Samenvatting Hoofdstuk 6 Regenten en Vorsten
Paragraaf 1
Met of zonder standenvergadering
Enerzijds kwam er meer geroep om een vaste leider die voor orde en veiligheid
kon zorgen. Anderzijds waren de standenvergaderingen niet van plan hun macht
af te staan. De roep op een sterk vorst werd desondanks steeds vaker gehoord in
de 16e en 17e eeuw. Door nieuwe politieke theorieën konden vorsten steeds meer
macht naar zich toe trekken. Dit koninklijk absolutisme betekende een
versterking van de staat. Het moest het welzijn van de onderdanen bevorderen
en tegenstellingen overwinnen. Terwijl Frankrijk de weg van het versterkte
koningschap insloeg, werd in Engeland het oude parlementaire instituut juist
opgewaardeerd. En de Republiek had geheel geen vorst meer.
Koningen zijn goden
De regering van Lodewijk duurde officieel 72 jaar. Onder zijn bewind nam
Frankrijk de leidende rol in Europa over van Spanje. Hij regeerde onder het
bewind van Droit Divin, het goddelijk recht. Volgens deze theorie ontvangt de
koning zijn macht direct van God en is hij alleen aan hem verantwoording
schuldig.
Hervormingen onder de zonnekoning
Bij de importen moesten buitenlandse handelaren veel invoerrechten betalen om
zo de nijverheid in Frankrijk te beschermen, dit was vooral ter nadele van de
Nederlandse Republiek. Onder het bewind van Lodewijk werden nieuwe havens
gebouwd en uitgebreid, hij stimuleerde de scheepbouw. Binnen korte tijd werden
de Fransen de grootste maritieme concurrenten van de Hollanders en de
Engelsen. Het Franse leger werd berucht. Het bewind van Lodewijk vormde zo
een belangrijke fase die de militaire revolutie wordt genoemd. Deze
veranderingen en uitbereidingen hadden onlosmakelijk te maken met de
versterkte macht van vorsten.
Oorlog en vervolging
Gedreven door een zucht naar persoonlijke macht en versterking van zijn staat,
besteedde Lodewijk meer dan de helft van zijn regeringsjaren aan 4 oorlogen. De
Nederlandse republiek en Engeland waren de grootste concurrent voor de Franse
maritieme ambities. Na de Franse inval in de Republiek, die het voorbestaan van
de republiek op het spel zette was de Nederlandse stadhouden Willem III
Lodewijks grootste tegenstrever. Zijn kostmare militaire operaties hadden weinig
opgeleverd, maar het land wel financieel uitgeput. De boeren moesten dit met
belasting weer aanvullen. Na de succesvolle eerste helft van Lodewijks regiem
stond de 2e helft in het teken van een ‘zonsondergang’. Ook vluchtte er onder zijn
bewind veel hugenoten naar de Republiek aangezien Lodewijk alleen maar
katholieken in zijn land wou.
Beperking van het absolutisme
Dat het absolutisme ook zijn beperkingen kende, bleek bij het streven naar een
uniforme wetgeving voor het hele land. Net als zijn voorgangers leunde Lodewijk
sterk op intendanten; koninklijke inspecteurs die de regeringsbelangen in het
land moesten verdedigen. Door de vele belastingprivileges was in Frankrijk de
lege schatkist het grootste probleem. Toch durfde ook Lodewijk het niet aan alle
standen een permanente belasting op te leggen.
De strijd tussen koning en parlement
,Anders dan in Frankrijk betaalden de edelen in Engeland wel belasting, zij
wouden dan ook graag invloed hebben op de financiën. Karel werd in 1629
geconfronteerd met een parlement in verzet. De leden vonden dat Karel teveel
belasting inde en teveel bevoegdheid naar zich toe trok. Hierdoor kwam een
Petition of Right aan, waarin alle grieven werden opgesomd en de koning werd
verzocht de ‘oorspronkelijke’ verhoudingen tussen koning en parlement te
herstellen. Karel reageerde hierop door het parlement te ontbinden. Karels
kerkpolitiek riep felle weerstand op, vooral bij de puriteinen. Zij wilden de
anglicaanse kerk zuiveren terwijl Karel I juist meer katholieke elementen wilde
invoeren. In 1640 dwong een Schotse inval Karel toch weer een parlement bijeen
te roepen om hem de middelen te verschaffen voor een nieuw leger. Het
Lagerhuis ging zelfs nog een stap verder door zelfstandig wetten aan te nemen
die het absolutisme voor altijd onmogelijk moesten maken. Dit alles leidde
uiteindelijk in 1642 tot de onwettige inval van Karel in het Lagerhuis. Na deze
schending van de rechten van het parlement was de breuk met de koning niet
meer te herstellen.
Republiek, Restauratie en Revolutie
De Engelse burgeroorlogen gingen vrijwel altijd over de machtsverdeling tussen
koning en parlement of over het geloof. In 1648 eindigde een burgeroorlog en
Karel gevangen nam, hij werd vermoord. Toen werd Engeland een republiek,
hieruit kwam een dictator na boven die na 10 jaar overleed. Ze gingen toch weer
over op een koninkrijk met Karels zoon. Maar die was extreem katholiek wat ook
niet werkte. Zijn dochter mary was met de Nederlandse Willem III getrouw.
Willem werd opgeroepen door het Engelse volk om de vorst te verjagen. Dit deed
hij en ging ook regeren met mary over Engeland. Zij erkenden dat koning en
parlement de soeveiniteit deelden en ondertekenden in de Bill of Rights. Dit werd
vervolgd met de Glorious Revolution dit in Engeland de basis voor een moderne
constitutionele en parlementaire monarchie vormde.
Paragraaf 2
De Bestandstwisten
Van Oldenbarnevelt was jarenlang de belangrijkste ambtenaar van Holland. Hij
functioneerde als een soort eerste minister van de Republiek. Stadshouder
Maurits was de opperbevelhebber van leger en vloot, als zoon van Willem van
Oranje en succesvol legeraanvoerder had hij een bijzondere bijna vorstelijke
status verworven. Deze twee machtige mannen kwamen tegenover elkaar te
staan tijdens de Bestandstwisten. Hierin kwamen 2 groepen protestanten
tegenover elkaar te staan. De remonstranten en de contraremonstranten. Een
uitgangspunt van het Calvinisme was dat als voor je geboorte vaststaan wie en
hoe je bent. De remonstranten namen hierin een vrijzinnig standpunt in, de
contraremonstranten hielden zich vast aan de Calvinistische opvattingen. Van
Oldenbarnevelt koos de kant van de vrijzinnige remonstranten en nam deze in
bescherming. Volgens Maurits bracht hij daarmee de unie in gevaar. Maurits koos
in 1617 de contraremonstranten kant. Maurits maakte gebruik van zijn recht op
‘wetsverzetting’ en verving de remonstrantse regenten door zijn eigen
aanhangers. Hij liet van Oldenbarnevelt gevangen namen en beschuldigen van
landverraad, van Oldenbarnevelt werd onthoofd.
Staatsgezinden en prinsgezinden
er bestond geen overeenstemming over de vraag waar de autoriteit van een
gewest eindigde en die van de Unie begon. De Staatsgezinden vonden het belang
, van de Unie niet ten koste mocht gaan van de gewestelijke autonomie. Hun
ultieme doel was de ‘ware vrijheid’; een stadhouderloos tijdperk, de aanhangers
hiervan waren de Hollandse regenten. De prinsgezinden stonden voor meer
centralisatie van de macht. Alleen een Oranje als stadhouder zou de Republiek
voldoende kracht en eenheid kunnen geven om zich staande te houden tussen de
grote mogendheden, aanhangers hiervan waren de adel en het gewone volk.
beide partijen mochten van Oldenbarnevelt niet. In tegenstelling tot Frankrijk en
Engeland heeft de Republiek nooit een overkoepelende autoriteit gehad die sterk
genoeg was om meer eenheid in het staatsbestel af te dwingen. De Republiek
behield haar complexe staatsinrichting met meerhoofdige bestuurscolleges en
ondoorzichtige machtsverhoudingen. Nog steeds vragen historici zich af
waardoor een bestuurlijk zo verdeelde Republiek zo’n sterke mogendheid heeft
kunnen zijn.
Het Hollandse wonder’
Buitenlanders in de 17e eeuw in de Republiek verwonderden zich over de brede
verspreiding van geld en bezit, de bedrijvigheid, de goede voedselvoorziening en
de barmhartige verzorging van armen, zieken en bejaarden. De
arbeidsproductiviteit in de Republiek was hoog. Dit was te danken aan het hoge
peil van technologische kennis en de efficiënte bedrijfsvoering. Deze handel was
voor de Nederlanders zo belangrijk dat ze de moedernegotie werd genoemd.
Opvallend aan de bloeiende economie was dat de Nederlandse Republiek
nauwelijks over eigen grondstoffen beschikte. Dit maakte de Republiek ook weer
kwetsbaar als er bijvoorbeeld een schip zonk. Voor de meeste van de inkomende
en uitgaande goederen was Amsterdam de stapelmarkt en doorvoerhaven. Veel
dorpelingen waren op het boerenbedrijf overbodig geworden en zochten een
bestaan in de stad of op zee. Boeren gingen zich specialiseren in kaas, boter,
vlees groente en nijverheid.
Burgerlijke kunst
Bijzonder was het wijdverbreide bezit van schilderijen in de Nederlandse
Republiek. Rijke kooplieden en schutterijen lieten zich portretteren, in stadhuizen
verbeeldden historiestukken de stedelijke trots. Dankzij een breed koperspubliek
telde de Republiek heel wat schilders, van wie velen een hoog niveau bereikten.
Wat in het buitenland beschouwd werd als te alledaags om voor kunst door te
gaan, werd door Nederlandse schilders op linnen vereeuwigd.
Paragraaf 3
Nederlanders naar Azië
In de Nederlandse handel op Azië speelde Amsterdam de hoofdrol. Kennis over
zeeroutes en handelsmogelijkheden in Azië was niet langer voorbehouden aan de
Portugezen en Spanjaarden. Binnen een paar jaar voeren er meer schepen vanuit
de Nederlanden naar Azië dan vanuit Spanje en Portugal. De concurrentie
onderling was groot waardoor ze zich gingen verenigen in de VOC onder
aanmoediging van Oldenbarnevelt. De VOC bezat tot haar opheffing het
monopolie op de Nederlandse handel en scheepvaart op en in Azië. De overzeese
conflicten waren tot 1648 tussen De Republiek en Spanje. Na 1650 verschenen
Engeland en Frankrijk vaker op het wereldtoneel.
Het handelsimperium van de VOC
De VOC was de eerste maatschappij met aandeelhouders die ieder jaar werd
voortgezet en die over een permanente kas beschikte, omdat zij pas na een
aantal jaren een deel van de winst uitkeerde, het zogeheten dividend. Het nieuwe
handelsbedrijf werd bestuurd door de directeuren van de VOC. De
Paragraaf 1
Met of zonder standenvergadering
Enerzijds kwam er meer geroep om een vaste leider die voor orde en veiligheid
kon zorgen. Anderzijds waren de standenvergaderingen niet van plan hun macht
af te staan. De roep op een sterk vorst werd desondanks steeds vaker gehoord in
de 16e en 17e eeuw. Door nieuwe politieke theorieën konden vorsten steeds meer
macht naar zich toe trekken. Dit koninklijk absolutisme betekende een
versterking van de staat. Het moest het welzijn van de onderdanen bevorderen
en tegenstellingen overwinnen. Terwijl Frankrijk de weg van het versterkte
koningschap insloeg, werd in Engeland het oude parlementaire instituut juist
opgewaardeerd. En de Republiek had geheel geen vorst meer.
Koningen zijn goden
De regering van Lodewijk duurde officieel 72 jaar. Onder zijn bewind nam
Frankrijk de leidende rol in Europa over van Spanje. Hij regeerde onder het
bewind van Droit Divin, het goddelijk recht. Volgens deze theorie ontvangt de
koning zijn macht direct van God en is hij alleen aan hem verantwoording
schuldig.
Hervormingen onder de zonnekoning
Bij de importen moesten buitenlandse handelaren veel invoerrechten betalen om
zo de nijverheid in Frankrijk te beschermen, dit was vooral ter nadele van de
Nederlandse Republiek. Onder het bewind van Lodewijk werden nieuwe havens
gebouwd en uitgebreid, hij stimuleerde de scheepbouw. Binnen korte tijd werden
de Fransen de grootste maritieme concurrenten van de Hollanders en de
Engelsen. Het Franse leger werd berucht. Het bewind van Lodewijk vormde zo
een belangrijke fase die de militaire revolutie wordt genoemd. Deze
veranderingen en uitbereidingen hadden onlosmakelijk te maken met de
versterkte macht van vorsten.
Oorlog en vervolging
Gedreven door een zucht naar persoonlijke macht en versterking van zijn staat,
besteedde Lodewijk meer dan de helft van zijn regeringsjaren aan 4 oorlogen. De
Nederlandse republiek en Engeland waren de grootste concurrent voor de Franse
maritieme ambities. Na de Franse inval in de Republiek, die het voorbestaan van
de republiek op het spel zette was de Nederlandse stadhouden Willem III
Lodewijks grootste tegenstrever. Zijn kostmare militaire operaties hadden weinig
opgeleverd, maar het land wel financieel uitgeput. De boeren moesten dit met
belasting weer aanvullen. Na de succesvolle eerste helft van Lodewijks regiem
stond de 2e helft in het teken van een ‘zonsondergang’. Ook vluchtte er onder zijn
bewind veel hugenoten naar de Republiek aangezien Lodewijk alleen maar
katholieken in zijn land wou.
Beperking van het absolutisme
Dat het absolutisme ook zijn beperkingen kende, bleek bij het streven naar een
uniforme wetgeving voor het hele land. Net als zijn voorgangers leunde Lodewijk
sterk op intendanten; koninklijke inspecteurs die de regeringsbelangen in het
land moesten verdedigen. Door de vele belastingprivileges was in Frankrijk de
lege schatkist het grootste probleem. Toch durfde ook Lodewijk het niet aan alle
standen een permanente belasting op te leggen.
De strijd tussen koning en parlement
,Anders dan in Frankrijk betaalden de edelen in Engeland wel belasting, zij
wouden dan ook graag invloed hebben op de financiën. Karel werd in 1629
geconfronteerd met een parlement in verzet. De leden vonden dat Karel teveel
belasting inde en teveel bevoegdheid naar zich toe trok. Hierdoor kwam een
Petition of Right aan, waarin alle grieven werden opgesomd en de koning werd
verzocht de ‘oorspronkelijke’ verhoudingen tussen koning en parlement te
herstellen. Karel reageerde hierop door het parlement te ontbinden. Karels
kerkpolitiek riep felle weerstand op, vooral bij de puriteinen. Zij wilden de
anglicaanse kerk zuiveren terwijl Karel I juist meer katholieke elementen wilde
invoeren. In 1640 dwong een Schotse inval Karel toch weer een parlement bijeen
te roepen om hem de middelen te verschaffen voor een nieuw leger. Het
Lagerhuis ging zelfs nog een stap verder door zelfstandig wetten aan te nemen
die het absolutisme voor altijd onmogelijk moesten maken. Dit alles leidde
uiteindelijk in 1642 tot de onwettige inval van Karel in het Lagerhuis. Na deze
schending van de rechten van het parlement was de breuk met de koning niet
meer te herstellen.
Republiek, Restauratie en Revolutie
De Engelse burgeroorlogen gingen vrijwel altijd over de machtsverdeling tussen
koning en parlement of over het geloof. In 1648 eindigde een burgeroorlog en
Karel gevangen nam, hij werd vermoord. Toen werd Engeland een republiek,
hieruit kwam een dictator na boven die na 10 jaar overleed. Ze gingen toch weer
over op een koninkrijk met Karels zoon. Maar die was extreem katholiek wat ook
niet werkte. Zijn dochter mary was met de Nederlandse Willem III getrouw.
Willem werd opgeroepen door het Engelse volk om de vorst te verjagen. Dit deed
hij en ging ook regeren met mary over Engeland. Zij erkenden dat koning en
parlement de soeveiniteit deelden en ondertekenden in de Bill of Rights. Dit werd
vervolgd met de Glorious Revolution dit in Engeland de basis voor een moderne
constitutionele en parlementaire monarchie vormde.
Paragraaf 2
De Bestandstwisten
Van Oldenbarnevelt was jarenlang de belangrijkste ambtenaar van Holland. Hij
functioneerde als een soort eerste minister van de Republiek. Stadshouder
Maurits was de opperbevelhebber van leger en vloot, als zoon van Willem van
Oranje en succesvol legeraanvoerder had hij een bijzondere bijna vorstelijke
status verworven. Deze twee machtige mannen kwamen tegenover elkaar te
staan tijdens de Bestandstwisten. Hierin kwamen 2 groepen protestanten
tegenover elkaar te staan. De remonstranten en de contraremonstranten. Een
uitgangspunt van het Calvinisme was dat als voor je geboorte vaststaan wie en
hoe je bent. De remonstranten namen hierin een vrijzinnig standpunt in, de
contraremonstranten hielden zich vast aan de Calvinistische opvattingen. Van
Oldenbarnevelt koos de kant van de vrijzinnige remonstranten en nam deze in
bescherming. Volgens Maurits bracht hij daarmee de unie in gevaar. Maurits koos
in 1617 de contraremonstranten kant. Maurits maakte gebruik van zijn recht op
‘wetsverzetting’ en verving de remonstrantse regenten door zijn eigen
aanhangers. Hij liet van Oldenbarnevelt gevangen namen en beschuldigen van
landverraad, van Oldenbarnevelt werd onthoofd.
Staatsgezinden en prinsgezinden
er bestond geen overeenstemming over de vraag waar de autoriteit van een
gewest eindigde en die van de Unie begon. De Staatsgezinden vonden het belang
, van de Unie niet ten koste mocht gaan van de gewestelijke autonomie. Hun
ultieme doel was de ‘ware vrijheid’; een stadhouderloos tijdperk, de aanhangers
hiervan waren de Hollandse regenten. De prinsgezinden stonden voor meer
centralisatie van de macht. Alleen een Oranje als stadhouder zou de Republiek
voldoende kracht en eenheid kunnen geven om zich staande te houden tussen de
grote mogendheden, aanhangers hiervan waren de adel en het gewone volk.
beide partijen mochten van Oldenbarnevelt niet. In tegenstelling tot Frankrijk en
Engeland heeft de Republiek nooit een overkoepelende autoriteit gehad die sterk
genoeg was om meer eenheid in het staatsbestel af te dwingen. De Republiek
behield haar complexe staatsinrichting met meerhoofdige bestuurscolleges en
ondoorzichtige machtsverhoudingen. Nog steeds vragen historici zich af
waardoor een bestuurlijk zo verdeelde Republiek zo’n sterke mogendheid heeft
kunnen zijn.
Het Hollandse wonder’
Buitenlanders in de 17e eeuw in de Republiek verwonderden zich over de brede
verspreiding van geld en bezit, de bedrijvigheid, de goede voedselvoorziening en
de barmhartige verzorging van armen, zieken en bejaarden. De
arbeidsproductiviteit in de Republiek was hoog. Dit was te danken aan het hoge
peil van technologische kennis en de efficiënte bedrijfsvoering. Deze handel was
voor de Nederlanders zo belangrijk dat ze de moedernegotie werd genoemd.
Opvallend aan de bloeiende economie was dat de Nederlandse Republiek
nauwelijks over eigen grondstoffen beschikte. Dit maakte de Republiek ook weer
kwetsbaar als er bijvoorbeeld een schip zonk. Voor de meeste van de inkomende
en uitgaande goederen was Amsterdam de stapelmarkt en doorvoerhaven. Veel
dorpelingen waren op het boerenbedrijf overbodig geworden en zochten een
bestaan in de stad of op zee. Boeren gingen zich specialiseren in kaas, boter,
vlees groente en nijverheid.
Burgerlijke kunst
Bijzonder was het wijdverbreide bezit van schilderijen in de Nederlandse
Republiek. Rijke kooplieden en schutterijen lieten zich portretteren, in stadhuizen
verbeeldden historiestukken de stedelijke trots. Dankzij een breed koperspubliek
telde de Republiek heel wat schilders, van wie velen een hoog niveau bereikten.
Wat in het buitenland beschouwd werd als te alledaags om voor kunst door te
gaan, werd door Nederlandse schilders op linnen vereeuwigd.
Paragraaf 3
Nederlanders naar Azië
In de Nederlandse handel op Azië speelde Amsterdam de hoofdrol. Kennis over
zeeroutes en handelsmogelijkheden in Azië was niet langer voorbehouden aan de
Portugezen en Spanjaarden. Binnen een paar jaar voeren er meer schepen vanuit
de Nederlanden naar Azië dan vanuit Spanje en Portugal. De concurrentie
onderling was groot waardoor ze zich gingen verenigen in de VOC onder
aanmoediging van Oldenbarnevelt. De VOC bezat tot haar opheffing het
monopolie op de Nederlandse handel en scheepvaart op en in Azië. De overzeese
conflicten waren tot 1648 tussen De Republiek en Spanje. Na 1650 verschenen
Engeland en Frankrijk vaker op het wereldtoneel.
Het handelsimperium van de VOC
De VOC was de eerste maatschappij met aandeelhouders die ieder jaar werd
voortgezet en die over een permanente kas beschikte, omdat zij pas na een
aantal jaren een deel van de winst uitkeerde, het zogeheten dividend. Het nieuwe
handelsbedrijf werd bestuurd door de directeuren van de VOC. De
