Pedagogiek
HvA Pedagogiek jaar 1- SWK3, HC 1 t/m 12
2022-2023
Inhoudsopgave
Hoorcollege 1A. Opvoeding als proces .................................................................................. 2
Hoorcollege 1B. Familie (gezins)-structuren en normatief denken ......................................... 4
Hoorcollege 2A. Het belang van opvoeden............................................................................ 7
Hoorcollege 2B. Opvoedingsondersteuning..........................................................................12
Hoorcollege 3A. Triple P (Gastcollege) .................................................................................14
Hoorcollege 3B. Het gezin als systeem ................................................................................16
Hoorcollege 4A. Theorie en model .......................................................................................19
Hoorcollege 4B. Ontwikkelingsopgaven & opvoedingsopgaven............................................22
Hoorcollege 5A. Empowerment ............................................................................................25
Hoorcollege 5B. De meldcode: Kindermishandeling en veiligheid ........................................28
Hoorcollege 6A. Opvoeding in relatie tot diverse culturen.....................................................31
Hoorcollege 6B. Invloeden buiten het gezin..........................................................................34
Oefenvragen: .......................................................................................................................37
,Hoorcollege 1A. Opvoeding als proces
Wat is opvoeden?
o Opvoeden: ‘Iedere invloed die mensen, onbedoeld of bedoeld, uitoefenen op de
ontwikkeling en het functioneren van het kind’.
Opvoeden gaat eigenlijk vanzelf
➢ Zelfregulatief: de leerling neemt zelfstandig en met zin voor verantwoordelijkheid de
sturing voor de eigen leerprocessen in handen.
- Protoconversatie: om beurten geluid maken, vooral doordat de volwassene een
beurtstructuur creëert.
- Normen en waarden
o Ontwikkeling: Een stap-voor-stap proces waarin steeds meer mogelijkheden van
een kind zich ontplooien.
Het opvoedproces kenmerkt zich door:
- Coregulatie (samen beheersen)
- Adaptatie (aanpassen aan elkaar)
Opvoeden is een proces…
dat energie, tijd en soms pijn en moeite van ouders kost. Ouders die over het algemeen in
staat zijn sensitief (kijken en luisteren, signalen opvangen) en responsief (reageren op de
signalen van het kind) te reageren, creëren de meest veilige opvoedsituatie.
Feiten over opvoeden:
- Nederlandse kinderen behoren tot de gelukkigste kinderen ter wereld.
- Nederland staat op nummer 5 bij de gelukkigste landen ter wereld.
- Met 85% van de kinderen gaat het goed, met 15% gaat het minder of niet goed.
Ouders hebben opvoedidealen
➢ Ontstaan door:
- De eigen opvoeding
- Hun persoonlijkheidsontwikkeling
- Het sociale netwerk
- De maatschappelijke en culturele omgeving
Opvoeddoelen:
➢ Universele opvoeddoelen:
- Waarborgen van fysieke, sociale en emotionele welzijn van het kind.
- Economische competenties
- Culturele waarden en normen overdragen.
➢ Nederlandse opvoeddoel:
- Autonomie (een vorm van onafhankelijkheid, zelfstandig te werk gaan en eigen
keuzes maken).
Aan wie vragen ouders om steun en wat zijn hun behoeften?
- Familie en vrienden
- Behoeften: informatie en advies, praktische en emotionele steun.
- Vaak ervaren ouders een gat tussen wat zij wensen aan steun en wat zij daadwerkelijk
krijgen aan steun.
2
,Opvoedingsondersteuning: ‘Op intentionele wijze steun bieden aan ouders bij hun
opdracht en taak als opvoeders’ (‘opvoeders helpen opvoeden’).
Definitie opvoedingsondersteuning:
- Brede definitie: Het ondersteunen van alle opvoeders (van voetbalcoach en leerkracht tot
professionals van Bureau Jeugdzorg).
- Smalle definitie: Het ondersteunen van ouders.
Doel van opvoedingsondersteuning:
➢ Opvoedingsondersteuning is gericht op het verbeteren van de opvoedsituatie
van kinderen (Nederlands Jeugdinstituut)
- Het voorkomen van problemen in de opvoeding.
- Het helpen oplossen van bestaande zorgen en problemen.
- Het versterken van pedagogische competenties en vaardigheden van ouders.
- Het laten opgroeien van kinderen tot burgers die meedoen aan de samenleving.
Preventie (voorkomen):
- Algemene preventie: voorkomen van problemen bij kinderen (gewoon).
- Selectieve preventie: voorkomen van problemen bij kinderen waarbij het iets minder goed
gaat (opvoedspanning)
- Geïndiceerde preventie: gezinnen die in problematische situaties zitten (opstapeling van
meerdere problemen).
Vormen van opvoedingsondersteuning (activerend i.p.v. compenserend):
- Informatie en voorlichting over ontwikkeling van kinderen.
- Bevorderen van sociale steun en zelfhulp over omgang met kinderen.
- Vroegtijdige signalering en verwijzing.
- Pedagogische advisering en begeleiding.
Opvoedingsondersteuning in de buurt of rondom huis:
- Opvoedingsondersteuning rondom huis:
Partner, vrienden, familieleden, buren, opvoedtelefoon, internet, vrijwilligers via speciale
programma’s (huisbezoek), kinderopvang, consultatiebureau.
- Opvoedingsondersteuning in de buurt/wijk:
Kinderopvang, scholen, buurtcentra, opvoedsteunpunt, ouder- en kindteams, allerlei
projecten op buurtniveau.
3
, Hoorcollege 1B. Familie (gezins)-structuren en normatief denken
Gezinsstructuren
- Gehuwd & kinderen- 2 miljoen.
- Ongehuwd samenwonen met kinderen- half miljoen.
- Vanaf 1980, groei ‘roze’ ouders in regenbooggezinnen.
40 000 kinderen in ♀♀ en soms ♂♂ gezin.
- 1998: geregistreerd partnerschap (20 000).
- 2001: adoptie nu ook mogelijk voor homo-paren.
- Er is nog meer diversiteit aan gezinsstructuren, bijv.: draagmoeder; co-ouderschap;
stiefgezin.
Kerngezin & normatief denken
➢ Kerngezin met vader-moeder (♀♂)
- Bestaat al heel lang.
- Komt meeste voor (in 2010 nog meest voorkomende gezinsvorm).
- Is het meeste onderzocht, hier weten we het meeste van.
- Kerngezin wordt zo de norm (‘’kerngezin= normale gezin’’).
‘’Afwijkende’’ gezinsstructuren worden tegen deze ‘’norm’’ afgezet= normatief
denken, terwijl er ondanks deze norm al 150 jaar sprake is van variatie in
gezinsvormen.
→ Voorbeeld: Een kind (10) komt spelen bij een vriend na school. De ouders vragen
aan het kind: ‘Wat doet je moeder en wat doet je vader?’
Deze ouders veronderstellen hier: ♀♂- ouders.
Timing ouderschap tienermoeders
➢ Vaker:
- Minder sensitief.
- Hardhandige disciplinering.
- Meer negatieve moeder-kind-interacties (hangt met elkaar samen).
➢ Sociale selectie-hypothese: Psychosociale factoren die kans op zwangerschap
vergroten en negatieve invloed op opvoeding kunnen hebben
➢ Sociale invloed-hypothese: Tienermoederschap levert sociale stress & financiële
stress op en onderbreekt normale ontwikkeling van de jongere→ minder goed
opvoeden.
➢ Niet-vanzelfsprekende-zwangerschapshypothese: Tienermoeder onder stress
door niet geplande zwangerschap.
➢ Maturiteitshypothese: Jongere persoon heeft minder kennis, ervaring, financiële en
sociale steun. Kortom: niet leeftijd is per se de doorslaggevende factor voor ‘goed
genoeg’ moederschap, maar kenmerken van de omgeving en de opvoeding.
‘Afstandsmoeders’ (onvrijwillig)
Zo’n 15 000 vrouwen tussen 1956 en 1984 deden afstand van hun pasgeboren kind. In de
meeste gevallen tegen hun wil.
4
HvA Pedagogiek jaar 1- SWK3, HC 1 t/m 12
2022-2023
Inhoudsopgave
Hoorcollege 1A. Opvoeding als proces .................................................................................. 2
Hoorcollege 1B. Familie (gezins)-structuren en normatief denken ......................................... 4
Hoorcollege 2A. Het belang van opvoeden............................................................................ 7
Hoorcollege 2B. Opvoedingsondersteuning..........................................................................12
Hoorcollege 3A. Triple P (Gastcollege) .................................................................................14
Hoorcollege 3B. Het gezin als systeem ................................................................................16
Hoorcollege 4A. Theorie en model .......................................................................................19
Hoorcollege 4B. Ontwikkelingsopgaven & opvoedingsopgaven............................................22
Hoorcollege 5A. Empowerment ............................................................................................25
Hoorcollege 5B. De meldcode: Kindermishandeling en veiligheid ........................................28
Hoorcollege 6A. Opvoeding in relatie tot diverse culturen.....................................................31
Hoorcollege 6B. Invloeden buiten het gezin..........................................................................34
Oefenvragen: .......................................................................................................................37
,Hoorcollege 1A. Opvoeding als proces
Wat is opvoeden?
o Opvoeden: ‘Iedere invloed die mensen, onbedoeld of bedoeld, uitoefenen op de
ontwikkeling en het functioneren van het kind’.
Opvoeden gaat eigenlijk vanzelf
➢ Zelfregulatief: de leerling neemt zelfstandig en met zin voor verantwoordelijkheid de
sturing voor de eigen leerprocessen in handen.
- Protoconversatie: om beurten geluid maken, vooral doordat de volwassene een
beurtstructuur creëert.
- Normen en waarden
o Ontwikkeling: Een stap-voor-stap proces waarin steeds meer mogelijkheden van
een kind zich ontplooien.
Het opvoedproces kenmerkt zich door:
- Coregulatie (samen beheersen)
- Adaptatie (aanpassen aan elkaar)
Opvoeden is een proces…
dat energie, tijd en soms pijn en moeite van ouders kost. Ouders die over het algemeen in
staat zijn sensitief (kijken en luisteren, signalen opvangen) en responsief (reageren op de
signalen van het kind) te reageren, creëren de meest veilige opvoedsituatie.
Feiten over opvoeden:
- Nederlandse kinderen behoren tot de gelukkigste kinderen ter wereld.
- Nederland staat op nummer 5 bij de gelukkigste landen ter wereld.
- Met 85% van de kinderen gaat het goed, met 15% gaat het minder of niet goed.
Ouders hebben opvoedidealen
➢ Ontstaan door:
- De eigen opvoeding
- Hun persoonlijkheidsontwikkeling
- Het sociale netwerk
- De maatschappelijke en culturele omgeving
Opvoeddoelen:
➢ Universele opvoeddoelen:
- Waarborgen van fysieke, sociale en emotionele welzijn van het kind.
- Economische competenties
- Culturele waarden en normen overdragen.
➢ Nederlandse opvoeddoel:
- Autonomie (een vorm van onafhankelijkheid, zelfstandig te werk gaan en eigen
keuzes maken).
Aan wie vragen ouders om steun en wat zijn hun behoeften?
- Familie en vrienden
- Behoeften: informatie en advies, praktische en emotionele steun.
- Vaak ervaren ouders een gat tussen wat zij wensen aan steun en wat zij daadwerkelijk
krijgen aan steun.
2
,Opvoedingsondersteuning: ‘Op intentionele wijze steun bieden aan ouders bij hun
opdracht en taak als opvoeders’ (‘opvoeders helpen opvoeden’).
Definitie opvoedingsondersteuning:
- Brede definitie: Het ondersteunen van alle opvoeders (van voetbalcoach en leerkracht tot
professionals van Bureau Jeugdzorg).
- Smalle definitie: Het ondersteunen van ouders.
Doel van opvoedingsondersteuning:
➢ Opvoedingsondersteuning is gericht op het verbeteren van de opvoedsituatie
van kinderen (Nederlands Jeugdinstituut)
- Het voorkomen van problemen in de opvoeding.
- Het helpen oplossen van bestaande zorgen en problemen.
- Het versterken van pedagogische competenties en vaardigheden van ouders.
- Het laten opgroeien van kinderen tot burgers die meedoen aan de samenleving.
Preventie (voorkomen):
- Algemene preventie: voorkomen van problemen bij kinderen (gewoon).
- Selectieve preventie: voorkomen van problemen bij kinderen waarbij het iets minder goed
gaat (opvoedspanning)
- Geïndiceerde preventie: gezinnen die in problematische situaties zitten (opstapeling van
meerdere problemen).
Vormen van opvoedingsondersteuning (activerend i.p.v. compenserend):
- Informatie en voorlichting over ontwikkeling van kinderen.
- Bevorderen van sociale steun en zelfhulp over omgang met kinderen.
- Vroegtijdige signalering en verwijzing.
- Pedagogische advisering en begeleiding.
Opvoedingsondersteuning in de buurt of rondom huis:
- Opvoedingsondersteuning rondom huis:
Partner, vrienden, familieleden, buren, opvoedtelefoon, internet, vrijwilligers via speciale
programma’s (huisbezoek), kinderopvang, consultatiebureau.
- Opvoedingsondersteuning in de buurt/wijk:
Kinderopvang, scholen, buurtcentra, opvoedsteunpunt, ouder- en kindteams, allerlei
projecten op buurtniveau.
3
, Hoorcollege 1B. Familie (gezins)-structuren en normatief denken
Gezinsstructuren
- Gehuwd & kinderen- 2 miljoen.
- Ongehuwd samenwonen met kinderen- half miljoen.
- Vanaf 1980, groei ‘roze’ ouders in regenbooggezinnen.
40 000 kinderen in ♀♀ en soms ♂♂ gezin.
- 1998: geregistreerd partnerschap (20 000).
- 2001: adoptie nu ook mogelijk voor homo-paren.
- Er is nog meer diversiteit aan gezinsstructuren, bijv.: draagmoeder; co-ouderschap;
stiefgezin.
Kerngezin & normatief denken
➢ Kerngezin met vader-moeder (♀♂)
- Bestaat al heel lang.
- Komt meeste voor (in 2010 nog meest voorkomende gezinsvorm).
- Is het meeste onderzocht, hier weten we het meeste van.
- Kerngezin wordt zo de norm (‘’kerngezin= normale gezin’’).
‘’Afwijkende’’ gezinsstructuren worden tegen deze ‘’norm’’ afgezet= normatief
denken, terwijl er ondanks deze norm al 150 jaar sprake is van variatie in
gezinsvormen.
→ Voorbeeld: Een kind (10) komt spelen bij een vriend na school. De ouders vragen
aan het kind: ‘Wat doet je moeder en wat doet je vader?’
Deze ouders veronderstellen hier: ♀♂- ouders.
Timing ouderschap tienermoeders
➢ Vaker:
- Minder sensitief.
- Hardhandige disciplinering.
- Meer negatieve moeder-kind-interacties (hangt met elkaar samen).
➢ Sociale selectie-hypothese: Psychosociale factoren die kans op zwangerschap
vergroten en negatieve invloed op opvoeding kunnen hebben
➢ Sociale invloed-hypothese: Tienermoederschap levert sociale stress & financiële
stress op en onderbreekt normale ontwikkeling van de jongere→ minder goed
opvoeden.
➢ Niet-vanzelfsprekende-zwangerschapshypothese: Tienermoeder onder stress
door niet geplande zwangerschap.
➢ Maturiteitshypothese: Jongere persoon heeft minder kennis, ervaring, financiële en
sociale steun. Kortom: niet leeftijd is per se de doorslaggevende factor voor ‘goed
genoeg’ moederschap, maar kenmerken van de omgeving en de opvoeding.
‘Afstandsmoeders’ (onvrijwillig)
Zo’n 15 000 vrouwen tussen 1956 en 1984 deden afstand van hun pasgeboren kind. In de
meeste gevallen tegen hun wil.
4
