Samenvatting 'Beknopte geschiedenis van het Romeinse recht'

Week 1: Europa en het Romeins recht (nr. 1-11)


Receptie
Nr. 1 & 2
 Het westelijke deel van het Romeinse Rijk ging tegen einde van de 5 de eeuw
ten onder ten gevolge van de invallen van Germaanse stammen die zich daar
blijvend vestigden en de verre voorouders stichtten van de nationale staten
waarin West-Europa nu is uiteengevallen.
 1495: toenmalige Duitse keizer Maximiliaan (1493-1519) stelde een centraal
gerechtshof in voor zijn hele rijk.
o Gerechtshof Reichskammergericht: kreeg tot taak als appelrechter te
fungeren van de uitspraken die in civiele zaken waren gedaan door de
gerechtshoven van de diverse gebieden waaruit zijn rijk bestond.
 Moest in beginsel recht spreken op basis van het geschreven en
ongeschreven recht van die gebieden
 Het kreeg uitdrukkelijk de opdracht recht te doen op basis van
het ‘gemene’ recht: Romeinse recht.
 Maximiliaan voltooide de receptie van het Romeinse recht: hij bouwde voort
op het Romeinse keizerrijk.
 Introductie naar het Romeinse recht in hoge gerechtshoven  de centrale
overheid trachtte hiermee enige juridische uniformiteit in haar bezittingen te
bewerkstelligen.
 Lager overheidsniveau: werd receptie ook bevorderd door de toenemende
professionalisering van het overheidsapparaat, steeds meer werd
samengesteld uit universitair gevormde ambtenaren.


Geleerd recht
Nr. 3-5
 ‘receptie’ van het Romeinse recht is verbonden met ‘universiteit’ in West-
Europa.
 Romeins recht werd aangeduid als ‘geleerd recht’: omdat het slechts op
de universiteiten werd onderwezen.
 Dark Ages (500-1000): proces van barbarisering in West-Europa. Verloren
gaan van het Romeinse gezag.
 Algemene vorming: binnen de steden in Italië, waar de herinnering aan het
Romeinse verleden nog levend was gebleven.
 In plaatselijke domscholen, waar aanstaande geestelijken werden opgeleid,
werd tevens enige algemene ontwikkeling bijgebracht aan de hand van
Isidorus van Sevilla (560-636).
 Het is aan één van de onderwijzers van zo’n plaatselijke domschool te danken
dat het Romeinse recht bekend in West-Europa bekend is geworden,
waardoor de Oost-Romeinse keizer Justinianus (527-565) was samengevat.
 Rond 1090: Irnerius te Bologna is onderwijs gaan geven in Romeins recht
door middel van Justinianus’ wetboek.
o Dit was bijzonder: gespecialiseerd hoger onderwijs

, o Dit onderwijs had een grote indruk: want menselijke verhoudingen
konden tot in de kleinste details worden ontleed aan de hand van een
geheel van onderling samenhangende regels en dat conflicten anders
dan door geweld moesten worden opgelost.
 Na Irnerius zijn dood werd zijn onderwijs voorgezet en rondom dat Bolognese
onderwijs in het Romeinse recht organiseerden zich overal uit West-Europa
studenten in vereniging.
o Grondslag voor ‘universiteit’ van Bologna
o Samen met de teleologische hogeschool van Parijs
 Romeins recht was geleerd recht: professorenrecht; buiten de universiteit
gold een ander geheel ander recht, namelijk meer gewoonterecht.

Professionalisering van het bestuursapparaat
Nr. 6
 Klerk: ‘geestelijke’; een met schrijfwerk belaste ambtenaar.
 De leden van de geestelijke stand probeerde van West-Europa een theocratie
te maken en om dit te voorkomen, werden alternatieven gevonden in de
afgestuurde juristen in Romeins recht.
o Hierdoor werd ook de adel meer opzij gezet.
 Er ontstond meer een beroepsbureaucratie: die voornamelijk bestond uit in
het Romeins recht geverseerde juristen.
 In 14de eeuw: Philips van Leyden pleitte toen als voor professionalisering van
het grafelijke ambtenarenapparaat waarin hij slechts ‘mensen die uitblinken
door hun kennis van het recht’ wilde zien en geen edelen die alleen aanspraak
maakte uit hoofde van hun titel.
o In Bourgondische gebieden was dit in de 15 eeuw al voltooid.
de

 Academische juristen hebben het proces van ‘receptie’ van het geleerde
Romeinse recht op een bijzondere wijze bevorderd.

Gemeen recht
Nr. 7-11
 Vorstendommen: bestonden veelal uit door volstrekt toevallige
gebeurtenissen.
o Erfopvolging, in één hand geraakte gebieden.
 Men hanteerde het Romeinse recht als hulprecht (subsidiair recht): gold,
wanneer de lokale, gewoonterechtelijke regels geen oplossing boden voor een
bepaalde rechtsvraag.
 Doordat het lokale recht leemtes vertoonde, werd dit opgevuld door het
Romeinse recht en zo breidde het Romeinse recht zich meer uit.
 Middeleeuws recht:
o De primaire rechtsbronnen waren de lokale gewoonterechten en
wetten.
 Deze werden aangevuld door een tweede subsidiaire
rechtsbron: het Romeinse recht.
 Recht dat in een bepaalde samenleving op een bepaald moment van kracht
is, in tweeën is opgedeeld:
1. Het bestaat voor een deel uit bijzondere regels die ieder individueel volk
voor zichzelf heeft vastgesteld,
o Gelet op bijzondere zeden en gebruiken waardoor zich dat volk van
andere onderscheidt.

, o De bijzondere levensomstandigheden van dat volk
o De opportuniteit van het moment.
2. Er bestaat een aantal rechtsregels die niet bijzonderlijk behoeven te
worden vastgesteld omdat zij vanzelfsprekend zijn en die dus door alle
volkeren in acht worden genomen.
o Hieruit ontstond het natuurrecht: het recht dat door de rede word
voorgeschreven en dat derhalve geen wetgeving behoeft.
o Ius commune: het recht dat alle mensen gemeen is
 Justinianus’ Corpus Iuris gecodificeerde Romeinse recht moest worden
aangepast naar de omstandigheden van die tijd, want het was al meer dan
500 jaar oud.
o Deze taak viel toe aan de wetenschap: universiteiten die het
monopolie hadden op het onderwijs in het Romeinse recht.
 Hier leerde de student hoe de moderne uitleg van het oude
wetboek was en welke gedeelten daarvan nog kracht van wet
hadden en welke niet.
o Geen enkele jurist kon het zich veroorloven zijn wetboek (Corpus Iuris)
zonder de hooggeleerde toelichting te raadplegen.
 Op deze wijze werd het Romeinse recht pas goed een geleerd
recht: recht waarvan de inhoud werd bepaald door hetgeen
professoren daaromtrent leerden.
Ø Zo ontstond een tweede (subsidiaire) rechtsbron: de
rechtsgeleerde uitleg van het recht; naast het Romeins
recht de daarmee samenhangende en veelal
moderniserende interpretaties die daaraan werden
verbonden.
 Het in Justinianus’ wetboek gecodificeerde Romeinse recht: vormde de
grondslag waarop zich het Europese ‘gemene recht’ ontwikkelde.
o Gecodificeerd tussen de jaren 529-534.