De Geo: Systeem aarde || Samenvatting Hoofdstuk 4: Verder kijken dan de costa’s
H4 | Verder kijken dan de costa’s
§4.1 Aardbevingen en vulkanen
Begrippen
Alpien plooiingsgebied = Gebied dat is ontstaan door plooiing van de aardkorst, zoals voorkomt in
de Alpen.
Hazard management = Het omgaan met de risico’s van een natuurramp.
Samenvatting
Ligging en topografie
► Eenentwintig landen grenzen aan de Middellandse Zee. Het is een uniek gebied.
● De Middellandse Zee is het grootste binnenmeer op aarde. Twee toegangen: bij de Straat van
Gibraltar en bij het Suezkanaal. De zee bestaat uit verschillende bekkens en heeft unieke
eigenschappen.
● Landschap: veel variatie: veel reliëf; veel boomgaarden op hellingen; steile kusten; weinig
uitgestrekte stranden; veel eilanden en baaien; veel aardbevingen en vulkanisme.
Op de grenzen van platen
► Het gebied ligt op de grens van twee grote
continentale platen: de Afrikaanse en de Euraziatische
plaat. Door de beweging van deze platen zijn er in het
grensgebied veel kleine platen met eigen
bewegingsrichtingen ontstaan. Dat maakt de geologie
zeer complex. Door botsing van continenten
ontstonden de Alpen, door subductie vulkanen.
Ontstaan van de alpiene bergen
► 180 miljoen jaar geleden brak het supercontinent
Pangea open en lag er tussen Afrika en Europa de
Tethyszee. Bij een mid-oceanische rug in de Tethyszee werd nieuwe oceaanbodem gevormd van
basalt. De zee werd steeds breder. Op de bodem werd klei en kalk gesedimenteerd en langs de
randen zand. Al die lagen werden harde gesteenten door de druk.
● Vanaf het Krijt schoof Afrika naar het noorden en werd de oceaan weer kleiner. Door de druk
ontstonden kleine platen. Zo waren er bij de Alpen
en het zuiden van de Middellandse Zee
subductiezones te vinden waar oceaanbodem
verdween. De kleine Apulische plaat botste in het
Tertiair tegen de landmassa bij Duitsland.
Gesteentemassa’s schoven over elkaar heen en
vormden de Alpen.
● In dezelfde tijd werden de Pyreneeën gevormd.
Samen met de Alpen en de Karpaten vormen ze het
alpiene plooiingsgebied.
Tektoniek in de Egeïsche zee
► Afrika beweegt bij de subductiezone tussen Griekenland en Libië één cm per jaar naar het
noorden. De Egeïsche plaat beweegt naar het zuiden met vier cm per jaar. De Afrikaanse plaat
duikt onder de Egeïsche plaat. Die subductiezone schuift steeds meer naar het zuiden. De Egeïsche
plaat rekt uit, wordt dunner en de zee dieper. Zo ontstaan diepzeebekkens.
Vulkanen
► Vulkanen vind je in het Middellandse Zeegebied bij de subductiezones. Het zijn stratovulkanen
en vrij explosief.
● Santorini en de eilanden daar in de buurt zijn ontstaan bij een convergente breuklijn tussen twee
oceanische platen waarbij een eilandenboog ontstaat. 3.600 jaar geleden is daar een caldeira
ontstaan bij een grote vulkaanuitbarsting.
● De Etna is bij subductie van de Afrikaanse plaat ontstaan. Deze vulkaan verandert wat van
karakter en wordt minder explosief.
1
, De Geo: Systeem aarde || Samenvatting Hoofdstuk 4: Verder kijken dan de costa’s
● De Vesuvius bij Napels: bekend van de uitbarsting in 79 na Chr. Meer dan 10.000 doden. Laatste
uitbarsting 1944. Groot gevaar door nabijheid van de grote stad Napels.
Aardbevingen
► Italië, Griekenland en Turkije hebben te maken met de meeste aardbevingen. Ze komen voor bij
actieve plaatgrenzen.
● Door de noordwaartse beweging van de Arabische plaat kan de Anatolische plaat nog maar één
kant op: naar het westen. Turkije verschuift vijf tot zes cm per jaar naar het westen. De
verplaatsing verloopt langs twee breuklijnen. De noordelijke breuklijn is de Anatolische breuklijn.
De zuidelijke breuklijn loopt tot Sicilië. Gevolg: zware aardbevingen.
● Veel aardbevingen met doden, de afgelopen decennia in Italië door beweging van de Apulische
plaat.
Problemen bij natuurrampen
► Voorkomen van natuurrampen is niet altijd mogelijk. Vulkaanuitbarstingen zijn moeilijk te
voorspellen. Er zijn tekenen van naderende rampen, maar onzekerheid is groot.
● Bij de Vesuvius moet men in korte tijd tenminste 600.000 mensen evacueren, een bijna
onmogelijke opgave.
● Aardbevingen zijn ook moeilijk te voorspellen. Men weet dat in sommige gebieden, zoals Turkije,
zich binnen afzienbare tijd een nieuwe aardbeving zal voordoen. Maar niet of dit binnen vijf of
dertig jaar zal zijn.
Maatregelen
► Hazard management: maatregelen om natuurrampen te
beheersen/voorspellen.
● Onderzoekstechnieken en modellen: met meer inzicht kan men
risicokaarten en evacuatieplannen maken.
● Waarschuwingssystemen: beveiligingssystemen maken voor tsunami’s,
aardbevingen en vulkaanuitbarstingen.
● Rampenplannen: draaiboeken voor hulpverlening en evacuatiecentra.
● Bouwtechnische maatregelen: rubberfunderingen om trillingen op te
vangen en tegengewichten.
§4.2 Klimaat, plantengroei en landbouw
Begrippen
Mediterrane vegetatie = Vegetatie die zich heeft aangepast aan het mediterrane klimaat.
Mediterraan landbouwtype = Landbouwvorm die zich heeft aangepast aan het mediterraan
klimaat.
Samenvatting
Klimaat
► In grote gebieden vind je een Cs-klimaat. Daarnaast vind je in Zuidoost-Spanje een BS-klimaat en
in de landen ten zuiden van de Middellandse Zee een BW-klimaat. Plaatselijk een EH-klimaat in de
hoge bergen.
Afwisseling van zomer en winter
► Verklaring van klimaten kan met de grote druk- en windsystemen. In juli bevinden de hoge
luchtdrukgebieden zich noordelijker (door opschuiving ITCZ naar
het noorden) dan in de winter.
● In de zomer, juli, ligt boven de Sahara door opwarming een lage
luchtdrukgebied. De zee warmt niet snel op. Daar ligt op de
breedte van het Middellandse Zeegebied (ook over Marokko en
Spanje) het hoge luchtdrukgebied Azoren-Hoog. Dit leidt tot
aanlandige noordoostenwind bij Noord-Afrika. Door het warme
continent is het een droge wind. Wolken lossen snel op. Weinig
neerslag.
● In winter ligt het Azoren-Hoog zuidelijker (tot over de Sahara).
Daar daalt de lucht en waait vanuit het zuidwesten naar de
Middellandse Zee. Dus vrij droog in Afrika. Vanuit het noorden
dringt koude lucht vanuit Siberië naar het zuiden en botst in het
2
H4 | Verder kijken dan de costa’s
§4.1 Aardbevingen en vulkanen
Begrippen
Alpien plooiingsgebied = Gebied dat is ontstaan door plooiing van de aardkorst, zoals voorkomt in
de Alpen.
Hazard management = Het omgaan met de risico’s van een natuurramp.
Samenvatting
Ligging en topografie
► Eenentwintig landen grenzen aan de Middellandse Zee. Het is een uniek gebied.
● De Middellandse Zee is het grootste binnenmeer op aarde. Twee toegangen: bij de Straat van
Gibraltar en bij het Suezkanaal. De zee bestaat uit verschillende bekkens en heeft unieke
eigenschappen.
● Landschap: veel variatie: veel reliëf; veel boomgaarden op hellingen; steile kusten; weinig
uitgestrekte stranden; veel eilanden en baaien; veel aardbevingen en vulkanisme.
Op de grenzen van platen
► Het gebied ligt op de grens van twee grote
continentale platen: de Afrikaanse en de Euraziatische
plaat. Door de beweging van deze platen zijn er in het
grensgebied veel kleine platen met eigen
bewegingsrichtingen ontstaan. Dat maakt de geologie
zeer complex. Door botsing van continenten
ontstonden de Alpen, door subductie vulkanen.
Ontstaan van de alpiene bergen
► 180 miljoen jaar geleden brak het supercontinent
Pangea open en lag er tussen Afrika en Europa de
Tethyszee. Bij een mid-oceanische rug in de Tethyszee werd nieuwe oceaanbodem gevormd van
basalt. De zee werd steeds breder. Op de bodem werd klei en kalk gesedimenteerd en langs de
randen zand. Al die lagen werden harde gesteenten door de druk.
● Vanaf het Krijt schoof Afrika naar het noorden en werd de oceaan weer kleiner. Door de druk
ontstonden kleine platen. Zo waren er bij de Alpen
en het zuiden van de Middellandse Zee
subductiezones te vinden waar oceaanbodem
verdween. De kleine Apulische plaat botste in het
Tertiair tegen de landmassa bij Duitsland.
Gesteentemassa’s schoven over elkaar heen en
vormden de Alpen.
● In dezelfde tijd werden de Pyreneeën gevormd.
Samen met de Alpen en de Karpaten vormen ze het
alpiene plooiingsgebied.
Tektoniek in de Egeïsche zee
► Afrika beweegt bij de subductiezone tussen Griekenland en Libië één cm per jaar naar het
noorden. De Egeïsche plaat beweegt naar het zuiden met vier cm per jaar. De Afrikaanse plaat
duikt onder de Egeïsche plaat. Die subductiezone schuift steeds meer naar het zuiden. De Egeïsche
plaat rekt uit, wordt dunner en de zee dieper. Zo ontstaan diepzeebekkens.
Vulkanen
► Vulkanen vind je in het Middellandse Zeegebied bij de subductiezones. Het zijn stratovulkanen
en vrij explosief.
● Santorini en de eilanden daar in de buurt zijn ontstaan bij een convergente breuklijn tussen twee
oceanische platen waarbij een eilandenboog ontstaat. 3.600 jaar geleden is daar een caldeira
ontstaan bij een grote vulkaanuitbarsting.
● De Etna is bij subductie van de Afrikaanse plaat ontstaan. Deze vulkaan verandert wat van
karakter en wordt minder explosief.
1
, De Geo: Systeem aarde || Samenvatting Hoofdstuk 4: Verder kijken dan de costa’s
● De Vesuvius bij Napels: bekend van de uitbarsting in 79 na Chr. Meer dan 10.000 doden. Laatste
uitbarsting 1944. Groot gevaar door nabijheid van de grote stad Napels.
Aardbevingen
► Italië, Griekenland en Turkije hebben te maken met de meeste aardbevingen. Ze komen voor bij
actieve plaatgrenzen.
● Door de noordwaartse beweging van de Arabische plaat kan de Anatolische plaat nog maar één
kant op: naar het westen. Turkije verschuift vijf tot zes cm per jaar naar het westen. De
verplaatsing verloopt langs twee breuklijnen. De noordelijke breuklijn is de Anatolische breuklijn.
De zuidelijke breuklijn loopt tot Sicilië. Gevolg: zware aardbevingen.
● Veel aardbevingen met doden, de afgelopen decennia in Italië door beweging van de Apulische
plaat.
Problemen bij natuurrampen
► Voorkomen van natuurrampen is niet altijd mogelijk. Vulkaanuitbarstingen zijn moeilijk te
voorspellen. Er zijn tekenen van naderende rampen, maar onzekerheid is groot.
● Bij de Vesuvius moet men in korte tijd tenminste 600.000 mensen evacueren, een bijna
onmogelijke opgave.
● Aardbevingen zijn ook moeilijk te voorspellen. Men weet dat in sommige gebieden, zoals Turkije,
zich binnen afzienbare tijd een nieuwe aardbeving zal voordoen. Maar niet of dit binnen vijf of
dertig jaar zal zijn.
Maatregelen
► Hazard management: maatregelen om natuurrampen te
beheersen/voorspellen.
● Onderzoekstechnieken en modellen: met meer inzicht kan men
risicokaarten en evacuatieplannen maken.
● Waarschuwingssystemen: beveiligingssystemen maken voor tsunami’s,
aardbevingen en vulkaanuitbarstingen.
● Rampenplannen: draaiboeken voor hulpverlening en evacuatiecentra.
● Bouwtechnische maatregelen: rubberfunderingen om trillingen op te
vangen en tegengewichten.
§4.2 Klimaat, plantengroei en landbouw
Begrippen
Mediterrane vegetatie = Vegetatie die zich heeft aangepast aan het mediterrane klimaat.
Mediterraan landbouwtype = Landbouwvorm die zich heeft aangepast aan het mediterraan
klimaat.
Samenvatting
Klimaat
► In grote gebieden vind je een Cs-klimaat. Daarnaast vind je in Zuidoost-Spanje een BS-klimaat en
in de landen ten zuiden van de Middellandse Zee een BW-klimaat. Plaatselijk een EH-klimaat in de
hoge bergen.
Afwisseling van zomer en winter
► Verklaring van klimaten kan met de grote druk- en windsystemen. In juli bevinden de hoge
luchtdrukgebieden zich noordelijker (door opschuiving ITCZ naar
het noorden) dan in de winter.
● In de zomer, juli, ligt boven de Sahara door opwarming een lage
luchtdrukgebied. De zee warmt niet snel op. Daar ligt op de
breedte van het Middellandse Zeegebied (ook over Marokko en
Spanje) het hoge luchtdrukgebied Azoren-Hoog. Dit leidt tot
aanlandige noordoostenwind bij Noord-Afrika. Door het warme
continent is het een droge wind. Wolken lossen snel op. Weinig
neerslag.
● In winter ligt het Azoren-Hoog zuidelijker (tot over de Sahara).
Daar daalt de lucht en waait vanuit het zuidwesten naar de
Middellandse Zee. Dus vrij droog in Afrika. Vanuit het noorden
dringt koude lucht vanuit Siberië naar het zuiden en botst in het
2
