Psychodiagnostiek volwassenen
Overzicht van de leerstof
- HOC 1: Inleiding, heuristieken (oordeelsfouten) & psychodiagnostisch proces
- HOC 2: Meetinstrumenten
- HOC 3: Ontwikkelingsstoornissen (autisme & ADHD)
- HOC 4: Psychose, stemmingsstoornissen en verslaving
- HOC 5: Persoonlijkheidsstoornissen
- HOC 6: Casusles
- HOC 7: Neurodegeneratieve aandoeningen en psychische stoornissen bij ouderen
, HOC 1: Inleiding, heuristieken & psychodiagnostisch proces
Inleiding
Psychodiagnostiek:
Begrijpen wat er aan de hand is. Analyseren van gedragingen, gevoelens en gedachten om
hun gedrag te begrijpen.
Definitie psychodiagnostiek (Houben):
Procesmatige oordeelsvorming in interactie tussen cliënt en clinicus m.b.t. psychische
dysfuncties of gedragsmoeilijkheden en sterktes, met wetenschappelijke basis & met
relevante aanwijzingen voor therapie.
Heuristieken (oordeelsfouten)
Doel psychodiagnostisch proces: begrijpen wat er aan de hand is met de cliënt.
Clinicus oordeelt over:
- Is er problematisch gedrag?
- Is er een stoornis?
- Nood aan behandeling?
Mensen maken beslissings-/oordeelsfouten
Cliënt is niet altijd objectief & psychologische tests zijn geen ultieme waarheden.
Heuristiek:
Op ervaring gebaseerde, verkorte beslissingsroute die vaak, maar niet altijd tot correcte
uitkomsten leidt & meer efficiënt beslissen.
Risico op bias of oordeelsfouten
= Vertekening in oordelen voordat alle relevante info bekend is.
2 types oordeelsfouten:
1) Geheugenheuristieken (wat je je herinnert)
o Beschikbaarheidsheuristiek (hoe gemakkelijk je info kan herinneren)
o Simulatieheuristiek (hoe gemakkelijk je je iets kan voorstellen)
o Verankering en aanpassingsheuristiek (beginoordeel wordt ankerpunt)
, o Positieve teststrategie en confirmation bias (enkel je hypothese testen)
2) Aandachtsheuristieken (wat je aandacht trekt)
o Representativiteitsheuristiek (hoe vergelijkbaar met typisch voorbeeld)
o Prototypes (typisch voorbeeld o.b.v. eerdere ervaringen)
Geheugenheuristieken: (info die je je makkelijk herinnert)
- Beschikbaarheidsheuristiek
Beslissen o.b.v. hoe makkelijk informatie beschikbaar is of je het je herinnert.
- Frequentie
- Bekendheid of vertrouwdheid
- Opvallendheid of levendigheid (salliantie)
- Recency effect
Vb. psycholoog die gespecialiseerd is in ADHD -> sneller ADHD zien
- Simulatieheuristiek
Toekomstige gebeurtenis waarschijnlijker vinden o.b.v. hoe gemakkelijk je het voor de geest
kan halen / het je voorstellen.
- Verankering & aanpassingsheuristiek
Niet afwijken van een beginoordeel ten koste van andere relevante info.
Vb. verwijsbrief van arts
- Positieve teststrategie & confirmation bias
Neigen eigen ideeën te bevestigen. Vooral info zien die je hypothese bevestigt.
Testen afnemen waarvan je denkt dat je het je hypothese zal bevestigen en geen testen die
alternatief zouden bevestigen.
Risico: overconfidence
Oplossing: falsifiëren (zoeken naar je eigen ongelijk)
Vb. Wason’s Card Selection Task
Aandachtsheuristieken (info die je aandacht trekt)
- Representiviteitsheuristiek
Hoe vergelijkbaar met een typisch voorbeeld.
Vb. intelligent & uitgesproken mening -> bankbediende of bankbediende en feminist?
, - Prototypes
Gebaseerd op eerdere ervaringen.
Voorbeelden van typische representaties van een stoornis. Prototypische cliënten.
Oordeelsfouten:
- Halo-effect: globale indruk kleurt overige observaties
- Recency-effect: meest recente krijgt meer gewicht
- Primacy-effect: eerst gehoorde krijgt meer gewicht
Heuristieken kunnen leiden tot oordeelsfouten.
Klinische intuïtie:
Automatisch beslissen zonder verder na te denken (vaak o.b.v. ervaring).
Efficiënt, maar risico op verkeerde beslissingen.
Intuïtie is nuttig om hypothesen te genereren, MAAR belang van hypothesen toetsen.
Beter oordelen en beslissen:
- Systematisch werken: wetenschappelijke en statistische methoden, evidence based.
- Logica: o.b.v. abstracte regels (niet inhoud). Deductie (specificeren) is geldig, maar
inductie (veralgemenen) & abductie (terug redeneren vanuit conclusie naar
premissen) zijn niet geldig.
- Kansrekening: Let op! Houd rekening met prevalentie & testen zijn niet 100% correct.
Formule van Bayes: kans op een stoornis, gegeven een testresultaat (+ of -).
Sensitiviteit: Kans test positief bij wie de stoornis heeft (terecht bevestigen).
o (aanwezig & positief / aanwezig)
Specificiteit: Kans test negatief bij wie de stoornis niet heeft (terecht verwerpen).
o (aanwezig & negatief / niet aanwezig)
Manieren om oordeelsfouten te vermijden (de-biasen)
Heuristieken & intuïtie zijn onvermijdelijk -> manieren om automatische processen te sturen.
1) Voorlichting:
o Bewust zijn van mogelijke redeneerfouten (kennis omtrent literatuur)
o Standaard om mee te vergelijken (vb. DSM)
o Kennis over psychometrische kwaliteit van testen (sensitiviteit en specificiteit)
Overzicht van de leerstof
- HOC 1: Inleiding, heuristieken (oordeelsfouten) & psychodiagnostisch proces
- HOC 2: Meetinstrumenten
- HOC 3: Ontwikkelingsstoornissen (autisme & ADHD)
- HOC 4: Psychose, stemmingsstoornissen en verslaving
- HOC 5: Persoonlijkheidsstoornissen
- HOC 6: Casusles
- HOC 7: Neurodegeneratieve aandoeningen en psychische stoornissen bij ouderen
, HOC 1: Inleiding, heuristieken & psychodiagnostisch proces
Inleiding
Psychodiagnostiek:
Begrijpen wat er aan de hand is. Analyseren van gedragingen, gevoelens en gedachten om
hun gedrag te begrijpen.
Definitie psychodiagnostiek (Houben):
Procesmatige oordeelsvorming in interactie tussen cliënt en clinicus m.b.t. psychische
dysfuncties of gedragsmoeilijkheden en sterktes, met wetenschappelijke basis & met
relevante aanwijzingen voor therapie.
Heuristieken (oordeelsfouten)
Doel psychodiagnostisch proces: begrijpen wat er aan de hand is met de cliënt.
Clinicus oordeelt over:
- Is er problematisch gedrag?
- Is er een stoornis?
- Nood aan behandeling?
Mensen maken beslissings-/oordeelsfouten
Cliënt is niet altijd objectief & psychologische tests zijn geen ultieme waarheden.
Heuristiek:
Op ervaring gebaseerde, verkorte beslissingsroute die vaak, maar niet altijd tot correcte
uitkomsten leidt & meer efficiënt beslissen.
Risico op bias of oordeelsfouten
= Vertekening in oordelen voordat alle relevante info bekend is.
2 types oordeelsfouten:
1) Geheugenheuristieken (wat je je herinnert)
o Beschikbaarheidsheuristiek (hoe gemakkelijk je info kan herinneren)
o Simulatieheuristiek (hoe gemakkelijk je je iets kan voorstellen)
o Verankering en aanpassingsheuristiek (beginoordeel wordt ankerpunt)
, o Positieve teststrategie en confirmation bias (enkel je hypothese testen)
2) Aandachtsheuristieken (wat je aandacht trekt)
o Representativiteitsheuristiek (hoe vergelijkbaar met typisch voorbeeld)
o Prototypes (typisch voorbeeld o.b.v. eerdere ervaringen)
Geheugenheuristieken: (info die je je makkelijk herinnert)
- Beschikbaarheidsheuristiek
Beslissen o.b.v. hoe makkelijk informatie beschikbaar is of je het je herinnert.
- Frequentie
- Bekendheid of vertrouwdheid
- Opvallendheid of levendigheid (salliantie)
- Recency effect
Vb. psycholoog die gespecialiseerd is in ADHD -> sneller ADHD zien
- Simulatieheuristiek
Toekomstige gebeurtenis waarschijnlijker vinden o.b.v. hoe gemakkelijk je het voor de geest
kan halen / het je voorstellen.
- Verankering & aanpassingsheuristiek
Niet afwijken van een beginoordeel ten koste van andere relevante info.
Vb. verwijsbrief van arts
- Positieve teststrategie & confirmation bias
Neigen eigen ideeën te bevestigen. Vooral info zien die je hypothese bevestigt.
Testen afnemen waarvan je denkt dat je het je hypothese zal bevestigen en geen testen die
alternatief zouden bevestigen.
Risico: overconfidence
Oplossing: falsifiëren (zoeken naar je eigen ongelijk)
Vb. Wason’s Card Selection Task
Aandachtsheuristieken (info die je aandacht trekt)
- Representiviteitsheuristiek
Hoe vergelijkbaar met een typisch voorbeeld.
Vb. intelligent & uitgesproken mening -> bankbediende of bankbediende en feminist?
, - Prototypes
Gebaseerd op eerdere ervaringen.
Voorbeelden van typische representaties van een stoornis. Prototypische cliënten.
Oordeelsfouten:
- Halo-effect: globale indruk kleurt overige observaties
- Recency-effect: meest recente krijgt meer gewicht
- Primacy-effect: eerst gehoorde krijgt meer gewicht
Heuristieken kunnen leiden tot oordeelsfouten.
Klinische intuïtie:
Automatisch beslissen zonder verder na te denken (vaak o.b.v. ervaring).
Efficiënt, maar risico op verkeerde beslissingen.
Intuïtie is nuttig om hypothesen te genereren, MAAR belang van hypothesen toetsen.
Beter oordelen en beslissen:
- Systematisch werken: wetenschappelijke en statistische methoden, evidence based.
- Logica: o.b.v. abstracte regels (niet inhoud). Deductie (specificeren) is geldig, maar
inductie (veralgemenen) & abductie (terug redeneren vanuit conclusie naar
premissen) zijn niet geldig.
- Kansrekening: Let op! Houd rekening met prevalentie & testen zijn niet 100% correct.
Formule van Bayes: kans op een stoornis, gegeven een testresultaat (+ of -).
Sensitiviteit: Kans test positief bij wie de stoornis heeft (terecht bevestigen).
o (aanwezig & positief / aanwezig)
Specificiteit: Kans test negatief bij wie de stoornis niet heeft (terecht verwerpen).
o (aanwezig & negatief / niet aanwezig)
Manieren om oordeelsfouten te vermijden (de-biasen)
Heuristieken & intuïtie zijn onvermijdelijk -> manieren om automatische processen te sturen.
1) Voorlichting:
o Bewust zijn van mogelijke redeneerfouten (kennis omtrent literatuur)
o Standaard om mee te vergelijken (vb. DSM)
o Kennis over psychometrische kwaliteit van testen (sensitiviteit en specificiteit)
