PROBLEEM 3 EN 4
P3 LEERDOELEN
1. Wat is causaliteit?
2. Welke causaliteitstheorieën zijn er en wat houden die precies in? En heel belangrijk, wat is de
huidige, geldende theorie?
3. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen de theorieën?
P4 LEERDOELEN
1. Wat houdt noodweer in en hoe wordt dat uitgelegd in theorie en jurisprudentie?
2. Wat houdt noodweerexces in en hoe wordt dat uitgelegd in theorie en jurisprudentie?
3. Maakt het uit of degene die zich beroept op noodweer of noodweerexces zelf iets kan worden
verweten (zoals in de casus bijvoorbeeld het meenemen van het vuurwapen)? Meer in het
bijzonder; wat is culpa in causa en welke consequenties kan dat hebben voor een beroep op
noodweer of noodweerexces?
PROBLEEM 3
Wat is causaliteit?
Bij causaliteit gaat het om een verband tussen oorzaak en gevolg. Er kan pas gesproken worden van
schuld wanneer er sprake is van een causaal verband tussen een handelen, of een nalaten, en een
bepaald gevolg. Zonder causaliteit kan er ook niet gesproken worden van een strafbaar feit.
Is het strafbare gevolg toerekenbaar aan de verdachte omdat deze een gedraging heeft
verricht die als grondslag van het opgetreden gevolg kan worden aangemerkt?
(1) Bij materieel, d.w.z. naar het gevolg omschreven delicten wordt het delictsgedrag in de regel
slechts in algemene termen aangeduid of wordt daarvoor de term ‘veroorzaken’ gebruikt.
Van het leven beroven (art. 287 Sr)
Brandstichten of een overstroming veroorzaken (art. 157 Sr)
Daarbij luidt steeds de veronderstelling dat gedraging en gevolg een causaal verband met elkaar
onderhouden.
In de meeste gevallen is een causaal verband zo duidelijk aanwezig dat ieder nader onderzoek
daarnaar ook overbodig schijnt.
Wanneer iemand met opzet een revolver leegschiet op een anderen het slachtoffer in het hart
getroffen dood neervalt, zal niemand eraan twijfelen dat de dader schuldig staat aan doodslag
(art. 287 Sr)
De materieel omschreven delictsomschrijving suggereert sterk dat er sprake moet zijn van een
handeling, maar in de praktijk kan ook door een nalaten (omissie) een bepaald gevolg in het leven
worden geroepen = oneigenlijk omissiedelict/oneigenlijk commissiedelict
Voorbeeld: Moeder die haar kind laat verhongeren en aldus vermoordt
(2) Behalve bij materieel omschreven delicten kan zich de causaliteitsvraag nog in het bijzonder
voordoen t.a.v. delicten waaraan strafverzwarende gevolgen zijn verbonden → door het gevolg
gekwalificeerde delicten
Voorbeeld: art. 300 leden 2 en 3 Sr (mishandeling zwaar lichamelijk letsel respectievelijk de
dood ten gevolge hebbende)
,De complicatie is dat het opzet van de dader niet gericht was op het strafverzwarende gevolg, hij dit
niet direct voorzag en som zelfs in het geheel niet kon voorzien.
Een extreem voorbeeld van het laatste was het geval van iemand die in een situatie van
echtelijke twist een pantoffel naar het hoofd van zijn echtgenote gooide, die daardoor
ongelukkigerwijze werd getroffen op een plaats waar haar schedel uitzonderlijk dun was zodat
ze kort daarna overleed.
o De rechter werd voor de vraag gesteld: is dit mishandeling of mishandeling de dood
ten gevolge hebbende?
(3) Ten slotte ligt de vraag van de causaliteit nog besloten in delictsomschrijvingen waarin de
gedraging bestaat uit:
'Bewegen tot’ (art. 326 Sr: bewegen tot afgifte van een goed)
Of een synoniem daarvan (art. 47 Sr: uitlokken en doen plegen)
Of ‘bewerkstelligen’ (art. 5:56 WFT)
De eis van causaliteit is terug te vinden in het gehele strafrecht. Een causaal verband is bijv.
verondersteld bij:
Voorwaardelijk opzet, ten bewijze waarvan moet worden vastgesteld dat de dader willens en
wetens een aanmerkelijke kans heeft aanvaard op het intreden van een bepaald gevolg
Culpoze gevolgsdelicten waarbij het schuldverband tussen de onvoorzichtigheid en het
ingetreden gevolg eveneens de causaliteit omvat
Daderschap van de corporatie, voor de vaststelling waarvan krachtens de jurisprudentie
relevant kan zijn dat deze niet de nodige zorg heeft betracht om te voorkomen dat de
verboden handelingen plaatsvonden.
Strafbare poging, waarvan slechts sprake kan zijn bij een begin van uitvoering van het
misdrijf en dus bij een zekere waarschijnlijkheid van voltooiing van het misdrijf en waarvan
geen sprake is in geval van vrijwillige terugtred, zonder welke het waarschijnlijk tot voltooiing
van het misdrijf zou zijn gekomen
Ontoerekenbaarheid of verminderde toerekenbaarheid, voor de vaststelling waarvan is
vereist dat sprake is van een causaal verband – maar dan een inwendig causaal verband –
tussen des daders geestelijke stoornis en het gepleegde strafbare feit.
Noodweerexces, waarbij de heftige gemoedsbeweging als gevolg waarvan men zich
zwaarder dan strikt noodzakelijk is, moet zijn voortgevloeid uit de aanranding door de
aanvaller.
Let op: causaliteit blijft objectieve vraag
Zegt niets over dolus/culpa
Zegt niets over de mate van verwijtbaarheid
, Welke causaliteitstheorieën zijn er en wat houden die
precies in? En heel belangrijk, wat is de huidige, geldende
theorie?
Er zijn verschillende causaliteits-theorieën:
1. De leer van de conditio sine qua non
2. De causa proxima-theorie
3. De theorieën van de adequate veroorzaking (de voorzienbaarheid)
4. De theorie van de redelijke toerekening
Hoewel de laatstgenoemde theorie thans als de heersende geldt, zijn de andere zeker niet zonder
meer van iedere betekenis ontbloot
(1) De leer van de conditio sine qua non
Deze leer houdt in dat als oorzaak van een gebeurtenis is te beschouwen het geheel van daaraan
voorafgaande factoren of voorwaarden, die invloed hebben uitgeoefend op het ontstaan van die
gebeurtenis.
Elk van deze factoren of voorwaarden van dat geheel moet reeds op zichzelf als oorzaak worden
beschouwd, omdat bij het ontbreken daarvan de gebeurtenis achterwege zou zijn gebleven.
Alle gedragingen hebben juridisch gelijke waarde (equivalentieleer)
Grenzeloos → de lange weg van oorzaken kan uiteindelijk leiden tot strafrechtelijke
consequenties voor oorzaken waarvan die consequenties niet aanvaardbaar zouden zijn
(nadeel)
Ook de negatieve oorzaken in de keten van de causaliteit dienen mee te tellen, d.w.z.
inbegrepen wier afwezigheid heeft bijgedragen tot het intreden van het gevolg (voordeel)
- Als bijv. een automobilist die net even zijn handen van het stuur heeft een kind dat de
weg oversteekt, doodrijdt, is het van groot belang na te gaan of dit ongeluk niet zou
zijn gebeurd als de betrokkene zijn handen wél aan het stuur gehad zou hebben
Ondergrens: ten minste onmisbare schakel
Hypothetische causaliteit: zou het strafbare gevolg voorkomen zijn, als de betrokkene wél
(adequaat) had gehandeld en had de betrokkene ook een rechtsplicht om in de gegeven
omstandigheden een handeling ter voorkoming van het gevolg te stellen?
De leer van de conditio sine que non heeft strafrechtelijk nooit het laatste woord
In Injecteren HIV-besmet bloed, betreffende het nogal bizarre geval van een aantal verdachten die
tijdens door henzelf georganiseerde orgieën o.a. verschillende mannen hadden gedrogeerd en
ingespoten met HIV-besmet bloed, overwoog de HR over de conditio sine qua non dat ‘deze in
beginsel als ondergrens van het causaal verband fungeert’ en dat ‘ten minste is vereist dat wordt
vastgesteld dat dit gedrag een onmisbare schakel kan hebben gevormd’.
(2) De causa proxima-theorie
Deze theorie is in zekere zin de tegenpool van de conditio sine qua non en is afkomstig uit het
burgerlijk recht.
Deze theorie die voor het strafrecht weinig heeft betekend, wijst als ‘de’ oorzaak aan de factor welke
zich het dichts bij de verwerkelijking van het gevolg bevindt, en dus de laatste is in de reeks van
factoren die tot het gevolg heeft geleid
→ Te beperkt, ongewenst in het strafrecht
P3 LEERDOELEN
1. Wat is causaliteit?
2. Welke causaliteitstheorieën zijn er en wat houden die precies in? En heel belangrijk, wat is de
huidige, geldende theorie?
3. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen de theorieën?
P4 LEERDOELEN
1. Wat houdt noodweer in en hoe wordt dat uitgelegd in theorie en jurisprudentie?
2. Wat houdt noodweerexces in en hoe wordt dat uitgelegd in theorie en jurisprudentie?
3. Maakt het uit of degene die zich beroept op noodweer of noodweerexces zelf iets kan worden
verweten (zoals in de casus bijvoorbeeld het meenemen van het vuurwapen)? Meer in het
bijzonder; wat is culpa in causa en welke consequenties kan dat hebben voor een beroep op
noodweer of noodweerexces?
PROBLEEM 3
Wat is causaliteit?
Bij causaliteit gaat het om een verband tussen oorzaak en gevolg. Er kan pas gesproken worden van
schuld wanneer er sprake is van een causaal verband tussen een handelen, of een nalaten, en een
bepaald gevolg. Zonder causaliteit kan er ook niet gesproken worden van een strafbaar feit.
Is het strafbare gevolg toerekenbaar aan de verdachte omdat deze een gedraging heeft
verricht die als grondslag van het opgetreden gevolg kan worden aangemerkt?
(1) Bij materieel, d.w.z. naar het gevolg omschreven delicten wordt het delictsgedrag in de regel
slechts in algemene termen aangeduid of wordt daarvoor de term ‘veroorzaken’ gebruikt.
Van het leven beroven (art. 287 Sr)
Brandstichten of een overstroming veroorzaken (art. 157 Sr)
Daarbij luidt steeds de veronderstelling dat gedraging en gevolg een causaal verband met elkaar
onderhouden.
In de meeste gevallen is een causaal verband zo duidelijk aanwezig dat ieder nader onderzoek
daarnaar ook overbodig schijnt.
Wanneer iemand met opzet een revolver leegschiet op een anderen het slachtoffer in het hart
getroffen dood neervalt, zal niemand eraan twijfelen dat de dader schuldig staat aan doodslag
(art. 287 Sr)
De materieel omschreven delictsomschrijving suggereert sterk dat er sprake moet zijn van een
handeling, maar in de praktijk kan ook door een nalaten (omissie) een bepaald gevolg in het leven
worden geroepen = oneigenlijk omissiedelict/oneigenlijk commissiedelict
Voorbeeld: Moeder die haar kind laat verhongeren en aldus vermoordt
(2) Behalve bij materieel omschreven delicten kan zich de causaliteitsvraag nog in het bijzonder
voordoen t.a.v. delicten waaraan strafverzwarende gevolgen zijn verbonden → door het gevolg
gekwalificeerde delicten
Voorbeeld: art. 300 leden 2 en 3 Sr (mishandeling zwaar lichamelijk letsel respectievelijk de
dood ten gevolge hebbende)
,De complicatie is dat het opzet van de dader niet gericht was op het strafverzwarende gevolg, hij dit
niet direct voorzag en som zelfs in het geheel niet kon voorzien.
Een extreem voorbeeld van het laatste was het geval van iemand die in een situatie van
echtelijke twist een pantoffel naar het hoofd van zijn echtgenote gooide, die daardoor
ongelukkigerwijze werd getroffen op een plaats waar haar schedel uitzonderlijk dun was zodat
ze kort daarna overleed.
o De rechter werd voor de vraag gesteld: is dit mishandeling of mishandeling de dood
ten gevolge hebbende?
(3) Ten slotte ligt de vraag van de causaliteit nog besloten in delictsomschrijvingen waarin de
gedraging bestaat uit:
'Bewegen tot’ (art. 326 Sr: bewegen tot afgifte van een goed)
Of een synoniem daarvan (art. 47 Sr: uitlokken en doen plegen)
Of ‘bewerkstelligen’ (art. 5:56 WFT)
De eis van causaliteit is terug te vinden in het gehele strafrecht. Een causaal verband is bijv.
verondersteld bij:
Voorwaardelijk opzet, ten bewijze waarvan moet worden vastgesteld dat de dader willens en
wetens een aanmerkelijke kans heeft aanvaard op het intreden van een bepaald gevolg
Culpoze gevolgsdelicten waarbij het schuldverband tussen de onvoorzichtigheid en het
ingetreden gevolg eveneens de causaliteit omvat
Daderschap van de corporatie, voor de vaststelling waarvan krachtens de jurisprudentie
relevant kan zijn dat deze niet de nodige zorg heeft betracht om te voorkomen dat de
verboden handelingen plaatsvonden.
Strafbare poging, waarvan slechts sprake kan zijn bij een begin van uitvoering van het
misdrijf en dus bij een zekere waarschijnlijkheid van voltooiing van het misdrijf en waarvan
geen sprake is in geval van vrijwillige terugtred, zonder welke het waarschijnlijk tot voltooiing
van het misdrijf zou zijn gekomen
Ontoerekenbaarheid of verminderde toerekenbaarheid, voor de vaststelling waarvan is
vereist dat sprake is van een causaal verband – maar dan een inwendig causaal verband –
tussen des daders geestelijke stoornis en het gepleegde strafbare feit.
Noodweerexces, waarbij de heftige gemoedsbeweging als gevolg waarvan men zich
zwaarder dan strikt noodzakelijk is, moet zijn voortgevloeid uit de aanranding door de
aanvaller.
Let op: causaliteit blijft objectieve vraag
Zegt niets over dolus/culpa
Zegt niets over de mate van verwijtbaarheid
, Welke causaliteitstheorieën zijn er en wat houden die
precies in? En heel belangrijk, wat is de huidige, geldende
theorie?
Er zijn verschillende causaliteits-theorieën:
1. De leer van de conditio sine qua non
2. De causa proxima-theorie
3. De theorieën van de adequate veroorzaking (de voorzienbaarheid)
4. De theorie van de redelijke toerekening
Hoewel de laatstgenoemde theorie thans als de heersende geldt, zijn de andere zeker niet zonder
meer van iedere betekenis ontbloot
(1) De leer van de conditio sine qua non
Deze leer houdt in dat als oorzaak van een gebeurtenis is te beschouwen het geheel van daaraan
voorafgaande factoren of voorwaarden, die invloed hebben uitgeoefend op het ontstaan van die
gebeurtenis.
Elk van deze factoren of voorwaarden van dat geheel moet reeds op zichzelf als oorzaak worden
beschouwd, omdat bij het ontbreken daarvan de gebeurtenis achterwege zou zijn gebleven.
Alle gedragingen hebben juridisch gelijke waarde (equivalentieleer)
Grenzeloos → de lange weg van oorzaken kan uiteindelijk leiden tot strafrechtelijke
consequenties voor oorzaken waarvan die consequenties niet aanvaardbaar zouden zijn
(nadeel)
Ook de negatieve oorzaken in de keten van de causaliteit dienen mee te tellen, d.w.z.
inbegrepen wier afwezigheid heeft bijgedragen tot het intreden van het gevolg (voordeel)
- Als bijv. een automobilist die net even zijn handen van het stuur heeft een kind dat de
weg oversteekt, doodrijdt, is het van groot belang na te gaan of dit ongeluk niet zou
zijn gebeurd als de betrokkene zijn handen wél aan het stuur gehad zou hebben
Ondergrens: ten minste onmisbare schakel
Hypothetische causaliteit: zou het strafbare gevolg voorkomen zijn, als de betrokkene wél
(adequaat) had gehandeld en had de betrokkene ook een rechtsplicht om in de gegeven
omstandigheden een handeling ter voorkoming van het gevolg te stellen?
De leer van de conditio sine que non heeft strafrechtelijk nooit het laatste woord
In Injecteren HIV-besmet bloed, betreffende het nogal bizarre geval van een aantal verdachten die
tijdens door henzelf georganiseerde orgieën o.a. verschillende mannen hadden gedrogeerd en
ingespoten met HIV-besmet bloed, overwoog de HR over de conditio sine qua non dat ‘deze in
beginsel als ondergrens van het causaal verband fungeert’ en dat ‘ten minste is vereist dat wordt
vastgesteld dat dit gedrag een onmisbare schakel kan hebben gevormd’.
(2) De causa proxima-theorie
Deze theorie is in zekere zin de tegenpool van de conditio sine qua non en is afkomstig uit het
burgerlijk recht.
Deze theorie die voor het strafrecht weinig heeft betekend, wijst als ‘de’ oorzaak aan de factor welke
zich het dichts bij de verwerkelijking van het gevolg bevindt, en dus de laatste is in de reeks van
factoren die tot het gevolg heeft geleid
→ Te beperkt, ongewenst in het strafrecht
