Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs
Hoofdstuk 1: De context van tweedetaalverwerving en tweedetaalleren (Anne Vermeer)
1.1 Inleiding
Tweedetaalverwerving (T2-verwerving) is de verwerving van de taal nadat de moedertaal
verworven is (grens ligt rond vier jaar oud). Tweedetaalsprekers/leerders zijn vaak makkelijk te
onderscheiden van moedertaalsprekers/native speakers. Er wordt onderscheid gemaakt tussen
simultane taalverwerving en successieve taalverwerving:
- Wanneer voor het vierde levensjaar begonnen wordt met het leren van een tweede taal (dus
gelijktijdig) is er sprake van simultane taalverwerving.
- Wanneer iemand de T2 begint te leren wanneer de moedertaal al redelijk wordt beheerst, is
er sprake van successieve taalverwerving.
De begrippen eerste en tweede taal hebben betrekking op de volgorde waarin de talen geleerd zijn
en niet op het beheersingsniveau.
Een T2 kan op twee manieren geleerd worden: ongestuurd/natuurlijk of gestuurd. Ongestuurd is
wanneer iemand een T2 als het ware oppikt, zoals een jong kind zich zijn moedertaal eigen maakt.
Gestuurde T2-verwerving vindt plaats middels onderwijs of met behulp van lesmateriaal. Gestuurde
T2-verwerving heet ook wel T2-leren: het je op een expliciete manier eigen maken van de regels en
begrippen van een taal.
T2: heeft betrekking op elke taal die na de moedertaal geleerd wordt en het wordt gebruikt voor
situaties waarin die nieuw te leren taal de omgangstaal is van de gemeenschap waarin de verwerver
zich bevindt. T2 soms ook gebruikt voor vreemdetaalverwerving: iemand leert een taal die geen
omgangstaal is in de gemeenschap waarin hij zich bevindt.
De structuur van T2-verwerving heeft een sterk individueel karakter; de volgorde waarin mensen
met verschillende taalachtergronden kenmerken van een taal leren en de fouten die ze daarbij
maken, vertonen opmerkelijke overeenkomsten. Het tempo van T2-verwerving (en het succes)
verschilt per individu.
1.2 Het proces van tweedetaalverwerving
In de loop van de tijd zijn er verschillende opvattingen naar voren gebracht over hoe een tweede taal
verworven wordt. Deze hoeven elkaar niet uit te sluiten, maar kunnen elkaar ook aanvullen.
1.2.1 Imitatie en transfer
Tot in de jaren zeventig werd taalleren gezien als een proces van gewoontevorming, waarin imitatie
en reinforcement (bekrachtiging) een belangrijke rol spelen. Taalleerders verwerven door imitatie
een groot aantal verschillende bouwstenen. Door oefening en bekrachtiging uit hun omgeving leren
ze snel en als vanzelf die bouwstenen met elkaar te combineren. Deze behavioristische leertheorie
(Skinner, Lado) legt het accent in belangrijke mate op het kenmerk dat bij leren van nieuw gedrag
‘oud’ gedrag een grote rol speelt. De theorie voorspelt dat transfer zal optreden van T1-gewoontes
naar de nieuw te leren T2-gewoontes. De invloed van de eerste taal op de tweede taal zou vrij groot
zijn. Het maken van fouten onder invloed van de eerste taal (‘negatieve transfer’) wordt
interferentie genoemd. Deze opvatting wordt daarom ook wel aangeduid als de
interferentiehypothese/transferhypothese. Verschillen tussen de T1 en T2 worden als
leerproblemen beschouwd. Contrasten tussen T1 en T2 moeten in kaart worden gebracht:
contrastieve analyse. Hoe groter de verschillen tussen T1 en T2, des te meer transferfouten.
Deze visie hield niet lang stand:
- Onderzoek naar eerstetaalverwerving toonde aan dat kinderen een taal niet verwerven door
domweg hun omgeving te imiteren.
- De invloed van de eerste taal op de tweede bleek veel minder groot dan werd aangenomen.
Het aantal fouten dat te wijten was aan interferentie bleek gering.
- Niet alle fouten die T2-leerders maken kunnen verklaard worden op grond van hun
moedertaal.
Hoofdstuk 1: De context van tweedetaalverwerving en tweedetaalleren (Anne Vermeer)
1.1 Inleiding
Tweedetaalverwerving (T2-verwerving) is de verwerving van de taal nadat de moedertaal
verworven is (grens ligt rond vier jaar oud). Tweedetaalsprekers/leerders zijn vaak makkelijk te
onderscheiden van moedertaalsprekers/native speakers. Er wordt onderscheid gemaakt tussen
simultane taalverwerving en successieve taalverwerving:
- Wanneer voor het vierde levensjaar begonnen wordt met het leren van een tweede taal (dus
gelijktijdig) is er sprake van simultane taalverwerving.
- Wanneer iemand de T2 begint te leren wanneer de moedertaal al redelijk wordt beheerst, is
er sprake van successieve taalverwerving.
De begrippen eerste en tweede taal hebben betrekking op de volgorde waarin de talen geleerd zijn
en niet op het beheersingsniveau.
Een T2 kan op twee manieren geleerd worden: ongestuurd/natuurlijk of gestuurd. Ongestuurd is
wanneer iemand een T2 als het ware oppikt, zoals een jong kind zich zijn moedertaal eigen maakt.
Gestuurde T2-verwerving vindt plaats middels onderwijs of met behulp van lesmateriaal. Gestuurde
T2-verwerving heet ook wel T2-leren: het je op een expliciete manier eigen maken van de regels en
begrippen van een taal.
T2: heeft betrekking op elke taal die na de moedertaal geleerd wordt en het wordt gebruikt voor
situaties waarin die nieuw te leren taal de omgangstaal is van de gemeenschap waarin de verwerver
zich bevindt. T2 soms ook gebruikt voor vreemdetaalverwerving: iemand leert een taal die geen
omgangstaal is in de gemeenschap waarin hij zich bevindt.
De structuur van T2-verwerving heeft een sterk individueel karakter; de volgorde waarin mensen
met verschillende taalachtergronden kenmerken van een taal leren en de fouten die ze daarbij
maken, vertonen opmerkelijke overeenkomsten. Het tempo van T2-verwerving (en het succes)
verschilt per individu.
1.2 Het proces van tweedetaalverwerving
In de loop van de tijd zijn er verschillende opvattingen naar voren gebracht over hoe een tweede taal
verworven wordt. Deze hoeven elkaar niet uit te sluiten, maar kunnen elkaar ook aanvullen.
1.2.1 Imitatie en transfer
Tot in de jaren zeventig werd taalleren gezien als een proces van gewoontevorming, waarin imitatie
en reinforcement (bekrachtiging) een belangrijke rol spelen. Taalleerders verwerven door imitatie
een groot aantal verschillende bouwstenen. Door oefening en bekrachtiging uit hun omgeving leren
ze snel en als vanzelf die bouwstenen met elkaar te combineren. Deze behavioristische leertheorie
(Skinner, Lado) legt het accent in belangrijke mate op het kenmerk dat bij leren van nieuw gedrag
‘oud’ gedrag een grote rol speelt. De theorie voorspelt dat transfer zal optreden van T1-gewoontes
naar de nieuw te leren T2-gewoontes. De invloed van de eerste taal op de tweede taal zou vrij groot
zijn. Het maken van fouten onder invloed van de eerste taal (‘negatieve transfer’) wordt
interferentie genoemd. Deze opvatting wordt daarom ook wel aangeduid als de
interferentiehypothese/transferhypothese. Verschillen tussen de T1 en T2 worden als
leerproblemen beschouwd. Contrasten tussen T1 en T2 moeten in kaart worden gebracht:
contrastieve analyse. Hoe groter de verschillen tussen T1 en T2, des te meer transferfouten.
Deze visie hield niet lang stand:
- Onderzoek naar eerstetaalverwerving toonde aan dat kinderen een taal niet verwerven door
domweg hun omgeving te imiteren.
- De invloed van de eerste taal op de tweede bleek veel minder groot dan werd aangenomen.
Het aantal fouten dat te wijten was aan interferentie bleek gering.
- Niet alle fouten die T2-leerders maken kunnen verklaard worden op grond van hun
moedertaal.
