Samenvatting Grondslagen 2 – Social Work 2023-2024 HU
Ontwikkelingspsychologie
Babytijd Peuter-kleutertijd Schooltijd (6-12 Adolescentie (12- Volwassenheid
(0-2 jaar) (2-6 jaar) jaar) 20 jaar)
Jean Sensomotorisch Pre-operationeel Concreet- Formeel- X
Piaget stadium stadium operationeel operationeel
stadium stadium
Labouvie Postformeel denken*
-Vief
Erik Stadium van Stadium van Stadium van vlijt- Stadium van Stadium van intimiteit-versus-
Erikson vertrouwen-versus- initiatief-versus- versus- identiteit-versus- (jongvolwassenheid 20-40 jaa
wantrouwen (0-1,5 schuldgevoel minderwaardigheid identiteitsverwarrin
jaar) g Stadium van zorg voor de volg
generatie-versus-stagnatie (m
Stadium van leeftijd 40-60 jaar)
schaamte-versus-
autonomie (1,5-3 Stadium van integriteit-versus
jaar) (ouderdom 60-overlijden)
Lawrence Premorele periode Niveau van Niveau van (Soms) Niveau van
Kohlberg preconventionele conventionele postconventionele
moraliteit moraliteit moraliteit
Sigmund Orale fase (0-1 jaar) Fallische fase of Latentiefase (6-11 Genitale fase
Freud Anale fase (1-3 jaar) oedipale fase (3- jaar) (vanaf 11 jaar)
6 jaar
OVERZICHT
*
Postformeel denken is denken dat rekening houdt met het feit dat de hachelijke situaties
waarin volwassenen kunnen terechtkomen soms op relativerende wijze moeten worden
opgelost.
Belangrijke perspectieven binnen de ontwikkelingspsychologie
Perspectief Ideeën over gedrag en ontwikkeling Enkele belangrijke
aanhangers
Psychodynamisch Gedrag komt voort uit innerlijke, onbewuste Sigmund Freud
krachten die uit onze kindertijd stammen en Erik Erikson
waarover we weinig controle hebben.
Behavioristisch We kunnen ontwikkeling begrijpen door Ivan Pavlov
waarneembaar gedrag en omgevingsstimuli te John B. Watson
bestuderen. B.F. Skinner
Albert Bandura (ook cognitief
georiënteerd)
Cognitief Nadruk op de invloed van veranderingen in de Jean Piaget
manier waarop mensen dingen weten, begrijpen en
denken op gedrag.
Systemisch Gedrag wordt bepaald door de relatie tussen Lev Vygotsky
individuen en hun fysieke wereld, cognitieve wereld, Urie Bronfenbrenner
persoonlijkheidswereld en sociale wereld. Ivan Böszörményi-Nagy
Evolutionair Gedrag is het resultaat van de genetische erfenis Konrad Lorenz; beïnvloed door
van onze voorouders. Via natuurlijke selectie het vroege werk van Charles
worden gedrag en eigenschappen die de Darwin
overlevingskansen van onze soort bevorderen,
doorgegeven.
,HC1 ~ inleiding ontwikkelingspsychologie
Ontwikkelingspsychologie:
- Wetenschap die het groei- en leerproces vanaf de geboorte via de babyjaren,
peuterjaren, kleuterjaren, schoolperiode adolescentie, volwassenheid tot in de
ouderdom beschrijft en verklaart
- Het gaat altijd over gemiddelden, volgens de norm (= normaal)
Doel en belang van Social Work:
- De normale ontwikkeling te bevorderen en een afwijkende ontwikkeling te signaleren.
Hiervoor moet je achtergronden over ontwikkelingsprocessen weten.
Levensfasen
- Babytijd
- Peuter- en kleutertijd
- De basisschooltijd
- De adolescentie
- Volwassenheid
- Ouderen
Indeling per levensfase
- Fysieke ontwikkeling
o Lichamelijke groei
o Seksueel gedrag
- Cognitieve ontwikkeling
o Intellectuele vaardigheden
o Ontwikkeling in het denken
o Taalontwikkeling
- Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling
o Eigen identiteit, eigenwaarde
o Rolgedrag
o Omgaan met anderen
o Omgaan met gevoelens
Visies op ontwikkeling
Verschillende visies bieden ons verschillende inzichten in het gedrag van mensen.
- Nature vs nurture:
o Nature: context van eigenschappen, vermogens en capaciteiten die mensen
van hun ouders erven.
o Nurture: omgevingsinvloeden die ons gedrag bepalen, aangeleerd gedrag.
o Het is vaak een combinatie.
- Maturatie: proces van geleidelijk ontvouwen van voorbestemde genetische informatie
(nature)
Visies op ontwikkeling: psychodynamisch perspectief
- Gestart met Sigmund Freud (1856-1939)
, o Grondlegger moderne psychologie
o Hij toonde aan dat een psychiatrische stoornis met lichamelijke symptomen
via een psychologische methode behandeld kan worden.
- Uitgangspunten
o Subjectieve ervaringen van een persoon zijn essentieel.
Gaat om individu
o Ervaringen uit de eerste levensjaren zijn vaak bepalend voor later gedrag.
o Wij zijn geen baas in eigen brein
We doen veel dingen onbewust.
Bij onze geboorte hebben we twee tegengestelde driften
Agressiedrift en seksualiteit drift (=het willen overleven)
Driften: onze aangeboren neigingen
o Elk mens heeft zowel normaal als gestoord gedrag
o Een psychische stoornis is een symptoom van een onbewust conflict
Psychische structuur
- Het ID (of het Es)
o Psychische structuur van baby bestaat volledig uit het Es
o Het primitieve, ongeorganiseerde, aangeboren deel van de persoonlijkheid dat
opereert vanuit het genotsprincipe
o Basisinstinct
- Het ego
o Ontstaat in het eerste levensjaar en functioneert rationeel
o Het rationale en redelijke deel van de persoonlijkheid, dat opereert vanuit het
realiteitsprincipe; probeert de eisen van het Id en de realiteit op elkaar af te
stemmen
- Het superego
o Ontstaat rond het vierde en vijfde levensjaar
o Bevat waarden en normen: het geweten
Psychopaten: gebrekkige gewetensontwikkeling, geen moeite met
mensen pijn doen
o Onderscheid tussen goed en kwaad
Psychoseksuele ontwikkeling
- Vroegkinderlijke ontwikkeling kent opeenvolgende fasen
- Psychische en seksuele ontwikkeling volgen de lichamelijke ontwikkeling
- Bij normale ontwikkeling doorloopt het kind de achtereenvolgende fasen, in een vaste
volgorde
- Bij een problematische ontwikkeling kan een kind blijven stekken in een fase of
terugvallen
o Fixatie: gedrag dat in een eerdere ontwikkelingsfase is blijven steken als
gevolg van een onopgelost conflict
o Regressie: het terugkeren naar een eerdere levensfase
Psychoseksuele fasen Freud
- Orale fase (0-1 jaar)
- Anale fase (1-3 jaar)
o Eigen wil of rekening houden met anderen
, - Fallisch of oedipale (3-6 jaar)
o Oedipuscomplex: jongetjes zijn vaak soort van verliefd op moeder (of
moederfiguur) in goede thuissituatie vader concurrent uiteindelijk
identificeren ze zich met vader zodat ze erop gaan lijken en zodat hun moeder
ze ook leuk gaat vinden
- Latentiefase (6-11 jaar)
o Volgens Freud gebeurde er weinig in deze fase
- Genitale fase (vanaf 11 jaar)
o Driften en conflicten worden actiever.
De psychosociale theorie van Erikson
- Erik Erikson (1902-1994) was een navolger (student) van Freud
- 8 levensfasen met elk zijn uitdaging, risico en mogelijke uitkomsten.
- In tegenstelling tot Freud aandacht voor de hele levensloop en voor de sociale
ontwikkeling.
Behavioristisch perspectief (=gedragspsychologie)
- Objectieve kennisverwerving staat centraal: waarneembaar gedrag
- Meest extreem nurture: alles is aangeleerd
- Ze versimpelen de werkelijkheid
- Leerprocessen verklaren het gedrag
- Geen principieel onderscheid tussen mensen en dieren
- Een kind komt onbeschreven ter wereld (tabula rasa): elke baby die geboren wordt is
gelijk en heeft gelijke kansen.
- Complex gedrag kun je opknippen in kleine stukjes
Leerproces klassiek conditioneren
- Klassieke conditionering:
- Pavlov (1849-1936) en Watson (1878-1958)
o Bouwt voort op een al aanwezige reflex
o Reflexen zijn direct na de geboorte al aantoonbaar
o Kwijlen bij bel (voorbeeld hond, bot en bel)
Leerproces operant conditioneren
- Operante conditionering: een vorm van leren waarbij een vrijwillige respons
versterkt of verzwakt wordt, afhankelijk van de associatie met positieve of negatieve
consequenties.
- Wet van het effect (Thorndike): Gedrag dat leidt tot prettige gevolgen wordt herhaald,
gedrag dat leidt tot onprettige gevolgen blijft voortaan achterwege
- Stimulus-respons leren: S-R-C model (Skinner):
o Stimulus
o Respons
o Consequentie
- De principes van operante conditionering vormen de basis van gedragsmodificatie:
een op het behavioristisch perspectief gebaseerde techniek om de frequentie van
gewenst gedrag te verhogen en de frequentie van ongewenst gedrag te verlagen
o Gedrag dat wordt beloond, zal zich sneller herhalen, terwijl gedrag dat geen
beloning oplevert of zelfs gestraft wordt, waarschijnlijk niet wordt voortgezet
Ontwikkelingspsychologie
Babytijd Peuter-kleutertijd Schooltijd (6-12 Adolescentie (12- Volwassenheid
(0-2 jaar) (2-6 jaar) jaar) 20 jaar)
Jean Sensomotorisch Pre-operationeel Concreet- Formeel- X
Piaget stadium stadium operationeel operationeel
stadium stadium
Labouvie Postformeel denken*
-Vief
Erik Stadium van Stadium van Stadium van vlijt- Stadium van Stadium van intimiteit-versus-
Erikson vertrouwen-versus- initiatief-versus- versus- identiteit-versus- (jongvolwassenheid 20-40 jaa
wantrouwen (0-1,5 schuldgevoel minderwaardigheid identiteitsverwarrin
jaar) g Stadium van zorg voor de volg
generatie-versus-stagnatie (m
Stadium van leeftijd 40-60 jaar)
schaamte-versus-
autonomie (1,5-3 Stadium van integriteit-versus
jaar) (ouderdom 60-overlijden)
Lawrence Premorele periode Niveau van Niveau van (Soms) Niveau van
Kohlberg preconventionele conventionele postconventionele
moraliteit moraliteit moraliteit
Sigmund Orale fase (0-1 jaar) Fallische fase of Latentiefase (6-11 Genitale fase
Freud Anale fase (1-3 jaar) oedipale fase (3- jaar) (vanaf 11 jaar)
6 jaar
OVERZICHT
*
Postformeel denken is denken dat rekening houdt met het feit dat de hachelijke situaties
waarin volwassenen kunnen terechtkomen soms op relativerende wijze moeten worden
opgelost.
Belangrijke perspectieven binnen de ontwikkelingspsychologie
Perspectief Ideeën over gedrag en ontwikkeling Enkele belangrijke
aanhangers
Psychodynamisch Gedrag komt voort uit innerlijke, onbewuste Sigmund Freud
krachten die uit onze kindertijd stammen en Erik Erikson
waarover we weinig controle hebben.
Behavioristisch We kunnen ontwikkeling begrijpen door Ivan Pavlov
waarneembaar gedrag en omgevingsstimuli te John B. Watson
bestuderen. B.F. Skinner
Albert Bandura (ook cognitief
georiënteerd)
Cognitief Nadruk op de invloed van veranderingen in de Jean Piaget
manier waarop mensen dingen weten, begrijpen en
denken op gedrag.
Systemisch Gedrag wordt bepaald door de relatie tussen Lev Vygotsky
individuen en hun fysieke wereld, cognitieve wereld, Urie Bronfenbrenner
persoonlijkheidswereld en sociale wereld. Ivan Böszörményi-Nagy
Evolutionair Gedrag is het resultaat van de genetische erfenis Konrad Lorenz; beïnvloed door
van onze voorouders. Via natuurlijke selectie het vroege werk van Charles
worden gedrag en eigenschappen die de Darwin
overlevingskansen van onze soort bevorderen,
doorgegeven.
,HC1 ~ inleiding ontwikkelingspsychologie
Ontwikkelingspsychologie:
- Wetenschap die het groei- en leerproces vanaf de geboorte via de babyjaren,
peuterjaren, kleuterjaren, schoolperiode adolescentie, volwassenheid tot in de
ouderdom beschrijft en verklaart
- Het gaat altijd over gemiddelden, volgens de norm (= normaal)
Doel en belang van Social Work:
- De normale ontwikkeling te bevorderen en een afwijkende ontwikkeling te signaleren.
Hiervoor moet je achtergronden over ontwikkelingsprocessen weten.
Levensfasen
- Babytijd
- Peuter- en kleutertijd
- De basisschooltijd
- De adolescentie
- Volwassenheid
- Ouderen
Indeling per levensfase
- Fysieke ontwikkeling
o Lichamelijke groei
o Seksueel gedrag
- Cognitieve ontwikkeling
o Intellectuele vaardigheden
o Ontwikkeling in het denken
o Taalontwikkeling
- Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling
o Eigen identiteit, eigenwaarde
o Rolgedrag
o Omgaan met anderen
o Omgaan met gevoelens
Visies op ontwikkeling
Verschillende visies bieden ons verschillende inzichten in het gedrag van mensen.
- Nature vs nurture:
o Nature: context van eigenschappen, vermogens en capaciteiten die mensen
van hun ouders erven.
o Nurture: omgevingsinvloeden die ons gedrag bepalen, aangeleerd gedrag.
o Het is vaak een combinatie.
- Maturatie: proces van geleidelijk ontvouwen van voorbestemde genetische informatie
(nature)
Visies op ontwikkeling: psychodynamisch perspectief
- Gestart met Sigmund Freud (1856-1939)
, o Grondlegger moderne psychologie
o Hij toonde aan dat een psychiatrische stoornis met lichamelijke symptomen
via een psychologische methode behandeld kan worden.
- Uitgangspunten
o Subjectieve ervaringen van een persoon zijn essentieel.
Gaat om individu
o Ervaringen uit de eerste levensjaren zijn vaak bepalend voor later gedrag.
o Wij zijn geen baas in eigen brein
We doen veel dingen onbewust.
Bij onze geboorte hebben we twee tegengestelde driften
Agressiedrift en seksualiteit drift (=het willen overleven)
Driften: onze aangeboren neigingen
o Elk mens heeft zowel normaal als gestoord gedrag
o Een psychische stoornis is een symptoom van een onbewust conflict
Psychische structuur
- Het ID (of het Es)
o Psychische structuur van baby bestaat volledig uit het Es
o Het primitieve, ongeorganiseerde, aangeboren deel van de persoonlijkheid dat
opereert vanuit het genotsprincipe
o Basisinstinct
- Het ego
o Ontstaat in het eerste levensjaar en functioneert rationeel
o Het rationale en redelijke deel van de persoonlijkheid, dat opereert vanuit het
realiteitsprincipe; probeert de eisen van het Id en de realiteit op elkaar af te
stemmen
- Het superego
o Ontstaat rond het vierde en vijfde levensjaar
o Bevat waarden en normen: het geweten
Psychopaten: gebrekkige gewetensontwikkeling, geen moeite met
mensen pijn doen
o Onderscheid tussen goed en kwaad
Psychoseksuele ontwikkeling
- Vroegkinderlijke ontwikkeling kent opeenvolgende fasen
- Psychische en seksuele ontwikkeling volgen de lichamelijke ontwikkeling
- Bij normale ontwikkeling doorloopt het kind de achtereenvolgende fasen, in een vaste
volgorde
- Bij een problematische ontwikkeling kan een kind blijven stekken in een fase of
terugvallen
o Fixatie: gedrag dat in een eerdere ontwikkelingsfase is blijven steken als
gevolg van een onopgelost conflict
o Regressie: het terugkeren naar een eerdere levensfase
Psychoseksuele fasen Freud
- Orale fase (0-1 jaar)
- Anale fase (1-3 jaar)
o Eigen wil of rekening houden met anderen
, - Fallisch of oedipale (3-6 jaar)
o Oedipuscomplex: jongetjes zijn vaak soort van verliefd op moeder (of
moederfiguur) in goede thuissituatie vader concurrent uiteindelijk
identificeren ze zich met vader zodat ze erop gaan lijken en zodat hun moeder
ze ook leuk gaat vinden
- Latentiefase (6-11 jaar)
o Volgens Freud gebeurde er weinig in deze fase
- Genitale fase (vanaf 11 jaar)
o Driften en conflicten worden actiever.
De psychosociale theorie van Erikson
- Erik Erikson (1902-1994) was een navolger (student) van Freud
- 8 levensfasen met elk zijn uitdaging, risico en mogelijke uitkomsten.
- In tegenstelling tot Freud aandacht voor de hele levensloop en voor de sociale
ontwikkeling.
Behavioristisch perspectief (=gedragspsychologie)
- Objectieve kennisverwerving staat centraal: waarneembaar gedrag
- Meest extreem nurture: alles is aangeleerd
- Ze versimpelen de werkelijkheid
- Leerprocessen verklaren het gedrag
- Geen principieel onderscheid tussen mensen en dieren
- Een kind komt onbeschreven ter wereld (tabula rasa): elke baby die geboren wordt is
gelijk en heeft gelijke kansen.
- Complex gedrag kun je opknippen in kleine stukjes
Leerproces klassiek conditioneren
- Klassieke conditionering:
- Pavlov (1849-1936) en Watson (1878-1958)
o Bouwt voort op een al aanwezige reflex
o Reflexen zijn direct na de geboorte al aantoonbaar
o Kwijlen bij bel (voorbeeld hond, bot en bel)
Leerproces operant conditioneren
- Operante conditionering: een vorm van leren waarbij een vrijwillige respons
versterkt of verzwakt wordt, afhankelijk van de associatie met positieve of negatieve
consequenties.
- Wet van het effect (Thorndike): Gedrag dat leidt tot prettige gevolgen wordt herhaald,
gedrag dat leidt tot onprettige gevolgen blijft voortaan achterwege
- Stimulus-respons leren: S-R-C model (Skinner):
o Stimulus
o Respons
o Consequentie
- De principes van operante conditionering vormen de basis van gedragsmodificatie:
een op het behavioristisch perspectief gebaseerde techniek om de frequentie van
gewenst gedrag te verhogen en de frequentie van ongewenst gedrag te verlagen
o Gedrag dat wordt beloond, zal zich sneller herhalen, terwijl gedrag dat geen
beloning oplevert of zelfs gestraft wordt, waarschijnlijk niet wordt voortgezet
