Relatie tussen gesproken en geschreven taal
- Taalbewustzijn
- Alfabetisch principe
- Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’
- Technisch lezen en schrijven, start
- Technisch lezen en schrijven, vervolg
- Begrijpend lezen en schrijven
Functionele geletterdheid: de vaardigheid om jezelf in een geletterde samenleving te kunnen
redden. (Handleiding kunnen lezen, ondertiteling op tv, sms of mail kunnen versturen en de
meest voorkomende teksten kunnen lezen).
Het niveau van de geletterdheid wordt meestal bepaald aan de hand van de vaardigheid in
het technisch lezen (bv. AVI-toetsen).
Als kinderen aan het eind van de basisschool niet AVI-niveau E6 hebben gehaald, lopen ze
een groot risico om functioneel analfabeet te worden.
In de ontwikkeling van de geletterdheid kunnen we 3 fasen onderscheiden
1. Ontluikende geletterdheid
2. Beginnende geletterdheid
3. Gevorderde geletterdheid
Ontluikende geletterdheid
Ontluikende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de geletterdheid in de
voorschoolse periode van 0 tot 4 jaar. Het leren omgaan met geschreven taal is een spontaan
proces, net als de mondelinge taalontwikkeling.
Interactie met ouders en opvoeders speelt samen met mondelinge taalontwikkeling een
belangrijke rol bij de ontwikkeling van geletterdheid.
Omdat er grote verschillen zijn in thuissituaties, kan het niveau van geletterdheid ook erg
verschillen.
Kinderen zijn in dit stadium nog vooral bezig met het ontdekken van de algemene functies
van geschreven taal.
De ontwikkeling van de geletterdheid kun je in de eerste levensjaren van een kind niet los
zien van de mondelinge taalontwikkeling. Door te reflecteren op mondeling taalgebruik
,wordt het voor kinderen gemakkelijker om zich ook allerlei inzichten over schriftelijk
taalgebruik eigen te maken.
Beginnende geletterdheid
Beginnende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de geletterdheid in
groepen 1 tot 3 van de basisschool. De meeste kinderen die op de basisschool komen
hebben al kennis gemaakt met boeken en letters. De fase van de beginnende geletterdheid
omvat ook het aanvankelijk lezen (begint in groep 3, door kleine stukjes te leren lezen).
Gevorderde geletterdheid
Gevorderde geletterdheid beslaat de periode na groep 3 en omvat het voorgezet lezen, maar
ook het stellen. In deze fase leren kinderen steeds sneller woorden herkennen en richten ze
hun aandacht meer op de betekenis en de bedoeling van een tekst. Ze leren verschillende
soorten teksten kennen en leren strategieën om teksten te begrijpen en de betekenis van
woorden te achterhalen. 2 belangrijke onderdelen van gevorderde geletterdheid zijn
begrijpend lezen en stellen (teksten schrijven).
Meta linguïstisch bewustzijn: het vermogen om na te denken over de vorm en het gebruik
van taal en om onbewuste kennis over de regels in de taal te verwoorden.
De spontane schrijfvaardigheid ontwikkelt zich bij kinderen al in de peuterleeftijd. De
volgende fasen in de spontane schrijfontwikkeling worden onderscheiden:
1. Het tekenen van woorden
2. Het krabbelen van nog niet herkenbare lettertekens
3. Het schrijven van letterachtige vormen of letters
4. Het weergeven van woorden door 1 of enkele letters
5. Invented spelling (besef van de klank-letterkoppeling)
De eerste stap in de leesontwikkeling is dat kinderen leesgedrag imiteren. We noemen dat
wel pseudolezen. Daarna komt het echt spontaan lezen op gang.
Bij spontaanlezen onderscheiden we de volgende 3 fasen:
1. Globaal lezen van bekende woorden
2. Lezen door analyse van bekende woorden
3. Zelfstandig lezen van nieuwe woorden
(Blz. 102 voor uitleg)
Fonologisch en fonemisch bewustzijn
Fonologisch bewustzijn: Het vermogen om te kunnen reflecteren op de klankvorm van de
taal. (begint rond het 3e levensjaar)
Als voorbereiding op het bewustzijn, vaardigheden ronde zinnen, woorden en klankgroepen.
- Luisteren, zinnen en woorden, rijmen en klankgroepen
Bv. Fiet-sen = fonologisch
Fonemisch (losse klank): vaardigheden rond klanken in woorden
, - Isoleren van klanken, synthese van klanken, analyse van klanken en manipuleren
van klanken.
F van fiets = fonemisch
Auditieve vaardigheden
Het onderscheiden van klanken in een woord is het belangrijkst. Er liggen nog weer andere
vaardigheden onder.
Foneem: Een klank die betekenisverschil tussen woorden veroorzaak. In deur en deuk hoor
je 2 verschillende Eu-klanken, maar het is 1 foneem. De /k/ en de /r/ zijn wel 2 verschillende
fonemen, want die zorgen in deze woorden voor het verschil in betekenis.
Auditieve vaardigheden bij het lezen
Auditieve objectivatie Letten op de klank en niet op de betekenis
De vaardigheid om te reflecteren op de
klankvorm van een woord. Bv. Welk woord
klinkt langer: reus of kabouter? Noemt het
kind reus. Dit betekent dat ze nog niet in
staat zijn tot auditieve objectivatie. Veel
gericht op de betekenis van het woord.
Auditieve discriminatie Verschil en overeenkomsten horen tussen
woorden of klanken
Een kind moet antwoord kunnen geven op:
hoor je 2 keer hetzelfde woord of niet? Bak
en pak etc. Deze woorden lijken veel op
elkaar maar de /p/ en /b/ verschillen alleen
van elkaar.
Auditieve analyse Een woord in klanken splitsen.
De vaardigheid om in een woord
verschillende fonemen te onderscheiden.
Ook het herkennen van afzonderlijke
woorden in een zin en klankstukken in een
woord. Je kan een woord pas analyseren in
klanken als je ook in staat. bent om klanken
van elkaar te onderscheiden (discriminatie).
Zoals mand = m-a-n-d. Dit kunnen kinderen
fout doen en er m-a-t van maken. De /n/ en
de /t/ worden op dezelfde plaats in de
mond gearticuleerd en daarom opgevat als
1 foneem.
Auditieve synthese Losse klanken samenvoegen tot een woord
en het samenvoegen van klankgroepen tot
een woord
Bv. Een leerkracht zegt spellend de klanken
voor, /r/ /oo/ /s/ en een kind moet
aangeven om welk woord het gaat. Een
kind moet al wel klanken op volgorde
, kunnen onthouden. Voor het samenvoegen
van losse klanken tot een woord wordt vaak
de term ‘plakken’ gebruikt.
Temporeel ordenen De volgorde van klanken onthouden
Bij lange woorden levert het onthouden van
de juiste klankvolgorde nog wel eens
problemen op. Als het woord streep
auditief wordt geanalyseerd, dan kan een
kind bij de /p/ al weer vergeten zijn welke
klank aan het begin stond. Ook zie je dat
klanken in een woord verwisseld worden.
Bijvoorbeeld maar i.p.v. raam.
Klankpositie bepalen Aangeven waar je een klank in een woord
hoort
Wat hoor je vooraan in /vuur/? Wat hoor je
achteraan in /huis/?
Visuele vaardigheden
Het lezen van een tekst is een proces waarbij de lezer visuele informatie moet omzetten in
woorden en zinnen.
Grafeem: Een letter of lettercombinatie die naar een foneem verwijst. Bv het woord poes kan
je in 3 grafemen analyseren: P OE S. Om een woord te kunnen analyseren in grafemen,
moet je bijvoorbeeld in staat zijn om goed verschillen te zien tussen letters.
Visuele discriminatie Verschil zien tussen letters, afbeeldingen
of woorden
Bij afbeeldingen is dit wat makkelijker,
omdat een kopje een kopje blijft ook als die
iets anders van vorm is. Bij letters is de
richting etc. wel belangrijk. In dit verband
spreek je dan van richting-vormconstantie.
Visuele analyse Letters (grafemen) in een woord
herkennen
Onderscheiden van delen binnen een
geheel, bijvoorbeeld bij het analyseren van
prenten en tekeningen.
