Samenvatting boek Ons strafrecht 1 (geselecteerde hoofdstukken zoals voorgeschreven)

Ons strafrecht 1: het materiële
strafrecht
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 6: Opzet............................................................................................................................2
Hoofdstuk 7: Culpa............................................................................................................................7
Hoofdstuk 8: Strafuitsluitingsgronden.............................................................................................12
Hoofdstuk 9: Poging en voorbereiding.............................................................................................21
Hoofdstuk 10: Deelneming..............................................................................................................33
Hoofdstuk 11: Functioneel daderschap; rechtspersoon...................................................................47




1

,Hoofdstuk 6: Opzet
6.1 Inleiding
Opzet: de wil om te doen of te laten die daden, welke bij de wet geboden of verboden zijn.
Wat verstaat men onder de term ‘opzet’?
- Zuiver iets willen
- Het weten of kennis hebben gedragen van de omstandigheden
- Willens en wetens: willen ondanks weten


De term ‘opzet’, wordt op verschillende manieren tot uitdrukking gebracht in het Wetboek
van Strafrecht. Zo vindt men onder andere de termen:
- Wetende dat
- Oogmerk
- Opruien
- Met geweld verzetten
Als hoofdregel kan worden aangehouden dat met de term ‘opzettelijk’ in een
delictsomschrijving het algemene opzetbegrip is uitgedrukt. Bij andere termen is dat de
vraag en dat zal later aan bod komen.


Verschillende vormen van opzet:
- Opzet als bedoeling
- Opzet met zekerheids- respectievelijk waarschijnlijkheidsbewustzijn: de dader kan
hebben gehandeld met het besef dat het (niet beoogde) gevolg zeker of waarschijnlijk
zou intreden.
- Voorwaardelijke opzet
Opzet moet aanwezig zijn op het moment waarop wordt gehandeld. Ook kan opzet al voor
de daad aanwezig zijn, dat is voorbedachte rade.


6.2 Opzet en delictsomschrijving
Opzet op bestanddelen van de delictsomschrijving. Bij het maken van het wetboek hebben
sommige bestanddelen geobjectiveerd: aan het schulddeel onttrokken.
 Alle bestanddelen die na het woord opzet komen, worden geacht door het opzet te
worden beheerst.
 Alle bestanddelen die voor het woord opzet komen, zijn geobjectiveerd en worden
dus niet door opzet beheerst.
Let op: uitzondering bij de terminologie ‘opzettelijk en wederrechtelijk’. Ook moet je deze
regel niet zonder meer toepassen bij delictsomschrijvingen waar het opzet zit bevangen in
andere terminologie, zoals ‘opruien’. Het is de vraag of dat de bedoeling van de wetgever is.




2

,Kleurloos opzet: in de 19e eeuw moest iemand die een misdrijf beging, willens en wetens een
bepaling uit het Wetboek van Strafrecht overtreden. Dat is sinds 1881 anders. Sinds deze tijd
gaat men uit van kleurloos opzet, de verdachte hoeft geen opzet te hebben gehad in de
wederrechtelijkheid van zijn gedraging, enkel in de uitvoering van het delict.
Hiermee werd bedoeld dat de wederrechtelijkheid van gedragingen werd geacht door
normale mensen begrepen te worden. Er kon geen bewijs worden ingediend dat aantoonde
dat de dader geen weet had van de wederrechtelijkheid van de door hem uitgevoerde daad.
 Uitzondering: opzettelijke wederrechtelijkheid dient wel aangetoond te worden
indien wederrechtelijkheid bestanddeel is van de delictsomschrijving.


Het nieuwe economische strafrecht had in eerste instantie enkel boos opzet opgenomen als
strafbaar, omdat het hier om feiten ging waar niet ‘ieder normaal ontwikkeld mensch’ van
moest begrijpen dat ze in strijd waren met de regelgeving. De Hoge Raad zag dit anders. Voor
het economische strafrecht golden geen ‘hogere’ eisen dan voor het normale strafrecht.


Grote verschil tussen kleurloos en boos opzet bij rechtsdwaling: wanneer sprake is van
rechtsdwaling en de verdachte dus niet wist dat hij een wederrechtelijke daad heeft
gepleegd, dan maakt het uit of de delictsomschrijving kleurloos opzet of boos opzet vereist:
- Kleurloos opzet: rechtsdwaling doet niets af aan de opzet, maar levert afwezigheid
van alle schuld (avas) op.
- Boos opzet: rechtsdwaling zorgt ervoor dat boos opzet niet bewezen kan worden en
dat er dus geen sprake is van opzet. Dit levert vrijspraak op.


6.3 Het bestanddeel ‘opzettelijk’
De verschillende vormen van opzet zijn:
1. Opzet als bedoeling: het gevolg is precies waar het de dader om te doen was. De
dader wil wat hij doet, en hij weet ook wat de mogelijke gevolgen (kunnen) zijn. Het is
niet nodig dat de dader van tevoren weet dat de daad een dodelijke afloop zal
hebben.
2. Opzet als zekerheids- of noodzakelijkheidsbewustzijn: de dader beoogt het dodelijke
gevolg van de daad niet, maar hij weet wel dat de dood een noodzakelijk gevolg van
zijn handelen kan zijn. Een voorbeeld is het voor lief nemen van de dood van een
voetganger door overvallers die op de vlucht zijn voor de politie.
3. Opzet als waarschijnlijkheidsbewustzijn: de wil is aanwezig bij de dader, maar het is
niet duidelijk in hoeverre de dader weet dat een bepaald gevolg zal intreden. De
dader beseft zich vaak dat het gevolg hoogstwaarschijnlijk zal intreden, maar dit is
geen gegeven.
4. Opzet als mogelijkheidsbewustzijn, voorwaardelijke opzet: de dader kan het intreden
van het gevolg meer of minder waarschijnlijk hebben gezien. Het verschil met
bovenstaande opzetvormen is dat de het mogelijkheidsbewustzijn niet impliceert dat
de dader de gevolgen aanvaardt. Maar: iedere voorzichtige chauffeur realiseert zich
dat hij terecht kan komen in een auto-ongeluk. Wanneer dit gebeurt, is dit dan direct
opzettelijk? Daarom moet bij voorwaardelijke opzet ook bewezen worden dat het



3

, wilselement aanwezig is, anders dan bij bovenstaande vormen van schuld. Indien
zowel sprake is van willen als van weten, dan spreekt men van voorwaardelijke opzet.


Standaardformulering voor voorwaardelijke opzet: ‘zich willens en wetens blootstellen aan
de aanmerkelijke kans dat (…)’. Dit wordt gecombineerd met ‘het bewust aanvaarden’ en ‘het
op de koop toenemen’.
 Porsche-arrest
 HIV-arrest


Voorwaardelijke opzet is meer dan het opzettelijk nemen van grote risico’s. Er moet bewezen
worden dat de dader op de hoogte was van de mogelijke gevolgen en deze op de koop
toenam
 Porsche-arrest: 130 km per uur rijden op een weg waar 80 is toegestaan, onder
invloed, inhaalmanoeuvre uitvoeren en vervolgens op een tegenligger botsen
waardoor 5 personen om het leven komen. Hier is geen sprake van voorwaardelijke
opzet, want:
o Er is niet bewezen dat de dader de doden voor lief nam;
o De dader had meermaals geprobeerd in te halen en dacht op het moment van
inhalen dus ‘dat het wel goed zou gaan’
o Er was enkel sprake van vergaande lichtzinnigheid en grove zelfoverschatting


Ten slotte is één vraag nog van belang voor het vaststellen van voorwaardelijke opzet. Deze
vraag moet je eigenlijk als eerste beantwoorden: was de kans aanmerkelijk?
 Indien men voorwaardelijke opzet wil bewijzen, moet er sprake zijn van het willens en
wetens accepteren van de mogelijkheid dat een bepaald gevolg zou intreden. Het is
echter wel van belang dat er ook een aanmerkelijke kans was dat het gevolg zou
intreden. Wanneer een verdachte op een woonkamer schiet waar – naar zijn weten –
zijn ex en haar zus aanwezig zijn, maar de zus blijkt niet aanwezig te zijn, dan kan niet
tweemaal poging tot zware mishandeling ten laste worden gelegd, nu niet is gebleken
dat het mogelijk zou zijn dat de zus geraakt zou worden.


Normatieve benadering van de kans: het beschermde rechtsbelang en daarmee de ernst van
het door de wet verboden gevolg bepaalt mede of de kans aanmerkelijk genoemd kan
worden. Dat betekent dat de vereiste kansgrootte niet voor elk delict hetzelfde is en dus niet
in een percentage kan worden uitgedrukt.
 Afgewezen door de Hoge Raad: de aanmerkelijke kans is afhankelijk van de
omstandigheden van het geval. Hierbij komt betekenis toe aan de aard van de
gedragen en de omstandigheden waaronder deze is verricht.
o Het schieten van een pistool door het raam van een kamer waar zich niemand
bevindt, geeft geen aanmerkelijke kans.
o Het schieten van een pistool door het raam van een kamer waar zich personen
bevinden, geeft wel een aanmerkelijke kans. Dit is weer anders wanneer de
personen zijn weggedoken voor er daadwerkelijk werd geschoten.



4