Biologie
Vwo 4
Thema 2 ~ Voortplanting en seksualiteit
1 – Ongeslachtelijke voortplanting
Leerdoelen
Je kunt uitleggen op welke manieren er door ongeslachtelijke voortplanting nakomelingen
ontstaan die genetisch identiek zijn aan de ouder.
Je kunt het verloop van de celcyclus beschrijven en de verschillende fasen benoemen.
Natuurlijke ongeslachtelijke voortplanting
Ongeslachtelijke voortplanting -> nakomelingen ontstaan uit 1 ouder.
De nakomelingen zijn genetisch identiek aan de ouder.
Eencelligen, zoals bacteriën, kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten door celdeling.
De moedercel deelt zich in 2 identieke dochtercellen.
De dochtercellen bevatten dezelfde genetische eigenschappen als de moedercel.
Bij ongeslachtelijke voortplanting groeien beide dochtercellen uit tot volledige organismen.
Schimmels en sommige planten en bacteriën planten zich voort via sporen.
Dit zijn een soort voortplantingscellen.
Ze hebben een dikke celwand, dus kunnen ook jaren in een ruststadium overleven.
Uit een spore kan in veel gevallen een nieuw individu groeien.
Ongeslachtelijke voortplanting bij zaadplanten gebeurt in de natuur op verschillende manieren:
- Aardbeien vormen uitlopers.
- Aardappelplanten vormen knollen met knoppen.
- Bolgewassen planten zich ongeslachtelijk voort door bollen (tulpen).
Kunstmatige ongeslachtelijke voortplanting
Klonen -> ongeslachtelijke voortplanting op kunstmatige wijze.
, Bij planten kun je bijvoorbeeld stekken en het weefsel op kweek zetten.
Ook dieren, zoals varkens en schapen, worden gekloond.
Dat gebeurt in Europa om menselijke ziekte te onderzoeken of om medicijnen te testen.
Buiten de EU is de wetgeving rondom klonen anders.
Ethische argumenten -> een argument wat niet meer draait om de effectiviteit en de uitvoerbaarheid,
maar om de morele verantwoording.
Voorbeeld, tegenstanders van klonen vinden dat de mens niet mag ingrijpen in de natuur, of
dat je dieren niet mag gebruiken voor onderzoek.
Biologische argumenten -> een argument die gebaseerd is op de biologische gevolgen ervan.
Voorbeeld, anderen hebben bezwaren tegen klonen, omdat dierlijke nakomelingen soms
afwijkingen hebben of jong overlijden.
Cyclus (SE)
Bij celdelingen ontstaan uit 1 cel 2 cellen met dezelfde erfelijke eigenschappen.
De eigenschappen liggen vast in het DNA dat in de chromosomen zit.
Voordat een cel zich gaat delen, wordt het DNA gekopieerd.
Elke nieuwe cel ontvangt bij de deling precies dezelfde set chromosomen.
De celcyclus (levenscyclus van een cel) bestaat uit 2 onderdelen.
1. De M-fase -> de periode waarin de mitose (kerndeling) en de celdeling plaatsvinden.
2. De interfase -> de periode tussen 2 delingen in.
De interfase is verdeeld in verschillende fasen.
1. G1-fase -> de cel neemt in grootte toe (plasmagroei). De cel maakt eiwitten die nodig zijn om
DNA te kopiëren.
2. S-fase -> het DNA wordt gekopieerd. Het nieuwe en oude DNA blijven op 1 punt aan elkaar
vastzitten, het centromeer. 1 chromosoom bestaat uit 2 chromatiden.
3. G2-fase -> de cel neemt in grootte toe en maakt eiwitten die nodig zijn voor de mitose.
Organellen worden gekopieerd en er wordt een celmembraan gevormd. Ook worden er
trekdraden gemaakt.
4. M-fase -> de mitose en de celdeling vinden plaats.
5. G0-fase -> na deling kan een cel de nieuwe cyclus ingaan, maar dat hoeft niet. De cel kan in
rust blijven zitten of zich specialiseren.
Mitose
, M-fase bestaat uit de mitose en de celdeling. Binas tabel 76B1
Profase:
- Centrosoom -> een organel dat bij dierlijke cellen een belangrijke rol in de kerndeling speelt.
- Het ziet eruit als 2 cilinders (de centriolen).
- Tijdens deze fase verdubbelt het centrosoom.
- De centrosomen bewegen zich naar de tegenovergestelde kant van de cel.
- Er ontstaan trekdraden tussen de centrosomen.
- De trekdraden vormen de kernspoel.
- De chromosomen rollen zich op en zijn hierdoor sterker en zichtbaar met een lichtmicroscoop.
Pro-metafase;
- Het kernmembraan verdwijnt.
- De kernspoel houdt de chromosomen op hun plaats in het midden van de cel.
- De trekdraden kunnen nu bij de chromosomen komen.
- Ze hechten zich aan het centromeer.
Metafase;
- De chromosomen bevinden zich tussen de centrosomen.
- De trekdraden verbinden elk centromeer met een centrosoom.
Anafase;
- De chromatiden laten elkaar los.
- Vervolgens worden ze door de trekdraden naar het centrosoom getrokken.
- De chromatiden heten nu weer chromosomen.
Telofase;
Er vormt om elke groep chromosomen een nieuw kernmembraan.
- Doordat de chromosomen zijn verdubbeld en daarna weer gesplitst, bevat elke kern een kopie
van de moedercel.
De mitose heeft plaatsgevonden.
De celdeling volgt doordat de cel zich tussen de 2 kernen insnoert, waardoor 2 cellen
ontstaan.
Vwo 4
Thema 2 ~ Voortplanting en seksualiteit
1 – Ongeslachtelijke voortplanting
Leerdoelen
Je kunt uitleggen op welke manieren er door ongeslachtelijke voortplanting nakomelingen
ontstaan die genetisch identiek zijn aan de ouder.
Je kunt het verloop van de celcyclus beschrijven en de verschillende fasen benoemen.
Natuurlijke ongeslachtelijke voortplanting
Ongeslachtelijke voortplanting -> nakomelingen ontstaan uit 1 ouder.
De nakomelingen zijn genetisch identiek aan de ouder.
Eencelligen, zoals bacteriën, kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten door celdeling.
De moedercel deelt zich in 2 identieke dochtercellen.
De dochtercellen bevatten dezelfde genetische eigenschappen als de moedercel.
Bij ongeslachtelijke voortplanting groeien beide dochtercellen uit tot volledige organismen.
Schimmels en sommige planten en bacteriën planten zich voort via sporen.
Dit zijn een soort voortplantingscellen.
Ze hebben een dikke celwand, dus kunnen ook jaren in een ruststadium overleven.
Uit een spore kan in veel gevallen een nieuw individu groeien.
Ongeslachtelijke voortplanting bij zaadplanten gebeurt in de natuur op verschillende manieren:
- Aardbeien vormen uitlopers.
- Aardappelplanten vormen knollen met knoppen.
- Bolgewassen planten zich ongeslachtelijk voort door bollen (tulpen).
Kunstmatige ongeslachtelijke voortplanting
Klonen -> ongeslachtelijke voortplanting op kunstmatige wijze.
, Bij planten kun je bijvoorbeeld stekken en het weefsel op kweek zetten.
Ook dieren, zoals varkens en schapen, worden gekloond.
Dat gebeurt in Europa om menselijke ziekte te onderzoeken of om medicijnen te testen.
Buiten de EU is de wetgeving rondom klonen anders.
Ethische argumenten -> een argument wat niet meer draait om de effectiviteit en de uitvoerbaarheid,
maar om de morele verantwoording.
Voorbeeld, tegenstanders van klonen vinden dat de mens niet mag ingrijpen in de natuur, of
dat je dieren niet mag gebruiken voor onderzoek.
Biologische argumenten -> een argument die gebaseerd is op de biologische gevolgen ervan.
Voorbeeld, anderen hebben bezwaren tegen klonen, omdat dierlijke nakomelingen soms
afwijkingen hebben of jong overlijden.
Cyclus (SE)
Bij celdelingen ontstaan uit 1 cel 2 cellen met dezelfde erfelijke eigenschappen.
De eigenschappen liggen vast in het DNA dat in de chromosomen zit.
Voordat een cel zich gaat delen, wordt het DNA gekopieerd.
Elke nieuwe cel ontvangt bij de deling precies dezelfde set chromosomen.
De celcyclus (levenscyclus van een cel) bestaat uit 2 onderdelen.
1. De M-fase -> de periode waarin de mitose (kerndeling) en de celdeling plaatsvinden.
2. De interfase -> de periode tussen 2 delingen in.
De interfase is verdeeld in verschillende fasen.
1. G1-fase -> de cel neemt in grootte toe (plasmagroei). De cel maakt eiwitten die nodig zijn om
DNA te kopiëren.
2. S-fase -> het DNA wordt gekopieerd. Het nieuwe en oude DNA blijven op 1 punt aan elkaar
vastzitten, het centromeer. 1 chromosoom bestaat uit 2 chromatiden.
3. G2-fase -> de cel neemt in grootte toe en maakt eiwitten die nodig zijn voor de mitose.
Organellen worden gekopieerd en er wordt een celmembraan gevormd. Ook worden er
trekdraden gemaakt.
4. M-fase -> de mitose en de celdeling vinden plaats.
5. G0-fase -> na deling kan een cel de nieuwe cyclus ingaan, maar dat hoeft niet. De cel kan in
rust blijven zitten of zich specialiseren.
Mitose
, M-fase bestaat uit de mitose en de celdeling. Binas tabel 76B1
Profase:
- Centrosoom -> een organel dat bij dierlijke cellen een belangrijke rol in de kerndeling speelt.
- Het ziet eruit als 2 cilinders (de centriolen).
- Tijdens deze fase verdubbelt het centrosoom.
- De centrosomen bewegen zich naar de tegenovergestelde kant van de cel.
- Er ontstaan trekdraden tussen de centrosomen.
- De trekdraden vormen de kernspoel.
- De chromosomen rollen zich op en zijn hierdoor sterker en zichtbaar met een lichtmicroscoop.
Pro-metafase;
- Het kernmembraan verdwijnt.
- De kernspoel houdt de chromosomen op hun plaats in het midden van de cel.
- De trekdraden kunnen nu bij de chromosomen komen.
- Ze hechten zich aan het centromeer.
Metafase;
- De chromosomen bevinden zich tussen de centrosomen.
- De trekdraden verbinden elk centromeer met een centrosoom.
Anafase;
- De chromatiden laten elkaar los.
- Vervolgens worden ze door de trekdraden naar het centrosoom getrokken.
- De chromatiden heten nu weer chromosomen.
Telofase;
Er vormt om elke groep chromosomen een nieuw kernmembraan.
- Doordat de chromosomen zijn verdubbeld en daarna weer gesplitst, bevat elke kern een kopie
van de moedercel.
De mitose heeft plaatsgevonden.
De celdeling volgt doordat de cel zich tussen de 2 kernen insnoert, waardoor 2 cellen
ontstaan.
