, Geschiedenis H2. Steden en burgers in de Lage Landen
1050 – 1700
§ 1. De opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten
Veranderingen in Europa in de Late Middeleeuwen
Het klimaat verbeterde aan het einde van de Vroege Middeleeuwen vernieuwingen in de
landbouw productie van de landbouw nam toe. De vernieuwingen waren:
- Ontginningen van bos en heide.
- Droogleggen van (overstroomde) gebieden met behulp van windmolens.
- Verbetering van landbouwwerktuigen als de ploeg en de eg; haakploeg werd vervangen door
keerploeg. Hij was eerst van hout en nu van ijzer. De halsjuk.
- Invoering drieslagstelsel: gebruik om landbouwgrond in 3 delen (slagen) te verdelen, waarbij
elk deel om de beurt 2 jaar wordt bebouwd en 1 jaar braak gelaten wordt om de grond te
laten herstellen. Ontginnen= landbouwgrond dat geen landbouwgrond was, beschikbaar
maken voor landbouw.
Meer voedsel leidde tot bevolkingsgroei.
Overschotten door hogere landbouwopbrengst boeren gingen overschotten in steden te koop
aanbieden. Handel steeg. Niet iedereen hoefde meer als boer te werken, dus gingen sommigen zich
specialiseren.
Jaarmarkten werden steeds belangrijker bij lokale en internationale handelscontacten. In sommige
steden legden kooplieden stapelplaatsen voor hun voorraden aan. Door de groeiende handel
verbeterde transport ook koggeschip: soort schip dat van de 10e tot de 15e eeuw werd gebruikt,
het was breed en had ronde hoog oplopende stevens voor en achter.
Toename van handel leidde ook tot toename nijverheid. Door de bevolkingsgroei meer vraag naar
arbeiders mensen sneller een baan in bijvoorbeeld lakennijverheid: productie van en handel in
wollen stoffen. De groei van nijverheid leidde tot de groei van de handel.
Betalen werd een groter probleem zilveren en gouden munten waren betaalmiddel, maar elke
stad had andere munt, waardoor waarde steeds verschilde. Hierdoor ontstond het beroep
geldwisselaar: zij stelden de waarde van munten vast.
In 13e eeuw werd wisselbrief uitgevonden tijdelijke vorm van krediet. Koopman kon met een
wisselbrief naar verschillende vestigingen van banken om ze in te wisselen voor munten.
De Lage Landen worden één van de meest verstedelijkte gebieden van Europa
De verstedelijking van de Lage Landen had 3 oorzaken:
1. Gunstigere geografische omstandigheden rivieren met havens verbonden met heel
Europa gunstig voor handel en verkeer.
2. Meer bescherming van landsheren, hoge edelen en geestelijken en stadsbesturen zij
zagen dat beschermen en helpen van de buitenlandse handel grote voordelen had. De
welvaart groeide in hun omgeving en hun eigen inkomsten stegen dus ook.
3. Meer samenwerking tussen steden de Hanze: handelsverbond, ontstaan in de 14 e eeuw,
waarin handelssteden in het noorden van het Duitse Rijk en het oosten van de Nederlanden
zich hadden aaneengesloten.
, Stedelingen bevechten en kopen zelfbestuur
Steden waren van de heer die alles besloot en allerlei verplichtingen had voor stedelingen. Om de
economische belangen van burgers te beschermen kochten stedelingen zelfbestuur in de vorm van
stadsrechten: geen verplichtingen tegenover de grootgrondbezitter, zelf bestuur en rechtspraak
regelen en zelf bepalen wie poorter (stadsburger) is.
De stadsrechten verschilden per stad. Niet alle landsheren wilden dit, maar meeste in Lage Landen
vonden het prima de landsheer kreeg zo erkenning, belasting en militaire hulp in nood.
Stadrechten hielden in:
- Geen verplichtingen meer tegenover grootgrondbezitter.
- Zelf bestuur en rechtspraak regelen.
- Zelf bepalen wie poorter (stadsburger) is en wie niet.
Sommige steden werden zo machtig dat ze zich tegen de landsheer gingen verzetten
Guldensporenslag: veldslag op 11 juli 1302 bij Kortrijk tussen de koning van Frankrijk en de graaf van
Vlaanderen. Beiden maakten gebruik van een conflict tussen het patriciaat en het gemeen in de
steden.
Netwerken binnen en tussen verzorgingsgebieden zorgen voor noodzakelijke toestroom van poorters
Elke stad was het centrum van een verzorgingsgebied, de bewoners waren met elkaar verbonden:
- Economisch verbonden: platteland levert voedsel + grondstoffen stad zet producten af in
de omgeving.
- Politiek verbonden: verbondenheid omdat zij behoren tot het grondgebied van de landsheer.
Steden onderling waren ook verbonden door jaarmarkten: markt in een middeleeuwse stad waarop
kooplieden uit de omgeving en uit het buitenland gedurende een bepaald aantal dagen onder
bescherming van de overheid met elkaar handel konden drijven. jaarmarkten waren op elkaar
afgestemd qua locatie en data.
Veel mensen trokken van platteland naar stad door kansen op werk, juridische bescherming, kans op
scholing, hogere lonen en meer kans op arbeidsmarkt. Om zichzelf in stand te houden had de stad
een constante toestroom nodig van kapitaalkrachtige of kundige aspirant-poorters. Aspirant poorter
= iemand die om burgerrechten te verkrijgen een flinke geldsom moest betalen aan het
stadsbestuur. Er kwam dus een migratiestroom van platteland naar de steden.
1050 – 1700
§ 1. De opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten
Veranderingen in Europa in de Late Middeleeuwen
Het klimaat verbeterde aan het einde van de Vroege Middeleeuwen vernieuwingen in de
landbouw productie van de landbouw nam toe. De vernieuwingen waren:
- Ontginningen van bos en heide.
- Droogleggen van (overstroomde) gebieden met behulp van windmolens.
- Verbetering van landbouwwerktuigen als de ploeg en de eg; haakploeg werd vervangen door
keerploeg. Hij was eerst van hout en nu van ijzer. De halsjuk.
- Invoering drieslagstelsel: gebruik om landbouwgrond in 3 delen (slagen) te verdelen, waarbij
elk deel om de beurt 2 jaar wordt bebouwd en 1 jaar braak gelaten wordt om de grond te
laten herstellen. Ontginnen= landbouwgrond dat geen landbouwgrond was, beschikbaar
maken voor landbouw.
Meer voedsel leidde tot bevolkingsgroei.
Overschotten door hogere landbouwopbrengst boeren gingen overschotten in steden te koop
aanbieden. Handel steeg. Niet iedereen hoefde meer als boer te werken, dus gingen sommigen zich
specialiseren.
Jaarmarkten werden steeds belangrijker bij lokale en internationale handelscontacten. In sommige
steden legden kooplieden stapelplaatsen voor hun voorraden aan. Door de groeiende handel
verbeterde transport ook koggeschip: soort schip dat van de 10e tot de 15e eeuw werd gebruikt,
het was breed en had ronde hoog oplopende stevens voor en achter.
Toename van handel leidde ook tot toename nijverheid. Door de bevolkingsgroei meer vraag naar
arbeiders mensen sneller een baan in bijvoorbeeld lakennijverheid: productie van en handel in
wollen stoffen. De groei van nijverheid leidde tot de groei van de handel.
Betalen werd een groter probleem zilveren en gouden munten waren betaalmiddel, maar elke
stad had andere munt, waardoor waarde steeds verschilde. Hierdoor ontstond het beroep
geldwisselaar: zij stelden de waarde van munten vast.
In 13e eeuw werd wisselbrief uitgevonden tijdelijke vorm van krediet. Koopman kon met een
wisselbrief naar verschillende vestigingen van banken om ze in te wisselen voor munten.
De Lage Landen worden één van de meest verstedelijkte gebieden van Europa
De verstedelijking van de Lage Landen had 3 oorzaken:
1. Gunstigere geografische omstandigheden rivieren met havens verbonden met heel
Europa gunstig voor handel en verkeer.
2. Meer bescherming van landsheren, hoge edelen en geestelijken en stadsbesturen zij
zagen dat beschermen en helpen van de buitenlandse handel grote voordelen had. De
welvaart groeide in hun omgeving en hun eigen inkomsten stegen dus ook.
3. Meer samenwerking tussen steden de Hanze: handelsverbond, ontstaan in de 14 e eeuw,
waarin handelssteden in het noorden van het Duitse Rijk en het oosten van de Nederlanden
zich hadden aaneengesloten.
, Stedelingen bevechten en kopen zelfbestuur
Steden waren van de heer die alles besloot en allerlei verplichtingen had voor stedelingen. Om de
economische belangen van burgers te beschermen kochten stedelingen zelfbestuur in de vorm van
stadsrechten: geen verplichtingen tegenover de grootgrondbezitter, zelf bestuur en rechtspraak
regelen en zelf bepalen wie poorter (stadsburger) is.
De stadsrechten verschilden per stad. Niet alle landsheren wilden dit, maar meeste in Lage Landen
vonden het prima de landsheer kreeg zo erkenning, belasting en militaire hulp in nood.
Stadrechten hielden in:
- Geen verplichtingen meer tegenover grootgrondbezitter.
- Zelf bestuur en rechtspraak regelen.
- Zelf bepalen wie poorter (stadsburger) is en wie niet.
Sommige steden werden zo machtig dat ze zich tegen de landsheer gingen verzetten
Guldensporenslag: veldslag op 11 juli 1302 bij Kortrijk tussen de koning van Frankrijk en de graaf van
Vlaanderen. Beiden maakten gebruik van een conflict tussen het patriciaat en het gemeen in de
steden.
Netwerken binnen en tussen verzorgingsgebieden zorgen voor noodzakelijke toestroom van poorters
Elke stad was het centrum van een verzorgingsgebied, de bewoners waren met elkaar verbonden:
- Economisch verbonden: platteland levert voedsel + grondstoffen stad zet producten af in
de omgeving.
- Politiek verbonden: verbondenheid omdat zij behoren tot het grondgebied van de landsheer.
Steden onderling waren ook verbonden door jaarmarkten: markt in een middeleeuwse stad waarop
kooplieden uit de omgeving en uit het buitenland gedurende een bepaald aantal dagen onder
bescherming van de overheid met elkaar handel konden drijven. jaarmarkten waren op elkaar
afgestemd qua locatie en data.
Veel mensen trokken van platteland naar stad door kansen op werk, juridische bescherming, kans op
scholing, hogere lonen en meer kans op arbeidsmarkt. Om zichzelf in stand te houden had de stad
een constante toestroom nodig van kapitaalkrachtige of kundige aspirant-poorters. Aspirant poorter
= iemand die om burgerrechten te verkrijgen een flinke geldsom moest betalen aan het
stadsbestuur. Er kwam dus een migratiestroom van platteland naar de steden.
