Samenvatting creativiteit als uitdaging in het sociaal werk

SAMENVATTING CREATIVITEIT ALS UITDAGING IN HET SOCIAAL WERK
Hoofdstuk 1: creativiteit, een oriëntatie
Veel situaties binnen het sociaal werk zijn zo complex of uniek dat er geen standaardoplossingen zijn. Dit
doet een beroep op de creativiteit van de sociaal werker. Het menselijk materiaal laat zich namelijk niet zo
makkelijk manipuleren. Een persoon heeft een eigen wil en belevingswereld, waar de sociaal werker
rekening mee moet houden. De sociaal werker kan wel handelen ten aanzien van de cliënt, maar kan geen
waarden voor die ander maken.
Etmylogie creativiteit= scheppen, iets tot stand brengen wat voorheen nog niet was (waardevol zijn)
Creativiteit is relevant voor vragen waarvoor standaardwegen ontbreken, tekortschieten, ongewenst of
onbekend zijn voor de probleemeigenaar.
Kernaspect creativiteit: het zodanig destilleren en formuleren van een vraag uit een complexe
situatie, dat zij aanknopingspunten biedt voor nieuwe alternatieven
Creativiteit= het tot stand brengen van iets wat nieuw en waardevol is.
4 aspecten creativiteit (PPPC):
1. Product= er is sprake van iets dat tot stand wordt gebracht, datgene wat gecreëerd
wordt
Genoemd naar het soort product, zijn er 3 hoofdvormen van creativiteit te onderscheiden:
- Probleemoplossende: als er een probleem voordoet waarvoor geen
standaardoplossingen zijn gegeven
- Vormgevende: leidt tot een waarneembaar product
- Speelse creativiteit: het proces zelf staat centraal, genieten van eigen gekozen
manieren van omgaan met dingen of mensen
Criteria bij het beoordelen van de mate van creativiteit van een product:
- Nieuw
- Waardevol
Naarmate een creatief product nieuwer en waardevoller is, kan het creatiever genoemd worden.
2. Proces= er is sprake van iets tot stand brengen (en de weg waarlangs iets tot stand
wordt gebracht), het zoeken naar en vinden van andere manieren van
omgaan met de werkelijkheid dan de standaard manieren (bij speelse
creativiteit is deze omgang het doel op zich)
Bij probleemoplossende en vormgevende creativiteit staat het proces in dienst van het vinden van
nieuwe uitdagingen, oplossingen of vormen. Een creatief proces is de afgelegde weg naar een
nieuw en waardevol eindproduct en is te beschrijven aan de hand van stappen die gezet worden
richting het product:
- Vraagfase: het vinden van een probleem of vonk (uitdaging)
- Verkenningsfase: het inwinnen van informatie over het probleem (uitdaging)
- Ideefase: het vinden van mogelijke ideeën (antwoord)
- Realisatiefase: het vormgeven van een oplossing (antwoord)
3. Persoon= er is sprake van een creatieve persoon of groep personen
4. Context= er is sprake van een situatie waarbinnen iets gezien wordt als nieuw en/of
waardevol
De sociale en culturele context hebben grote invloed op het al dan niet tot stand komen van
creativiteit. Ook de cultuur van een geografisch gebied kan ertoe doen. De context bepaalt in grote
mate wanneer iets gezien wordt als nieuw en waardevol. De context oefent echter ook druk uit op
mensen om tot iets nieuws te komen.
Plucker et al: creativiteit is de interactie tussen bekwaamheid, proces en omgeving die leidt
tot een waarneembaar product dat nieuw en waardevol is binnen een sociale
context
Grote C-creativiteit= als het gaat over producten die van vernieuwend belang zijn voor een
gemeenschap van mensen
1

, Kleine C-creativiteit= als het gaat over producten die door de directe omgeving als nieuw en
waardevol worden ervaren (kindertekening)
Mini c-creativiteit= als er sprake is van waardevolle vernieuwing vanuit het perspectief van een
individueel persoon zelf of als er sprake is van een nieuwe en persoonlijk
betekenisvolle interpretatie van ervaringen, acties en gebeurtenissen,
persoonlijke leer- en groeiprocessen zijn ook een vorm hiervan
Pro c-creativiteit= uitvindingen en producten die nieuw en van waarde zijn voor een specifiek
deel van een gemeenschap, zoals een groep sociaal werkers

Hoofdstuk 2: Het creatieve proces
Fuzzy logic= chaos, onvoorspelbaarheid
Creatieve processen ontstaan door een zoektocht naar mogelijkheden en kansen:
- Ga voorbij de onmogelijkheden op zoek naar de mogelijkheden
- Ga voorbij de oordelen op zoek naar de kansen
- Ga voorbij wat we gewend zijn op zoek naar wat nog meer kan
Divergeren= uiteenwijken, gericht op het genereren van verschillende alternatieve
oplossingen en perspectieven (bedenken en verbeelden van mogelijkheden,
terwijl je je oordeel uitstelt)
Convergeren= het richten en focussen op 1 punt, de gegenereerde ideeën worden
geselecteerd en gecombineerd vanuit bruikbaarheid en waardevolheid
(oordelen is van belang): combineren, kiezen en realiseren
Bij divergeren ben je gericht op het genereren van nieuwe mogelijkheden. Bij convergeren selecteer je op
basis van wat je als waardevol ervaart. Het is de kunst en kunde om een goed gevoel te krijgen voor timing
en het adequaat afwisselen tussen beide: te weten wanneer divergentie aan de orde is en wanneer
convergentie nodig is. Divergent denken (zoek het nieuwe):
- Zorg voor een open blik en stel je oordeel uit
- Streef naar kwantiteit
- Onderzoek mogelijkheden en maak verbindingen
- Zoek naar nieuw en afwijkend
Convergent denken (selecteer het waardevolle):
- Wees doelgericht
- Streef naar kwaliteit
- Waardeer en zie kansen
- Concretiseer wat waardevol is
Fasen creatief proces:
1. De vonk: vraagfase, vind de vraag
2. Het vuur: verkenningsfase, verken en verdiep de vraag
3. De vondst: ideefase, zoek een oplossing
4. De vorm: realisatiefase, realiseer deze oplossing
Stappen binnen de fasen:
1. Vind de vraag (vraagfase)
2. Verwerf kennis en informatie (verkenningsfase)
3. (Her)formuleer de vraag (verkenningsfase)
4. Neem afstand, incubeer/informatie verwerken (afsluiting verkenningsfase, hart creatieve proces)
5. Genereer ideeën (ideefase)
6. Combineer ideeën (ideefase)
7. Selecteer ideeën (realisatiefase)
8. Breng je idee naar buiten (realisatiefase)
Andere modellen van het creatieve proces:
- Art of Thought: Graham Wallas
2