Samenvatting inleiding tot historisch onderzoek
Wat is geschiedenis?
Inleiding
Geen eenvoudig antwoord
Edward Haller Carr
o Hoogleraar Cambridge
o Lezingreeks in Cambridge (reeks op BBC), de reeks
“What is history” groeide uit tot een referentiewerk
o Hij probeerde zowel academici als de mensen uit het
dagelijks leven erbij te betrekken
o Geen diploma geschiedenis of dergelijks
Atypische achtergrond: originele antwoorden op
basisvragen binnen geschieddiscipline
o Debatteerde over verschillende onderwerpen (controversiële onderwerpen)
Veel kritiek want hij gaf geen antwoord op de vraag, maar dat maakte hem
niets uit
o Weerlegde op journalistieke wijze de vooroordelen en opvattingen over
historisch onderzoek
Blijvende discussie over wat geschiedenis juist inhoudt, Carr’s werk blijft een houvast
voor theoretische vragen over geschiedschrijving
Geen consensus Wat geschiedenis is en inhoudt, wordt niet alleen door historici
bepaald, maar ook door de maatschappij. Daardoor zijn er:
Connotaties door de maatschappij opinie (subjectief)
Definities door de universiteit terminologie (objectief)
Connotaties (subjectief)
Het woord geschiedenis wordt door de media en maatschappij onderverdeeld in 3
verschillende connotaties
Pejoratief bv: ouderwets, irrelevant, saai
Negatieve beeldvorming rond historici en historisch onderzoek
Als de spreker zegt dat een gebeurtenis tot de geschiedenis hoort, dan zegt hij
eigenlijk dat het voorbijgestreefd is
Positief bv: relevant, zingeving, interessant
Betekenis is in deze zin alles wat moet bijgehouden worden voor onze
nakomelingen (denk maar aan een historisch event)
Als een spreker zegt dat het een historische gebeurtenis is, dan willen ze laten zien
hoe belangrijk die gebeurtenis is, ze beschouwen het dus als mijlpalen in de
menselijke evolutie
Meestal gebruikt voor aandacht op te wekken bekend stilistisch en retorisch
procedé in journalistieke stukken en politieke toespraken
Moraliserend bv: nostalgisch, conservatief, lessen, voorspellend
Het idee dat we moeten leren uit het verleden (niet de hoofdactiviteit van historici
Er zit af en toe een voorspellende kracht in deze connotatie
1
, Combinaties zijn mogelijk, “we zien middeleeuwse barbarij”, hier combineert men
pejoratief (typisch beeld als middeleeuwen als een vreselijke periode-> klopt niet maar
wordt wel vaak gezegd, wij in het westen zijn de top van de beschaving, Rusland
gedraagt zich als middeleeuwers) en moraliserend
Geen neutrale opinies
Antwoord op pejoratief
Als je geschiedenis kent, kun je ook het heden begrijpen vele problemen de dag van
vandaag hebben historische wortels, bv. het fileprobleem stamt af van vroegere
gebeurtenissen: vroeger was er een tendens om op het platteland te wonen en reden met
de auto naar de stad. Mensen moesten grote afstanden afleggen om te gaan werken en om
naar de winkel te gaan.
We tonen het samenspel aan tussen continuïteit en verandering. We tonen de
relevantie aan (bewustwording)
Antwoord op positieve connotatie
Vaak “dit is een historisch event” of “dit gaat de geschiedenisboeken in” gebruikt, en vaak is
dit heel erg overdreven (bv de zangeres Lizzo die twerkte in het Witte Huis).
Antwoord op moraliserende discours
Het verleden heeft geen voorspellende kracht, het verleden herhaalt zich nooit 2x op
dezelfde manier. We moeten hier dus een groot vraagteken bij stellen. Maar we kunnen wel
het heden begrijpen door kennis van het verleden.
Definities
2 hele bekende
The past is a foreign country; they do things differently there, L.P. Hartley
o Positieve connotatie-> de geschiedenis als een vreemd land waar je eventueel
wel naartoe wilt
History: an account mostly false, of events unimportant, which are brought about by
rulers mostly knaves [schelmen], and soldiers mostly fools, Ambrose Bierce
o Pejorative connotatie
Groot verschil: de eerste definiërt geschiedenis als geschiedenis, de tweede als een
verhaal van het verleden
Etymologie wijst op fundamenteel onderscheid
Geschiedenis als verleden res gestae (gedane zaken)
o Nederlands: geschiedenis is wat geschied is
o Duits: Geschichte ist was geschehen ist
Geschiedenis als verhaal over het verleden historia rerum gestarum
o Komt sterker voor bij Romaanse talen
o Frans: histoire= verhaal maar ook geschiedenis
o In het Nederlands spreken we in dit geval over geschiedschrijving of
historiografie
Etymologie= de herkomst van woorden
2
,Ontologisch onderscheid
Geschiedenis als verleden
o Bestaat niet meer, er zijn wel nog sporen van het verleden, maar die sporen
zijn niet het verleden
Geschiedenis als verhaal van het verleden
Geschiedenis is een woord met 2 fundamenteel verschillende betekenissen
Ontologisch= de leer van het zijn, wat is en wat is niet
Diverse verhalen van het verleden kunnen we indelen in 2 groepen:
Ruime zin: gaat over heel brede zaken, ongeschreven kennis (bv middeleeuwse
burcht, je ziet dat er goed omwalt was, dus was het erg veilig, misschien was er
oorlog), ook neergeschreven kennis (bv tweets)
Enge zin: onderzoeksverslag
Herodotos
Vader van de geschiedschrijving (werd zo genoemd door Cicero) hij gaat als eerste
gebeurtenissen anders beschrijven
o Kijkt niet meer naar Goden om alles te verklaren hij voert een soort
antropologisering van de mensheid door: hij gaat naar mensen kijken i.p.v.
Goden. Dit doet hij door informatie te zoeken, oa door mensen te
interviewen die getuigen waren van een belangrijke gebeurtenis
o Eerste die kritisch bronnen gaat beoordelen. Dit doet hij zoals een
rechter; hij legt al zijn documenten samen, denkt na over welke
waarheidsgetrouw is en welke niet, welke relevant zijn en welke
niet etc
o Maar wat is zijn doel? Hij wil enerzijds de kennis bewaren voor het
nageslacht, maar hij heeft ook literaire ambities (het werk dat hij produceert
lijkt ook een beetje op poëzie) ondergraaft de wetenschappelijkheid van
zijn werk (bv. er komt af en toe een vliegende slang aan bod), hierdoor wordt
hij door Cicero ook wel de vader van de leugen genoemd
Schreef Historiën (mijn verslag onderzoek)
Conclusie: geschiedenis is enerzijds het verleden en anderzijds het verhaal van het
verleden. De naamgeving is problematisch spreek over het verleden of
geschiedschrijving.
3
, Is geschiedenis een wetenschap?
Inleiding
Epistemologisch antwoord
Kunnen historici objectieve kennis/waarheid produceren? Gemengde meningen
verschillende antwoorden op deze vraag gegeven doorheen de geschiedenis, het antwoord
heeft een historische dimensie (er zijn verschillende evoluties hoe men deze vraag heeft
beantwoord)
Epistomoligie= filosofische studie naar fundamenten van (wetenschappelijke) kennis
Historisch dimensie
Geschiedenis is eeuwenlang bekeken als een vrijetijdsbesteding (zoals artes
liberales) geschiedenis werd niet aanzien als een wetenschap
19de eeuw: geschiedenis wordt aanzien als een wetenschap we kunnen
geschiedenis studeren aan de universiteit, het wordt een wetenschap net zoals fysica
en chemie
Vanaf jaren 1960: kritiek op gedachtengang van de 19de eeuw, postmoderne twijfel.
Het wordt in vraag gesteld of we geschiedenis wel een wetenschap kunnen noemen
Een negentiende-eeuwse discipline
Rankeaanse revolutie
Verwetenschappelijking van geschiedschrijving door Leopold von
Ranken
Bekende uitspraak: Bloß zeigen, wie es eigentlich gewessen, los
vertaalt: zeggen hoe het eigenlijk is geweest hij wilt blootleggen
hoe het werkelijk is geweest en benadrukt het belang van objectiviteit
Hij is niet opgeleid als historici (er was geen richting geschiedenis aan
de universiteit) wordt de eerste professor geschiedenis
(geschiedenis wordt een academische discipline)
Fascinatie met historische romans maar hij was gefrustreerd omdat schrijvers van
historische romans telkens opnieuw bijzonder veel (artistieke en literaire) vrijheid
toeëigenen bij verhalen over het verleden romans vervormden het verhaal over
het verleden
Komaf maken van narratieve bronnen: bronnen van koningen, die zichzelf er zo goed
mogelijk wouden laten uitkomen minder geschikte bronnen om aan geschiedenis
te doen gaat zich focussen op archivalise bronnen
Archivalische bronnen zijn objectiever,maar toch niet helemaal objectief, daarom
gaat Ranken een manier ontwikkelen om de objectieve informatie uit zo’n bronnen
te halen waarheid in bronnen
Toepassing van historische kritiek niet helemaal terecht dat hij hiermee
geidentificeerd werd: hij heeft nooit een handleiding etc geschreven
Etisch relativisme: hij wilt op een droge en neutrale manier kijken naar het verleden
zonder eigen waarden en normen te laten beïnvloeden wat je schrijft
echte vader van de historische wetenschap
Archivalische bronnen: drogere documenten zoals boekhoudkundige informatie
Naratrieve bronnen: verteld een mooi verhaal, eerder een literair genre
4
Wat is geschiedenis?
Inleiding
Geen eenvoudig antwoord
Edward Haller Carr
o Hoogleraar Cambridge
o Lezingreeks in Cambridge (reeks op BBC), de reeks
“What is history” groeide uit tot een referentiewerk
o Hij probeerde zowel academici als de mensen uit het
dagelijks leven erbij te betrekken
o Geen diploma geschiedenis of dergelijks
Atypische achtergrond: originele antwoorden op
basisvragen binnen geschieddiscipline
o Debatteerde over verschillende onderwerpen (controversiële onderwerpen)
Veel kritiek want hij gaf geen antwoord op de vraag, maar dat maakte hem
niets uit
o Weerlegde op journalistieke wijze de vooroordelen en opvattingen over
historisch onderzoek
Blijvende discussie over wat geschiedenis juist inhoudt, Carr’s werk blijft een houvast
voor theoretische vragen over geschiedschrijving
Geen consensus Wat geschiedenis is en inhoudt, wordt niet alleen door historici
bepaald, maar ook door de maatschappij. Daardoor zijn er:
Connotaties door de maatschappij opinie (subjectief)
Definities door de universiteit terminologie (objectief)
Connotaties (subjectief)
Het woord geschiedenis wordt door de media en maatschappij onderverdeeld in 3
verschillende connotaties
Pejoratief bv: ouderwets, irrelevant, saai
Negatieve beeldvorming rond historici en historisch onderzoek
Als de spreker zegt dat een gebeurtenis tot de geschiedenis hoort, dan zegt hij
eigenlijk dat het voorbijgestreefd is
Positief bv: relevant, zingeving, interessant
Betekenis is in deze zin alles wat moet bijgehouden worden voor onze
nakomelingen (denk maar aan een historisch event)
Als een spreker zegt dat het een historische gebeurtenis is, dan willen ze laten zien
hoe belangrijk die gebeurtenis is, ze beschouwen het dus als mijlpalen in de
menselijke evolutie
Meestal gebruikt voor aandacht op te wekken bekend stilistisch en retorisch
procedé in journalistieke stukken en politieke toespraken
Moraliserend bv: nostalgisch, conservatief, lessen, voorspellend
Het idee dat we moeten leren uit het verleden (niet de hoofdactiviteit van historici
Er zit af en toe een voorspellende kracht in deze connotatie
1
, Combinaties zijn mogelijk, “we zien middeleeuwse barbarij”, hier combineert men
pejoratief (typisch beeld als middeleeuwen als een vreselijke periode-> klopt niet maar
wordt wel vaak gezegd, wij in het westen zijn de top van de beschaving, Rusland
gedraagt zich als middeleeuwers) en moraliserend
Geen neutrale opinies
Antwoord op pejoratief
Als je geschiedenis kent, kun je ook het heden begrijpen vele problemen de dag van
vandaag hebben historische wortels, bv. het fileprobleem stamt af van vroegere
gebeurtenissen: vroeger was er een tendens om op het platteland te wonen en reden met
de auto naar de stad. Mensen moesten grote afstanden afleggen om te gaan werken en om
naar de winkel te gaan.
We tonen het samenspel aan tussen continuïteit en verandering. We tonen de
relevantie aan (bewustwording)
Antwoord op positieve connotatie
Vaak “dit is een historisch event” of “dit gaat de geschiedenisboeken in” gebruikt, en vaak is
dit heel erg overdreven (bv de zangeres Lizzo die twerkte in het Witte Huis).
Antwoord op moraliserende discours
Het verleden heeft geen voorspellende kracht, het verleden herhaalt zich nooit 2x op
dezelfde manier. We moeten hier dus een groot vraagteken bij stellen. Maar we kunnen wel
het heden begrijpen door kennis van het verleden.
Definities
2 hele bekende
The past is a foreign country; they do things differently there, L.P. Hartley
o Positieve connotatie-> de geschiedenis als een vreemd land waar je eventueel
wel naartoe wilt
History: an account mostly false, of events unimportant, which are brought about by
rulers mostly knaves [schelmen], and soldiers mostly fools, Ambrose Bierce
o Pejorative connotatie
Groot verschil: de eerste definiërt geschiedenis als geschiedenis, de tweede als een
verhaal van het verleden
Etymologie wijst op fundamenteel onderscheid
Geschiedenis als verleden res gestae (gedane zaken)
o Nederlands: geschiedenis is wat geschied is
o Duits: Geschichte ist was geschehen ist
Geschiedenis als verhaal over het verleden historia rerum gestarum
o Komt sterker voor bij Romaanse talen
o Frans: histoire= verhaal maar ook geschiedenis
o In het Nederlands spreken we in dit geval over geschiedschrijving of
historiografie
Etymologie= de herkomst van woorden
2
,Ontologisch onderscheid
Geschiedenis als verleden
o Bestaat niet meer, er zijn wel nog sporen van het verleden, maar die sporen
zijn niet het verleden
Geschiedenis als verhaal van het verleden
Geschiedenis is een woord met 2 fundamenteel verschillende betekenissen
Ontologisch= de leer van het zijn, wat is en wat is niet
Diverse verhalen van het verleden kunnen we indelen in 2 groepen:
Ruime zin: gaat over heel brede zaken, ongeschreven kennis (bv middeleeuwse
burcht, je ziet dat er goed omwalt was, dus was het erg veilig, misschien was er
oorlog), ook neergeschreven kennis (bv tweets)
Enge zin: onderzoeksverslag
Herodotos
Vader van de geschiedschrijving (werd zo genoemd door Cicero) hij gaat als eerste
gebeurtenissen anders beschrijven
o Kijkt niet meer naar Goden om alles te verklaren hij voert een soort
antropologisering van de mensheid door: hij gaat naar mensen kijken i.p.v.
Goden. Dit doet hij door informatie te zoeken, oa door mensen te
interviewen die getuigen waren van een belangrijke gebeurtenis
o Eerste die kritisch bronnen gaat beoordelen. Dit doet hij zoals een
rechter; hij legt al zijn documenten samen, denkt na over welke
waarheidsgetrouw is en welke niet, welke relevant zijn en welke
niet etc
o Maar wat is zijn doel? Hij wil enerzijds de kennis bewaren voor het
nageslacht, maar hij heeft ook literaire ambities (het werk dat hij produceert
lijkt ook een beetje op poëzie) ondergraaft de wetenschappelijkheid van
zijn werk (bv. er komt af en toe een vliegende slang aan bod), hierdoor wordt
hij door Cicero ook wel de vader van de leugen genoemd
Schreef Historiën (mijn verslag onderzoek)
Conclusie: geschiedenis is enerzijds het verleden en anderzijds het verhaal van het
verleden. De naamgeving is problematisch spreek over het verleden of
geschiedschrijving.
3
, Is geschiedenis een wetenschap?
Inleiding
Epistemologisch antwoord
Kunnen historici objectieve kennis/waarheid produceren? Gemengde meningen
verschillende antwoorden op deze vraag gegeven doorheen de geschiedenis, het antwoord
heeft een historische dimensie (er zijn verschillende evoluties hoe men deze vraag heeft
beantwoord)
Epistomoligie= filosofische studie naar fundamenten van (wetenschappelijke) kennis
Historisch dimensie
Geschiedenis is eeuwenlang bekeken als een vrijetijdsbesteding (zoals artes
liberales) geschiedenis werd niet aanzien als een wetenschap
19de eeuw: geschiedenis wordt aanzien als een wetenschap we kunnen
geschiedenis studeren aan de universiteit, het wordt een wetenschap net zoals fysica
en chemie
Vanaf jaren 1960: kritiek op gedachtengang van de 19de eeuw, postmoderne twijfel.
Het wordt in vraag gesteld of we geschiedenis wel een wetenschap kunnen noemen
Een negentiende-eeuwse discipline
Rankeaanse revolutie
Verwetenschappelijking van geschiedschrijving door Leopold von
Ranken
Bekende uitspraak: Bloß zeigen, wie es eigentlich gewessen, los
vertaalt: zeggen hoe het eigenlijk is geweest hij wilt blootleggen
hoe het werkelijk is geweest en benadrukt het belang van objectiviteit
Hij is niet opgeleid als historici (er was geen richting geschiedenis aan
de universiteit) wordt de eerste professor geschiedenis
(geschiedenis wordt een academische discipline)
Fascinatie met historische romans maar hij was gefrustreerd omdat schrijvers van
historische romans telkens opnieuw bijzonder veel (artistieke en literaire) vrijheid
toeëigenen bij verhalen over het verleden romans vervormden het verhaal over
het verleden
Komaf maken van narratieve bronnen: bronnen van koningen, die zichzelf er zo goed
mogelijk wouden laten uitkomen minder geschikte bronnen om aan geschiedenis
te doen gaat zich focussen op archivalise bronnen
Archivalische bronnen zijn objectiever,maar toch niet helemaal objectief, daarom
gaat Ranken een manier ontwikkelen om de objectieve informatie uit zo’n bronnen
te halen waarheid in bronnen
Toepassing van historische kritiek niet helemaal terecht dat hij hiermee
geidentificeerd werd: hij heeft nooit een handleiding etc geschreven
Etisch relativisme: hij wilt op een droge en neutrale manier kijken naar het verleden
zonder eigen waarden en normen te laten beïnvloeden wat je schrijft
echte vader van de historische wetenschap
Archivalische bronnen: drogere documenten zoals boekhoudkundige informatie
Naratrieve bronnen: verteld een mooi verhaal, eerder een literair genre
4
