Thema 4 Uitspraakmodaliteiten en rechtsmiddelen
Introductie
Nadat in het vorige thema de toegang tot en beroep bij de bestuursrechter zijn behandeld,
komen in het onderhavige thema de uitspraakmodaliteiten van de bestuursrechter en de
rechtsmiddelen aan de orde. Allereerst wordt ingegaan op die uitspraakmodaliteiten. Een
belangrijk onderdeel daarbij is artikel 8:69a Awb. Hierin is het veel besproken
relativiteitsvereiste neergelegd: ‘De bestuursrechter vernietigt een besluit niet op de grond
dat het in strijd is met een geschreven of ongeschreven rechtsregel of een algemeen
rechtsbeginsel, indien deze regel of dit beginsel kennelijk niet strekt tot bescherming van de
belangen van degene die zich daarop beroept.’ De invoering van het relativiteitsvereiste voor
het beroep bij de bestuursrechter komt voort uit het streven naar een slagvaardiger
bestuursprocesrecht, waarin geschillen vaker definitief worden beslecht (vergelijk hieronder).
Daaruit volgt dat rechtsbescherming door de bestuursrechter behoort te zijn gewaarborgd voor
wie (beweerdelijk) in zijn rechtspositie is aangetast, maar niet dat iedere schending van een
rechtsregel automatisch een aantasting van de rechtspositie van iedere belanghebbende is. Met
het relativiteitsvereiste is beoogd om oneigenlijke gebruik van de rechtsbescherming tegen te
gaan. In de parlementaire geschiedenis is het voorbeeld genoemd van de bewoners van een
villawijk die zich verzetten tegen een besluit tot vestiging van een woonwagenkamp in de
directe omgeving van deze wijk, met het argument dat de woonwagenbewoners te veel
geluidoverlast zullen ondervinden van een nabijgelegen zwembad of spoorlijn (vergelijk
ABRvS 19 maart 2003, AB 2003/191, m.nt. De Gier).
Met een uitspraak in het kader van een bestuursrechtelijk geschil is niet in alle gevallen het
geschil definitief ten einde. Vaak zal immers in het geval van vernietiging het bestuursorgaan
een nieuw besluit moeten nemen. Deze besluitvorming kan aanleiding zijn voor nieuwe
procedures. In de jurisprudentie is evenwel tot uitdrukking gekomen (vergelijk daarbij artikel
8:41a Awb) dat de bestuursrechter, binnen de omvang van het geschil, zoveel mogelijk het
geschil definitief beslecht. In dat verband is ook de zogeheten Nieuwe Zaaksbehandeling van
belang (zie verder thema 7 van deze cursus). Dit houdt onder meer in dat een zaak na
binnenkomst binnen een gering aantal weken op zitting wordt geagendeerd en dat de
bestuursrechter zich concentreert op de kern van het conflict, ook als dat het juridische geschil
overstijgt. Hierdoor ontwikkelt het bestuursproces zich tot een proces met een zaaksgerichte
aanpak waarin definitieve geschilbeslechting en zaaksdifferentiatie een grote rol spelen. De
effectiviteit en de efficiëntie van de bestuursrechtspraak staan centraal.
Het tweede onderdeel van dit thema zijn de rechtsmiddelen. We concentreren ons op de
rechtsmiddelen van het hoger beroep en de voorlopige voorziening. Om hier met het laatste
rechtsmiddel te beginnen. Belanghebbenden bij een besluit van het bestuursorgaan kunnen in
de regel bezwaar maken en vervolgens tegen de beslissing op bezwaar beroep bij de
bestuursrechter instellen. Tussen het moment dat bezwaar wordt gemaakt of beroep wordt
ingesteld en het moment dat daarop wordt beslist ligt altijd enige tijd, soms een paar weken of
maanden, soms een jaar of langer. Wie geconfronteerd wordt met de negatieve gevolgen van
een bepaald besluit kan hiermee niet altijd uit de voeten. De Awb biedt degene die tegen een
besluit beroep heeft ingesteld of voorafgaand daaraan bezwaar heeft gemaakt de mogelijkheid
aan de bestuursrechter te vragen een voorlopige voorziening te treffen.
Het hoger beroep – het tweede rechtsmiddel dat centraal staat – leidt tot een nieuwe
beoordeling van het geschil (of een gedeelte daarvan) door de hogerberoepsrechter
(appelcolleges). Besproken zal worden welke functies het hoger beroep heeft. En welke
keuzes de appelcolleges hebben gemaakt met betrekking tot de waarde van een bepaalde
Introductie
Nadat in het vorige thema de toegang tot en beroep bij de bestuursrechter zijn behandeld,
komen in het onderhavige thema de uitspraakmodaliteiten van de bestuursrechter en de
rechtsmiddelen aan de orde. Allereerst wordt ingegaan op die uitspraakmodaliteiten. Een
belangrijk onderdeel daarbij is artikel 8:69a Awb. Hierin is het veel besproken
relativiteitsvereiste neergelegd: ‘De bestuursrechter vernietigt een besluit niet op de grond
dat het in strijd is met een geschreven of ongeschreven rechtsregel of een algemeen
rechtsbeginsel, indien deze regel of dit beginsel kennelijk niet strekt tot bescherming van de
belangen van degene die zich daarop beroept.’ De invoering van het relativiteitsvereiste voor
het beroep bij de bestuursrechter komt voort uit het streven naar een slagvaardiger
bestuursprocesrecht, waarin geschillen vaker definitief worden beslecht (vergelijk hieronder).
Daaruit volgt dat rechtsbescherming door de bestuursrechter behoort te zijn gewaarborgd voor
wie (beweerdelijk) in zijn rechtspositie is aangetast, maar niet dat iedere schending van een
rechtsregel automatisch een aantasting van de rechtspositie van iedere belanghebbende is. Met
het relativiteitsvereiste is beoogd om oneigenlijke gebruik van de rechtsbescherming tegen te
gaan. In de parlementaire geschiedenis is het voorbeeld genoemd van de bewoners van een
villawijk die zich verzetten tegen een besluit tot vestiging van een woonwagenkamp in de
directe omgeving van deze wijk, met het argument dat de woonwagenbewoners te veel
geluidoverlast zullen ondervinden van een nabijgelegen zwembad of spoorlijn (vergelijk
ABRvS 19 maart 2003, AB 2003/191, m.nt. De Gier).
Met een uitspraak in het kader van een bestuursrechtelijk geschil is niet in alle gevallen het
geschil definitief ten einde. Vaak zal immers in het geval van vernietiging het bestuursorgaan
een nieuw besluit moeten nemen. Deze besluitvorming kan aanleiding zijn voor nieuwe
procedures. In de jurisprudentie is evenwel tot uitdrukking gekomen (vergelijk daarbij artikel
8:41a Awb) dat de bestuursrechter, binnen de omvang van het geschil, zoveel mogelijk het
geschil definitief beslecht. In dat verband is ook de zogeheten Nieuwe Zaaksbehandeling van
belang (zie verder thema 7 van deze cursus). Dit houdt onder meer in dat een zaak na
binnenkomst binnen een gering aantal weken op zitting wordt geagendeerd en dat de
bestuursrechter zich concentreert op de kern van het conflict, ook als dat het juridische geschil
overstijgt. Hierdoor ontwikkelt het bestuursproces zich tot een proces met een zaaksgerichte
aanpak waarin definitieve geschilbeslechting en zaaksdifferentiatie een grote rol spelen. De
effectiviteit en de efficiëntie van de bestuursrechtspraak staan centraal.
Het tweede onderdeel van dit thema zijn de rechtsmiddelen. We concentreren ons op de
rechtsmiddelen van het hoger beroep en de voorlopige voorziening. Om hier met het laatste
rechtsmiddel te beginnen. Belanghebbenden bij een besluit van het bestuursorgaan kunnen in
de regel bezwaar maken en vervolgens tegen de beslissing op bezwaar beroep bij de
bestuursrechter instellen. Tussen het moment dat bezwaar wordt gemaakt of beroep wordt
ingesteld en het moment dat daarop wordt beslist ligt altijd enige tijd, soms een paar weken of
maanden, soms een jaar of langer. Wie geconfronteerd wordt met de negatieve gevolgen van
een bepaald besluit kan hiermee niet altijd uit de voeten. De Awb biedt degene die tegen een
besluit beroep heeft ingesteld of voorafgaand daaraan bezwaar heeft gemaakt de mogelijkheid
aan de bestuursrechter te vragen een voorlopige voorziening te treffen.
Het hoger beroep – het tweede rechtsmiddel dat centraal staat – leidt tot een nieuwe
beoordeling van het geschil (of een gedeelte daarvan) door de hogerberoepsrechter
(appelcolleges). Besproken zal worden welke functies het hoger beroep heeft. En welke
keuzes de appelcolleges hebben gemaakt met betrekking tot de waarde van een bepaalde
