INHOUD
DEEL 2 ..................................................................................................................................................................... 3
Inleiding................................................................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 1: cholinerge transmissie ....................................................................................................................... 4
Synthese, vrijzetting en afbraak van acetylcholine (Ach) ................................................................................... 4
Receptoren .......................................................................................................................................................... 4
Nicotinereceptoren ......................................................................................................................................... 4
Muscarinereceptoren...................................................................................................................................... 4
Activatie van cholinerge transmissie................................................................................................................... 4
Farmacologische effecten van nicotine- en muscarinereceptoren ................................................................. 5
Klinische indicaties .......................................................................................................................................... 5
Muscarinereceptor-agonisten..................................................................................................................... 5
Nicotinereceptor-agonisten ........................................................................................................................ 6
Cholinesterase-remmers ............................................................................................................................. 6
Intoxicatie met cholinesterase-remmers ................................................................................................ 7
Bijwerkingen van muscarinereceptor-agonisten en cholesterase-remmers .................................................. 7
Inhibitie van cholinerge transmissie ................................................................................................................... 7
Muscarinereceptor-antagonisten (anti-muscarinica) ..................................................................................... 7
Farmacologische en ongewenste effecten van anti-muscarinica ............................................................... 7
Nicotinereceptor-antagonisten in ganglia ...................................................................................................... 9
Nicotinereceptor-antagonisten in NMJ (curarisantia) .................................................................................... 9
Toepassingen .................................................................................................................................................... 10
Cannabis, alcohol .......................................................................................................................................... 10
Glaucoom ...................................................................................................................................................... 10
Behandeling van luizen, schurft en teken ..................................................................................................... 10
Hoofdstuk 2: adrenerge transmissie ..................................................................................................................... 11
Anatomie ........................................................................................................................................................... 11
Synthese, vrijzetting en heropname van noradrenaline (NA) en adrenaline (A) .............................................. 11
Verwijdering en afbraak van noradrenaline ..................................................................................................... 11
Receptoren ........................................................................................................................................................ 12
Activatie adrenerge transmissie door direct werkende sympathomimetica .................................................... 12
Stoffen ........................................................................................................................................................... 12
Klinische indicaties ........................................................................................................................................ 14
Farmacologische effecten van α- en β-receptor agonisten .......................................................................... 15
Activatie adrenerge transmissie door indirect werkende sympathomimetica ................................................. 16
Stimulatie noradrenaline vrijzetting ............................................................................................................. 16
1
, Inhibitie presynaptische neuronale opname ................................................................................................ 16
MAO-inhibitoren ........................................................................................................................................... 16
Inhibitie adrenerge transmissie ........................................................................................................................ 16
Farmacologische effecten van α- en β-receptor antagonisten ..................................................................... 16
Neuronblokkers ............................................................................................................................................. 18
Hoofdstuk 3: dopaminerge transmissie ................................................................................................................ 19
Anatomie ........................................................................................................................................................... 19
Synthese, vrijzetting en heropname van dopamine ......................................................................................... 19
Activatie dopaminerge transmissie ................................................................................................................... 19
Inhibitie dopaminerge transmissie ................................................................................................................... 20
Werkingsmechanisme hersenen ....................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 4: serotonerge transmissie .................................................................................................................. 21
Anatomie ........................................................................................................................................................... 21
Synthese, vrijzetting en heropname van serotonine ........................................................................................ 21
Activatie serotonerge transmissie .................................................................................................................... 21
Inhibitie serotonerge transmissie ..................................................................................................................... 22
2
, FARMACOLOGIE
DEEL 2
INLEIDING
Perifeer zenuwstelsel: afferent (naar CZS) en efferent (van CZS)
- Autonoom zenuwstelsel
o Parasympatisch zenuwstelsel (PZS)
▪ PRE-ganglionaire vezels: mesencephalon, medulla oblongata, sacrale RM (lang)
▪ POST-ganglionaire vezels: dicht bij orgaan (kort)
▪ Uitsluitend para: m constrictor pupillae, m ciliaris, GI-klieren, traanklieren,
bronchiale gladde spieren
o Orthosympathisch zenuwstelsel (OZS)
▪ PRE-ganglionaire vezels: thoracale RM (kort)
▪ POST-ganglionaire vezels: paravertebraal (lang)
▪ Uitsluitend ortho: m dilatator pupillae, skeletspieren, zweetklieren,
pilomotorspieren, bloedvaten, nieren
o Enterisch zenuwstelsel (EZS)
▪ Parasympathische ganglia + intrinsieke neuronen in intramurale plexus darmwand
▪ PRE-ganglionaire vezels > PZS
▪ POST-ganglionaire vezels > OZS
- Motorisch zenuwstelsel
o α en γ-neuronen: projectie ventraal RM naar skeletspier → neuromusculaire junctie
Activiteit van PRE-ganglionaire neuronen van PZS en OZS wordt geregeld door dalende banen vanuit hersenen
- Invloed op CZS door farmaca geeft vaak ook invloed op PZS en OZS
- Rechtstreeks of onrechtstreeks invloed met NT (Ach en NA) of niet-adrenerge-niet-cholinerge
transmitter (NANC-transmitters) (dopamine, serotonine, purines, neuropeptiden, ATP, NO)
Co-transmissie = algemeen fenomeen waarbij neuronen meer dan 1 NT of modulator vrijzetten
- Bestanddeel wordt sneller verwijderd of geïnactiveerd
Denervatiesupersensitiviteit = supersensitiviteit door zenuwsectie (denervatie) of door farmacologische
blokkade
- °rebound-effect bij opheffen van blokkade
- Door proliferatie van receptoren
- Door verlies van mechanismen voor NT-verwijdering
- Door verhoogde post-synaptische gevoeligheid
Pre-synaptische modulatie = regeling van NT-vrijzetting door pre-synaptische receptoren (vnl GPCR) door
modulatie van Ca-instroom in zenuwuiteinde
- Somatisch: Ach op nicotinereceptoren → skeletspier
- OZS: Ach (PRE) op nicotinereceptoren → NA (POST) → bloedvaten
Ach (PRE) op nicotinereceptoren → Ach (POST) op muscarinereceptoren → zweetklieren
Ach op nicotinereceptoren → bijniermerg
- PZS: Ach (PRE) op nicotinereceptoren → Ach (POST) op muscarinereceptoren → speekselklieren
3
DEEL 2 ..................................................................................................................................................................... 3
Inleiding................................................................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 1: cholinerge transmissie ....................................................................................................................... 4
Synthese, vrijzetting en afbraak van acetylcholine (Ach) ................................................................................... 4
Receptoren .......................................................................................................................................................... 4
Nicotinereceptoren ......................................................................................................................................... 4
Muscarinereceptoren...................................................................................................................................... 4
Activatie van cholinerge transmissie................................................................................................................... 4
Farmacologische effecten van nicotine- en muscarinereceptoren ................................................................. 5
Klinische indicaties .......................................................................................................................................... 5
Muscarinereceptor-agonisten..................................................................................................................... 5
Nicotinereceptor-agonisten ........................................................................................................................ 6
Cholinesterase-remmers ............................................................................................................................. 6
Intoxicatie met cholinesterase-remmers ................................................................................................ 7
Bijwerkingen van muscarinereceptor-agonisten en cholesterase-remmers .................................................. 7
Inhibitie van cholinerge transmissie ................................................................................................................... 7
Muscarinereceptor-antagonisten (anti-muscarinica) ..................................................................................... 7
Farmacologische en ongewenste effecten van anti-muscarinica ............................................................... 7
Nicotinereceptor-antagonisten in ganglia ...................................................................................................... 9
Nicotinereceptor-antagonisten in NMJ (curarisantia) .................................................................................... 9
Toepassingen .................................................................................................................................................... 10
Cannabis, alcohol .......................................................................................................................................... 10
Glaucoom ...................................................................................................................................................... 10
Behandeling van luizen, schurft en teken ..................................................................................................... 10
Hoofdstuk 2: adrenerge transmissie ..................................................................................................................... 11
Anatomie ........................................................................................................................................................... 11
Synthese, vrijzetting en heropname van noradrenaline (NA) en adrenaline (A) .............................................. 11
Verwijdering en afbraak van noradrenaline ..................................................................................................... 11
Receptoren ........................................................................................................................................................ 12
Activatie adrenerge transmissie door direct werkende sympathomimetica .................................................... 12
Stoffen ........................................................................................................................................................... 12
Klinische indicaties ........................................................................................................................................ 14
Farmacologische effecten van α- en β-receptor agonisten .......................................................................... 15
Activatie adrenerge transmissie door indirect werkende sympathomimetica ................................................. 16
Stimulatie noradrenaline vrijzetting ............................................................................................................. 16
1
, Inhibitie presynaptische neuronale opname ................................................................................................ 16
MAO-inhibitoren ........................................................................................................................................... 16
Inhibitie adrenerge transmissie ........................................................................................................................ 16
Farmacologische effecten van α- en β-receptor antagonisten ..................................................................... 16
Neuronblokkers ............................................................................................................................................. 18
Hoofdstuk 3: dopaminerge transmissie ................................................................................................................ 19
Anatomie ........................................................................................................................................................... 19
Synthese, vrijzetting en heropname van dopamine ......................................................................................... 19
Activatie dopaminerge transmissie ................................................................................................................... 19
Inhibitie dopaminerge transmissie ................................................................................................................... 20
Werkingsmechanisme hersenen ....................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 4: serotonerge transmissie .................................................................................................................. 21
Anatomie ........................................................................................................................................................... 21
Synthese, vrijzetting en heropname van serotonine ........................................................................................ 21
Activatie serotonerge transmissie .................................................................................................................... 21
Inhibitie serotonerge transmissie ..................................................................................................................... 22
2
, FARMACOLOGIE
DEEL 2
INLEIDING
Perifeer zenuwstelsel: afferent (naar CZS) en efferent (van CZS)
- Autonoom zenuwstelsel
o Parasympatisch zenuwstelsel (PZS)
▪ PRE-ganglionaire vezels: mesencephalon, medulla oblongata, sacrale RM (lang)
▪ POST-ganglionaire vezels: dicht bij orgaan (kort)
▪ Uitsluitend para: m constrictor pupillae, m ciliaris, GI-klieren, traanklieren,
bronchiale gladde spieren
o Orthosympathisch zenuwstelsel (OZS)
▪ PRE-ganglionaire vezels: thoracale RM (kort)
▪ POST-ganglionaire vezels: paravertebraal (lang)
▪ Uitsluitend ortho: m dilatator pupillae, skeletspieren, zweetklieren,
pilomotorspieren, bloedvaten, nieren
o Enterisch zenuwstelsel (EZS)
▪ Parasympathische ganglia + intrinsieke neuronen in intramurale plexus darmwand
▪ PRE-ganglionaire vezels > PZS
▪ POST-ganglionaire vezels > OZS
- Motorisch zenuwstelsel
o α en γ-neuronen: projectie ventraal RM naar skeletspier → neuromusculaire junctie
Activiteit van PRE-ganglionaire neuronen van PZS en OZS wordt geregeld door dalende banen vanuit hersenen
- Invloed op CZS door farmaca geeft vaak ook invloed op PZS en OZS
- Rechtstreeks of onrechtstreeks invloed met NT (Ach en NA) of niet-adrenerge-niet-cholinerge
transmitter (NANC-transmitters) (dopamine, serotonine, purines, neuropeptiden, ATP, NO)
Co-transmissie = algemeen fenomeen waarbij neuronen meer dan 1 NT of modulator vrijzetten
- Bestanddeel wordt sneller verwijderd of geïnactiveerd
Denervatiesupersensitiviteit = supersensitiviteit door zenuwsectie (denervatie) of door farmacologische
blokkade
- °rebound-effect bij opheffen van blokkade
- Door proliferatie van receptoren
- Door verlies van mechanismen voor NT-verwijdering
- Door verhoogde post-synaptische gevoeligheid
Pre-synaptische modulatie = regeling van NT-vrijzetting door pre-synaptische receptoren (vnl GPCR) door
modulatie van Ca-instroom in zenuwuiteinde
- Somatisch: Ach op nicotinereceptoren → skeletspier
- OZS: Ach (PRE) op nicotinereceptoren → NA (POST) → bloedvaten
Ach (PRE) op nicotinereceptoren → Ach (POST) op muscarinereceptoren → zweetklieren
Ach op nicotinereceptoren → bijniermerg
- PZS: Ach (PRE) op nicotinereceptoren → Ach (POST) op muscarinereceptoren → speekselklieren
3
