Samenvatting H3 Voortplanting VWO 4 - Biologie Voor Jou 4a

Biologie samenvatting hoofdstuk 3

1. jongens en meisjes
• Puberteit: periode waarin iemand lichamelijk volwassen wordt (10-17 jaar)
• Adolescentie: de periode waarin een mens geestelijk volwassen wordt (20-25 jaar)

Tijdens de puberteit zijn er lichamelijke en geestelijke veranderingen. Veel veranderingen
hebben te maken met de voorbereiding op de voortplanting en het zelfstandig worden. Er
ontstaan grotere verschillen tussen jongens en meisjes, zowel in uiterlijk als in gedrag.
- De lichamelijke en geestelijke veranderingen worden ingezet door hormonen
- Hormonen: chemische stoffen die door hormoonklieren aan het bloed worden afgegeven,
het bloed transporteert deze stoffen door het hele lichaam. Cellen die gevoelig zijn voor een
hormoon reageren op de verandering in concentratie van dit hormoon.
- Bij mannen en vrouwen worden verschillende geslachtshormonen geproduceerd. Deze
geslachtshormonen reguleren de ontwikkeling van geslachtskernmerken. De concentratie
van deze hormonen varieert bij mannen en vrouwen.

Geslachtskernmerken
• De ontwikkeling van geslachtsorganen begint bij een embryo als het een aantal weken oud is
• Onder invloed van de hoeveelheid van het mannelijke hormoon testosteron ontwikkelt een
embryo zich tot jongen; bij een lage tot meisje
• Primaire geslachtskernmerken: de geslachtskernmerken die een kind bij de geboorte heeft;
bij jongens de balzak en penis, bij meisjes de schaamlippen en vagina
• Secundaire geslachtskernmerken: tijdens de puberteit ontwikkelen deze; bij jongens krijgen
een zwaardere stem, baardgroei, haargroei. Bij meisjes; borstontwikkeling, haargroei.
- tijdens de puberteit worden meisjes voor het eerst ongesteld en ontstaan bij jongens
zaadcellen. Ook treden er gedragsveranderingen op.

Natuurlijke selectie
• Natuurlijke selectie is een proces waarbij organismen ontstaan met aanpassingen aan hun
omgeving
- bij geslachtelijke voortplanting speelt natuurlijke selectie een grote rol; hoe groter de kans
is dat een organisme zich kan voortplanten, hoe groter de kans
dat dit organisme zijn genen aan de volgende generatie kan doorgeven
- eigenschappen die de kans op het overleven van een organisme vergroten, vergroten ook
de kans op voortplanting voor het organisme
• Seksuele selectie: wanneer selectie plaatsvindt op grond van eigenschappen die de kans op
voortplanten bevorderen, spreken we van seksuele selectie
- organismen die het “aantrekkelijkste” gevonden worden, hebben een grotere kans om te
paren en hun genen door te geven aan hun nageslacht.
- door seksuele voorkeur kunnen eigenschappen ontstaan die de overlevingskans van een
individu lijken te verminderen, maar die de kans op voortplanting vergroten, bijv. de staart
van een pauw
- door concurrentie tussen individuen kunnen verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes
ontstaan, bijvoorbeeld mannetjes die veel groter zijn dan vrouwtjes

, Rituelen
• Bij veel dierensoorten verloopt het versieren via een vast patroon die uiteindelijk leiden tot
voortplanting
- een voorbeeld hiervan is de balts, die vaak wordt uitgevoerd door vogels en vissen. Het
bestaat uit een aantal vaste handelingen die elkaar opvolgen
• Bij mensen ligt het voorplantingsgedrag niet op deze manier vast

Seksueel gedrag
• Seksueel gedrag omvat al het gedrag dat met seksualiteit te maken heeft
- ongewenst seksueel gedrag: seksueel gedrag van iemand gericht op een ander die dat niet
wilt
- door het internet nemen vormen van ongewenst seksueel gedrag toe

2. Geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting

Mutaties
• Mutaties: verandering in het DNA van een organisme
- tijdens de replicatie van DNA ontstaan regelmatig veranderingen in het DNA
- door mutaties ontstaan er verschillen tussen de moedercel en dochtercellen
- door mutaties kunnen eigenschappen van organismen veranderen

Het nadeel van seks
- twee geslachten nodig
- slechts een deel van de populatie plant zich voort
- kost veel tijd en veel energie
- er moeten gemeten gemaakt worden → geslachtscellen

Voordelen van seks
- tijdens de bevruchting vindt er fusie plaats van geslachtscellen
- hierbij komt DNA van de vader samen met DNA van de moeder
- dit proces wordt recombinatie van chromosomen genoemd
- door de recombinatie van de chromosomen zijn de nakomelingen niet exact gelijk aan de
ouders. Er ontstaat variatie

• Door geslachtelijke voortplanting vindt recombinatie van chromosomen plaats
- geslachtelijke voortplanting: reproductie waarbij twee ouderlijke individuen zijn betrokken
- gameten: eicellen en zaadcellen
- bevruchting: het versmelten van de kern van een eicel met de kern van een zaadcel
- door bevruchting vindt recombinatie van chromosomen plaats
- door geslachtelijke voortplanting ontstaat variatie in de nakomeling
- variatie vergroot de overlevingskans van een populatie

• Door ongeslachtelijke voortplanting ontstaan nakomelingen die identiek zijn aan de ouder
- ongeslachtelijke voortplanting: reproductie waarbij 1 ouderlijk individu is betrokken
- prokaryoten en protisten planten zich ongeslachtelijk voort door zich te delen
- bij meercellige organismen groeit een deel van het organisme uit tot een nieuw organisme.
Bijv. de uitlopers bij aardbeien en knopvorming bij poliepen