Hoofdstuk 3: De school als organisatie
3.2 De effectiviteit van scholen
3.2.1 Het meten van effectiviteit
Er zijn verschillende termen om de effectiviteit van een school aan te duiden. De meeste termen zijn
vrij vaag, deze zijn alleen duidelijk als de criteria worden aangegeven. De kwaliteit van onderwijs kan
op verschillende manieren bekeken worden. Deze berusten wel allemaal op de opbrengsten van het
leren. Onderscheid met incidenteel leren is dat de school met structuur en planmatig werkt. De
effectiviteit wordt gemeten door te kijken naar het behalen van de vastgestelde doelstellingen.
Doelen veranderen door maatschappelijke opvattingen. Kennis en vaardigheden in het cognitieve
domein vallen altijd onder de doelstellingen. Er kan discussie zijn over het belang van meta-
cognitieve doelstellingen. Over motivationele en emotionele doelstellingen etc. bestaat wel
onenigheid. Over het algemeen zijn er alleen toetsen voor de cognitieve aspecten.
3.2.2 Het compenserend vermogen van scholen
Naast het behalen van onderwijsdoelstellingen valt het creëren van maatschappelijke gelijkheid ook
onder effectiviteit. Het gaat vooral om verschillen op basis van afkomst en SES. Over het algemeen
scoren scholen hier niet heel goed op. Alleen scholen die als doel hebben dat ál hun leerlingen goed
presteren lijken dit iets beter te kunnen dan de rest. Aanvankelijk werd er voor de effectiviteit
gekeken naar statistische gegevens over drop-outs en geslaagden etc. Hierbij spelen echter meer
factoren mee. Er kan beter naar de cijfers van leerlingen worden gekeken, maar schoolresultaten zijn
maar voor een klein deel afhankelijk van wat op school gebeurd. Er wordt rekening gehouden met
het verschil tussen leerlingen bij aanvang van school door, scholen met gelijke leerling-
samenstellingen met elkaar te vergelijken. Ook kan er rekening gehouden worden met verschillen
door naar de leerwinst te kijken. Effectiviteit is dus de bijdrage van onderwijs aan leerprestaties. Het
verschil in leerprestaties komt voor 20% door school gerelateerde factoren, voor de rest is het
afhankelijk van de kindfactoren.
3.2.3 Schooleffectiviteit
Het optimisme van de jaren ’60 nam in de jaren erna snel af. Het onderwijs leek er niet meer toe te
doen volgens bepaalde onderzoeken. Er waren echter ook onderzoeken die het belang wel lieten
zien. Een effectieve school heeft de mogelijkheid hogere prestaties te behalen. De effectiviteit was
volgens Edmons afhankelijk van onderwijskundig leiderschap, hoge verwachtingen, ordelijke sfeer,
nadruk op verwerken en verwerven van basisvaardigheden en frequente evaluatie van de leerling
prestaties. Er volgden meer soortgelijke studies die de lijst aanvulden. Er was echter veel kritiek op
methode en theorie. De methodiek werd flink verbeterd. Ook werd er steeds meer gebruik gemaakt
van nieuwe theoretische inzichten. De tijd die een leerling heeft om te leren is erg belangrijk. Dit
moet een school bieden en deze moet er ook voor zorgen dat de leerling deze benut. De verbeterde
onderzoeken hebben voor een nieuwe lijst met factoren gezorgd die de variantie in prestaties
verklaren. Effectieve instructie bleek hier een van te zijn. Variabelen op school niveau spelen maar
een kleine rol. Evaluatie en monitoring zijn consistent als betekenisvol bevonden. Ook de context van
de school kan een rol spelen. Dit zijn vooral activiteiten op landelijk niveau. Factoren op schoolniveau
zijn vooral belangrijk voor het creëren van condities voor effectiviteit.
3.3 Coördinatie
3.3.1 Coördinatie: aard en vormen
Coördinatie is het afstemmen van verschillende taken binnen de school zodanig dat de doelstellingen
worden bereikt.
- Structurele coördinatie Het creëren van een hiërarchisch systeem en een formele
verdeling van taken en bevoegdheden.
3.2 De effectiviteit van scholen
3.2.1 Het meten van effectiviteit
Er zijn verschillende termen om de effectiviteit van een school aan te duiden. De meeste termen zijn
vrij vaag, deze zijn alleen duidelijk als de criteria worden aangegeven. De kwaliteit van onderwijs kan
op verschillende manieren bekeken worden. Deze berusten wel allemaal op de opbrengsten van het
leren. Onderscheid met incidenteel leren is dat de school met structuur en planmatig werkt. De
effectiviteit wordt gemeten door te kijken naar het behalen van de vastgestelde doelstellingen.
Doelen veranderen door maatschappelijke opvattingen. Kennis en vaardigheden in het cognitieve
domein vallen altijd onder de doelstellingen. Er kan discussie zijn over het belang van meta-
cognitieve doelstellingen. Over motivationele en emotionele doelstellingen etc. bestaat wel
onenigheid. Over het algemeen zijn er alleen toetsen voor de cognitieve aspecten.
3.2.2 Het compenserend vermogen van scholen
Naast het behalen van onderwijsdoelstellingen valt het creëren van maatschappelijke gelijkheid ook
onder effectiviteit. Het gaat vooral om verschillen op basis van afkomst en SES. Over het algemeen
scoren scholen hier niet heel goed op. Alleen scholen die als doel hebben dat ál hun leerlingen goed
presteren lijken dit iets beter te kunnen dan de rest. Aanvankelijk werd er voor de effectiviteit
gekeken naar statistische gegevens over drop-outs en geslaagden etc. Hierbij spelen echter meer
factoren mee. Er kan beter naar de cijfers van leerlingen worden gekeken, maar schoolresultaten zijn
maar voor een klein deel afhankelijk van wat op school gebeurd. Er wordt rekening gehouden met
het verschil tussen leerlingen bij aanvang van school door, scholen met gelijke leerling-
samenstellingen met elkaar te vergelijken. Ook kan er rekening gehouden worden met verschillen
door naar de leerwinst te kijken. Effectiviteit is dus de bijdrage van onderwijs aan leerprestaties. Het
verschil in leerprestaties komt voor 20% door school gerelateerde factoren, voor de rest is het
afhankelijk van de kindfactoren.
3.2.3 Schooleffectiviteit
Het optimisme van de jaren ’60 nam in de jaren erna snel af. Het onderwijs leek er niet meer toe te
doen volgens bepaalde onderzoeken. Er waren echter ook onderzoeken die het belang wel lieten
zien. Een effectieve school heeft de mogelijkheid hogere prestaties te behalen. De effectiviteit was
volgens Edmons afhankelijk van onderwijskundig leiderschap, hoge verwachtingen, ordelijke sfeer,
nadruk op verwerken en verwerven van basisvaardigheden en frequente evaluatie van de leerling
prestaties. Er volgden meer soortgelijke studies die de lijst aanvulden. Er was echter veel kritiek op
methode en theorie. De methodiek werd flink verbeterd. Ook werd er steeds meer gebruik gemaakt
van nieuwe theoretische inzichten. De tijd die een leerling heeft om te leren is erg belangrijk. Dit
moet een school bieden en deze moet er ook voor zorgen dat de leerling deze benut. De verbeterde
onderzoeken hebben voor een nieuwe lijst met factoren gezorgd die de variantie in prestaties
verklaren. Effectieve instructie bleek hier een van te zijn. Variabelen op school niveau spelen maar
een kleine rol. Evaluatie en monitoring zijn consistent als betekenisvol bevonden. Ook de context van
de school kan een rol spelen. Dit zijn vooral activiteiten op landelijk niveau. Factoren op schoolniveau
zijn vooral belangrijk voor het creëren van condities voor effectiviteit.
3.3 Coördinatie
3.3.1 Coördinatie: aard en vormen
Coördinatie is het afstemmen van verschillende taken binnen de school zodanig dat de doelstellingen
worden bereikt.
- Structurele coördinatie Het creëren van een hiërarchisch systeem en een formele
verdeling van taken en bevoegdheden.
