Leereenheid 4 Rechtvaardiging en kritiek
Leerkern
In hoofdstuk IV laat de auteur zien hoe men door de eeuwen heen heeft geprobeerd
aan de in de vorige leereenheid gesignaleerde cirkel te ontsnappen. Is er geen andere
reden dat wij ons aan een zichzelf regulerend regelsysteem moeten gehoorzamen, dan
alleen de doorzettingsmacht van een heerser?
In de Nederlandse taal heeft het woord ‘recht’ twee betekenissen. Enerzijds betekent
‘recht’ volgens het geldende recht, maar anderzijds heeft het woord ook een normatieve
lading. Iets dat ‘ recht’ is kan toch geen ‘onrecht’ zijn? Te zeggen dat iets ‘recht’ is,
suggereert dat het tevens rechtvaardig is. Dat suggereert dat het recht voortkomt uit
een hogere bron. Indien er een dergelijke bron is, dan kunnen we aan de eerder
genoemde cirkel ontsnappen.
Die hogere bron is lange tijd gezocht in de hogere wil van God of in een verondersteld
‘hoger’ natuurrecht. Dit hogere recht kan gehoorzaamheid rechtvaardigen, maar even
goed kan het ongehoorzaamheid rechtvaardigen. De auteur voert Antigone op, die zich
verzette tegen de wil van Creon door zich te beroepen op een ander, hoger recht. Veel
uitgebreider gaat zij in op de theorie van Thomas van Aquino, omdat hij probeert de
cirkel te doorbreken door zich te beroepen op een hoger natuurrecht. Slaagt hij daar in?
Kijk onder de tab "films" voor een aantal filmpjes behorend bij deze leereenheid.
1/6
, INLEIDING
De vraag is nu: hoe weten we of de rechtsregels wel rechtvaardig zijn? Heersers
hebben altijd geprobeerd om te rechtvaardigen dat de wetten die zij vaststellen
goed en rechtvaardig zijn. Zij proberen hiermee aan te geven dat hun macht niet
alleen macht is maar legitiem recht is.
De rechtvaardigingen van macht en recht gaan vaak gelijk op. Soms poogt
rechtvaardiging te geven van de rechtsbron zoals de overheid; soms poogt men
een rechtvaardiging te geven van het recht zelf. Afhankelijk van het punt waaruit
men redeneert kunnen twee argumentatiestrategieën worden onderscheiden:
I. a. Het recht moet worden gehoorzaamd;
b. want het ontspringt aan de overheid;
c. en de overheidsmacht is legitiem;
d. omdat zij is gebaseerd op x.
II. a. De overheid moet worden gehoorzaamd;
b. want het recht dat zij uitvaardigt is rechtvaardig;
c. omdat het voldoet aan criteria x, y en z.
Het onderscheid tussen argumentatiestrategie I en II is niet inhoudelijk. De
inhoud van de theorieën wordt bepaald door de invulling van variabelen x, y en z.
De vraag naar de invulling van die variabelen kan op twee manieren worden
beantwoord:
1. Men kan als rechtvaardiging aanvoeren dat macht en recht van een hogere
wetgever afkomen = God als hoogste soeverein.
2. Men kan macht en recht ook rechtvaardigen door te zeggen dat zij gebaseerd
is op een hoger recht.
Het is tevens van belang dat deze rechtvaardigingen ook kunnen worden gebruikt
om recht en macht te bekritiseren.
I. a. Het recht moet niet worden gehoorzaamd;
b. want het ontspringt aan de overheid;
c. die niet legitiem is;
d. omdat zij niet is gebaseerd op x.
II. a. Er is geen gehoorzaamheidsplicht aan de overheid;
b. want het recht dat wordt uitgevaardigd is onrechtvaardig;
c. omdat het niet voldoet aan criteria x, y en z.
2/6
Leerkern
In hoofdstuk IV laat de auteur zien hoe men door de eeuwen heen heeft geprobeerd
aan de in de vorige leereenheid gesignaleerde cirkel te ontsnappen. Is er geen andere
reden dat wij ons aan een zichzelf regulerend regelsysteem moeten gehoorzamen, dan
alleen de doorzettingsmacht van een heerser?
In de Nederlandse taal heeft het woord ‘recht’ twee betekenissen. Enerzijds betekent
‘recht’ volgens het geldende recht, maar anderzijds heeft het woord ook een normatieve
lading. Iets dat ‘ recht’ is kan toch geen ‘onrecht’ zijn? Te zeggen dat iets ‘recht’ is,
suggereert dat het tevens rechtvaardig is. Dat suggereert dat het recht voortkomt uit
een hogere bron. Indien er een dergelijke bron is, dan kunnen we aan de eerder
genoemde cirkel ontsnappen.
Die hogere bron is lange tijd gezocht in de hogere wil van God of in een verondersteld
‘hoger’ natuurrecht. Dit hogere recht kan gehoorzaamheid rechtvaardigen, maar even
goed kan het ongehoorzaamheid rechtvaardigen. De auteur voert Antigone op, die zich
verzette tegen de wil van Creon door zich te beroepen op een ander, hoger recht. Veel
uitgebreider gaat zij in op de theorie van Thomas van Aquino, omdat hij probeert de
cirkel te doorbreken door zich te beroepen op een hoger natuurrecht. Slaagt hij daar in?
Kijk onder de tab "films" voor een aantal filmpjes behorend bij deze leereenheid.
1/6
, INLEIDING
De vraag is nu: hoe weten we of de rechtsregels wel rechtvaardig zijn? Heersers
hebben altijd geprobeerd om te rechtvaardigen dat de wetten die zij vaststellen
goed en rechtvaardig zijn. Zij proberen hiermee aan te geven dat hun macht niet
alleen macht is maar legitiem recht is.
De rechtvaardigingen van macht en recht gaan vaak gelijk op. Soms poogt
rechtvaardiging te geven van de rechtsbron zoals de overheid; soms poogt men
een rechtvaardiging te geven van het recht zelf. Afhankelijk van het punt waaruit
men redeneert kunnen twee argumentatiestrategieën worden onderscheiden:
I. a. Het recht moet worden gehoorzaamd;
b. want het ontspringt aan de overheid;
c. en de overheidsmacht is legitiem;
d. omdat zij is gebaseerd op x.
II. a. De overheid moet worden gehoorzaamd;
b. want het recht dat zij uitvaardigt is rechtvaardig;
c. omdat het voldoet aan criteria x, y en z.
Het onderscheid tussen argumentatiestrategie I en II is niet inhoudelijk. De
inhoud van de theorieën wordt bepaald door de invulling van variabelen x, y en z.
De vraag naar de invulling van die variabelen kan op twee manieren worden
beantwoord:
1. Men kan als rechtvaardiging aanvoeren dat macht en recht van een hogere
wetgever afkomen = God als hoogste soeverein.
2. Men kan macht en recht ook rechtvaardigen door te zeggen dat zij gebaseerd
is op een hoger recht.
Het is tevens van belang dat deze rechtvaardigingen ook kunnen worden gebruikt
om recht en macht te bekritiseren.
I. a. Het recht moet niet worden gehoorzaamd;
b. want het ontspringt aan de overheid;
c. die niet legitiem is;
d. omdat zij niet is gebaseerd op x.
II. a. Er is geen gehoorzaamheidsplicht aan de overheid;
b. want het recht dat wordt uitgevaardigd is onrechtvaardig;
c. omdat het niet voldoet aan criteria x, y en z.
2/6
