Hanne Vogelaers Differentiële Psychologie 22-23
Lees zeker de allerlaatste pagina!
H1. Inleiding 4
1.1. Zes kennisdomeinen De BASICs 4
H2. Persoonlijkheidstrekken over de tijd 5
2.1. Conceptuele begrippen 5
2.1.1 Wat is persoonlijkheidsontwikkeling? 5
2.1.2 Twee vormen van stabiliteit 5
2.1.3 Persoonlijkheidsverandering 5
2.2. Drie niveaus van analyse 5
2.3. Stabiliteit van persoonlijkheidstrekken over de tijd 6
2.3.1 Baby en peutertijd (infancy) 6
2.3.2. Kinderjaren (childhood) 6
2.3.3 Rangorde stabiliteit in volwassenheid 7
2.3.4 Gemiddelde niveau stabiliteit in volwassenheid 8
2.4. Persoonlijkheidsverandering: aspecten 8
2.4.1. Cohorten 9
2.5. Persoonlijkheidsverandering voorspellen 9
2.6. Persoonlijkheidsfluctuatie 9
H3. Genen en persoonlijkheid 10
3.1. Inleiding 10
3.1. Doelen van gedragsgenetica 11
3.2. Kwantitatieve methoden in gedragsgenetica 12
3.2.1 Selectief kweken 12
3.2.2 Familie studies 12
3.2.3 Tweelingen studies 12
3.2.4 Adoptie studies 13
3.3. Belangrijkste bevindingen v gedragsgenetisch onderzoek 13
3.3.1 Persoonlijkheidstrekken 13
3.3.2 Als … dan … profielen 14
3.3.3 Attitudes en voorkeuren 14
3.3.4 Drinken en roken 14
3.3.5 Huwelijk 15
3.4. Omgevingsinvloeden 15
3.5. Genen en de omgeving 15
3.5.1 Genotype-omgevingsinteractie 15
3.5.2 Genotype-omgevingscorrelatie 16
3.5.3 Invloed van omgeving op genexpressie 16
3.6. Moleculaire genetica 16
3.7. Gedragsgenetica, wetenschap, politiek, en waarden 17
4. Fysiologische benaderingen van persoonlijkheid 18
4.1. Inleiding, begrippen, en geschiedenis 18
4.2. Fysiologische maten in persoonlijkheidsonderzoek 19
4.2.1. Electrodermale respons/activiteit huidgeleiding 19
1
,Hanne Vogelaers Differentiële Psychologie 22-23
4.2.2. Cardiovasculaire activiteit 19
4.2.3. Hersenactiviteit 19
4.2.4. Andere metingen 21
4.3. Persoonlijkheidsdimensies met fysiologisch substraat 21
4.3.1. Extraversie-introversie 21
4.3.2. Gevoeligheid voor beloning en straf 22
4.3.3. Sensatiezucht (sensation seeking) 22
4.3.4. Neurotransmitters en persoonlijkheid 23
4.3.5. Ochtendtype/avondtype 24
4.3.6. Hersenasymmetrie en affectieve stijl 24
5. Evolutionaire benadering van persoonlijkheid 25
5.1. Evolutietheorie 25
5.1.1. Basistheorie en principes 25
5.1.2. Producten van evolutionaire processen 26
5.2. Evolutionaire psychologie 27
5.3. Drie domeinen van toepassing 28
5.3.1. Menselijke natuur 28
5.3.2. Geslachtsverschillen 29
5.3.3. Individuele verschillen 30
5.4. Beperkingen van evolutionaire benadering 31
H6. Intelligentie 32
6.1. Inleiding 32
6.2. Benaderingen en geschiedenis van intelligentie 33
6.2.1. Psychometrische benaderingen 33
6.2.1.1. Algemene intelligentietheorie 33
6.2.1.2. Multifactor theorieën 34
6.2.1.3. Hiërarchische theorieën 34
6.2.1.4. Meervoudige intelligentietheorie 35
6.2.1.5. Succesvolle intelligentietheorie 36
6.2.2. Cognitieve/ervarings- benaderingen van intelligentie 36
6.2.3. Biologische benaderingen van intelligentie 36
6.3. Intelligentietesten 37
6.4. Genetica, omgeving en etnische/ras verschillen 39
H7. Persoonlijkheid en emoties 41
7.1. Inleiding 41
7.2. Twee belangrijke onderverdelingen 41
7.2.1. Toestand versus trek 41
7.2.2. Categorieën vs dimensies 42
7.3. Emotionele inhoud 43
7.3.1. Dieper ingaan op specifieke emoties 43
7.3.1.1. Aangename emoties 43
7.3.1.2. Negatieve emoties 44
7.4. Emotionele stijl 45
2
,Hanne Vogelaers Differentiële Psychologie 22-23
7.4.1. Hoe ervaren mensen emoties? 45
H8. Persoonlijkheid en sociale interactie 47
8.1. Sleutelmechanismen 47
8.1.1. Selectie 47
8.1.2. Evocatie 49
8.1.3. Manipulatie 50
H9. Geslacht, gender, en persoonlijkheid 52
9.1. Theorieën van geslachtsverschillen 53
9.1.1. Socialisatie en sociale rollen 53
9.1.2. Hormonale theorieën 54
9.1.3. Evolutionair psychologische theorieën 54
9.1.4. Een geïntegreerd theoretisch perspectief 54
9.2. Geslachtsverschillen in persoonlijkheid 55
9.3. Mannelijkheid, vrouwelijkheid, androgynie en sekse rollen 57
H10. Cultuur en persoonlijkheid 59
10.1. Drie belangrijke benaderingen van cultuur 59
10.1.1. Uitgelokte cultuur (evocatie) 59
10.1.2. Overgedragen cultuur 61
10.1.3. Hebben culturen een ander persoonlijkheidsprofiel? 63
10.2. Culturele gelijkenissen in persoonlijkheid 63
10.2.1. Culturele universaliteit 63
Samenvattingen en schema’s per hoofdstuk 66
Examenvragen en oefenvragen 74
Sidenotes over deze samenvatting 108
⤷ bekijk dit zeker eens, de samenvatting gaat zo meer sense maken :)
3
, Hanne Vogelaers Differentiële Psychologie 22-23
H1. Inleiding
Klassieke theorieën
-universele benadering: fundamentele psychologische processen en kenmerken die gelden
voor alle mensen, of hoe mensen in het algemeen kunnen beschreven worden (bv Freud)
Hedendaags onderzoek naar de persoonlijkheid
-legt meestal (itt klassieke theorieën) de nadruk op individuele en groepsverschillen (⇒ niet
universeel) (bv verschillen tss mannen en vrouwen onderzoeken) → differentiële psy
-elke onderzoeker vertrekt vanuit eigen perspectief, elk perspectief omvat delen vd waarheid
Kennisdomein (interdisciplinair, specialisatie maar samenwerking)
=gespecialiseerd gebied binnen de wetenschap vd psychologie van waaruit psychologen
zich richten op het leren over specifieke en beperkte aspecten van de menselijke natuur
-uitdaging: integratie vd domeinen, nodig om “volledig beeld” vd persoonlijkheid te krijgen
1.1. Zes kennisdomeinen De BASICs
Dispositionele domein
-hoe verschillen individuen v elkaar? → doorkruist alle andere domeinen (=differentiële psy)
-centrale doel: fundamentele disposities te identificeren (dus meest belangrijke manieren
waarop individuen verschillend zijn) (bv oorsprong? ontwikkeling over tijd?)
Biologische domein
-mensen zijn in de eerste plaats verzamelingen van biologische systemen
-die systemen zijn de bouwstenen voor gedrag, denken en emoties
-genetische basis v persoonlijkheid, fysiologische benaderingen (link met hormonen),
evolutionaire benaderingen (aanpassing aan omgeving)
Intrapsychische domein
-mentale mechanismen van de persoonlijkheid, vaak niet op ‘bewust niveau’
-prsh psychologie: Freud’s klassieke theorie en modernere benaderingen vd psychoanalyse;
motieven voor behoeften (power, achievement, intimacy) (TAT)
Cognitieve en ervaringsdomein
-aandacht voor cog en subjectieve ervaringen (bewuste gedachten, gevoelens,
overtuigingen, verlangens), zelf (concept), streefdoelen, emotionele ervaringen, intelligentie
Sociale en culturele domein
-persoonlijkheid beïnvloedt en wordt beïnvloed door cultuur en sociale contexten
-onderzoek naar culturele verschillen tussen groepen (bv naar agressie)
-individuele ▲ in cul - hoe komt psh tot uiting in sociale context? (beïnvloedingstactieken)
Domein van aanpassing
-persoonlijkheid: sleutelrol bij manier v ‘copen’ en aanpassen aan gebeurtenissen in leven
-persoonlijkheid staat ivm gezondheid en staat ivm problemen bij coping en aanpassing
-persoonlijkheidsstoornissen
4
Lees zeker de allerlaatste pagina!
H1. Inleiding 4
1.1. Zes kennisdomeinen De BASICs 4
H2. Persoonlijkheidstrekken over de tijd 5
2.1. Conceptuele begrippen 5
2.1.1 Wat is persoonlijkheidsontwikkeling? 5
2.1.2 Twee vormen van stabiliteit 5
2.1.3 Persoonlijkheidsverandering 5
2.2. Drie niveaus van analyse 5
2.3. Stabiliteit van persoonlijkheidstrekken over de tijd 6
2.3.1 Baby en peutertijd (infancy) 6
2.3.2. Kinderjaren (childhood) 6
2.3.3 Rangorde stabiliteit in volwassenheid 7
2.3.4 Gemiddelde niveau stabiliteit in volwassenheid 8
2.4. Persoonlijkheidsverandering: aspecten 8
2.4.1. Cohorten 9
2.5. Persoonlijkheidsverandering voorspellen 9
2.6. Persoonlijkheidsfluctuatie 9
H3. Genen en persoonlijkheid 10
3.1. Inleiding 10
3.1. Doelen van gedragsgenetica 11
3.2. Kwantitatieve methoden in gedragsgenetica 12
3.2.1 Selectief kweken 12
3.2.2 Familie studies 12
3.2.3 Tweelingen studies 12
3.2.4 Adoptie studies 13
3.3. Belangrijkste bevindingen v gedragsgenetisch onderzoek 13
3.3.1 Persoonlijkheidstrekken 13
3.3.2 Als … dan … profielen 14
3.3.3 Attitudes en voorkeuren 14
3.3.4 Drinken en roken 14
3.3.5 Huwelijk 15
3.4. Omgevingsinvloeden 15
3.5. Genen en de omgeving 15
3.5.1 Genotype-omgevingsinteractie 15
3.5.2 Genotype-omgevingscorrelatie 16
3.5.3 Invloed van omgeving op genexpressie 16
3.6. Moleculaire genetica 16
3.7. Gedragsgenetica, wetenschap, politiek, en waarden 17
4. Fysiologische benaderingen van persoonlijkheid 18
4.1. Inleiding, begrippen, en geschiedenis 18
4.2. Fysiologische maten in persoonlijkheidsonderzoek 19
4.2.1. Electrodermale respons/activiteit huidgeleiding 19
1
,Hanne Vogelaers Differentiële Psychologie 22-23
4.2.2. Cardiovasculaire activiteit 19
4.2.3. Hersenactiviteit 19
4.2.4. Andere metingen 21
4.3. Persoonlijkheidsdimensies met fysiologisch substraat 21
4.3.1. Extraversie-introversie 21
4.3.2. Gevoeligheid voor beloning en straf 22
4.3.3. Sensatiezucht (sensation seeking) 22
4.3.4. Neurotransmitters en persoonlijkheid 23
4.3.5. Ochtendtype/avondtype 24
4.3.6. Hersenasymmetrie en affectieve stijl 24
5. Evolutionaire benadering van persoonlijkheid 25
5.1. Evolutietheorie 25
5.1.1. Basistheorie en principes 25
5.1.2. Producten van evolutionaire processen 26
5.2. Evolutionaire psychologie 27
5.3. Drie domeinen van toepassing 28
5.3.1. Menselijke natuur 28
5.3.2. Geslachtsverschillen 29
5.3.3. Individuele verschillen 30
5.4. Beperkingen van evolutionaire benadering 31
H6. Intelligentie 32
6.1. Inleiding 32
6.2. Benaderingen en geschiedenis van intelligentie 33
6.2.1. Psychometrische benaderingen 33
6.2.1.1. Algemene intelligentietheorie 33
6.2.1.2. Multifactor theorieën 34
6.2.1.3. Hiërarchische theorieën 34
6.2.1.4. Meervoudige intelligentietheorie 35
6.2.1.5. Succesvolle intelligentietheorie 36
6.2.2. Cognitieve/ervarings- benaderingen van intelligentie 36
6.2.3. Biologische benaderingen van intelligentie 36
6.3. Intelligentietesten 37
6.4. Genetica, omgeving en etnische/ras verschillen 39
H7. Persoonlijkheid en emoties 41
7.1. Inleiding 41
7.2. Twee belangrijke onderverdelingen 41
7.2.1. Toestand versus trek 41
7.2.2. Categorieën vs dimensies 42
7.3. Emotionele inhoud 43
7.3.1. Dieper ingaan op specifieke emoties 43
7.3.1.1. Aangename emoties 43
7.3.1.2. Negatieve emoties 44
7.4. Emotionele stijl 45
2
,Hanne Vogelaers Differentiële Psychologie 22-23
7.4.1. Hoe ervaren mensen emoties? 45
H8. Persoonlijkheid en sociale interactie 47
8.1. Sleutelmechanismen 47
8.1.1. Selectie 47
8.1.2. Evocatie 49
8.1.3. Manipulatie 50
H9. Geslacht, gender, en persoonlijkheid 52
9.1. Theorieën van geslachtsverschillen 53
9.1.1. Socialisatie en sociale rollen 53
9.1.2. Hormonale theorieën 54
9.1.3. Evolutionair psychologische theorieën 54
9.1.4. Een geïntegreerd theoretisch perspectief 54
9.2. Geslachtsverschillen in persoonlijkheid 55
9.3. Mannelijkheid, vrouwelijkheid, androgynie en sekse rollen 57
H10. Cultuur en persoonlijkheid 59
10.1. Drie belangrijke benaderingen van cultuur 59
10.1.1. Uitgelokte cultuur (evocatie) 59
10.1.2. Overgedragen cultuur 61
10.1.3. Hebben culturen een ander persoonlijkheidsprofiel? 63
10.2. Culturele gelijkenissen in persoonlijkheid 63
10.2.1. Culturele universaliteit 63
Samenvattingen en schema’s per hoofdstuk 66
Examenvragen en oefenvragen 74
Sidenotes over deze samenvatting 108
⤷ bekijk dit zeker eens, de samenvatting gaat zo meer sense maken :)
3
, Hanne Vogelaers Differentiële Psychologie 22-23
H1. Inleiding
Klassieke theorieën
-universele benadering: fundamentele psychologische processen en kenmerken die gelden
voor alle mensen, of hoe mensen in het algemeen kunnen beschreven worden (bv Freud)
Hedendaags onderzoek naar de persoonlijkheid
-legt meestal (itt klassieke theorieën) de nadruk op individuele en groepsverschillen (⇒ niet
universeel) (bv verschillen tss mannen en vrouwen onderzoeken) → differentiële psy
-elke onderzoeker vertrekt vanuit eigen perspectief, elk perspectief omvat delen vd waarheid
Kennisdomein (interdisciplinair, specialisatie maar samenwerking)
=gespecialiseerd gebied binnen de wetenschap vd psychologie van waaruit psychologen
zich richten op het leren over specifieke en beperkte aspecten van de menselijke natuur
-uitdaging: integratie vd domeinen, nodig om “volledig beeld” vd persoonlijkheid te krijgen
1.1. Zes kennisdomeinen De BASICs
Dispositionele domein
-hoe verschillen individuen v elkaar? → doorkruist alle andere domeinen (=differentiële psy)
-centrale doel: fundamentele disposities te identificeren (dus meest belangrijke manieren
waarop individuen verschillend zijn) (bv oorsprong? ontwikkeling over tijd?)
Biologische domein
-mensen zijn in de eerste plaats verzamelingen van biologische systemen
-die systemen zijn de bouwstenen voor gedrag, denken en emoties
-genetische basis v persoonlijkheid, fysiologische benaderingen (link met hormonen),
evolutionaire benaderingen (aanpassing aan omgeving)
Intrapsychische domein
-mentale mechanismen van de persoonlijkheid, vaak niet op ‘bewust niveau’
-prsh psychologie: Freud’s klassieke theorie en modernere benaderingen vd psychoanalyse;
motieven voor behoeften (power, achievement, intimacy) (TAT)
Cognitieve en ervaringsdomein
-aandacht voor cog en subjectieve ervaringen (bewuste gedachten, gevoelens,
overtuigingen, verlangens), zelf (concept), streefdoelen, emotionele ervaringen, intelligentie
Sociale en culturele domein
-persoonlijkheid beïnvloedt en wordt beïnvloed door cultuur en sociale contexten
-onderzoek naar culturele verschillen tussen groepen (bv naar agressie)
-individuele ▲ in cul - hoe komt psh tot uiting in sociale context? (beïnvloedingstactieken)
Domein van aanpassing
-persoonlijkheid: sleutelrol bij manier v ‘copen’ en aanpassen aan gebeurtenissen in leven
-persoonlijkheid staat ivm gezondheid en staat ivm problemen bij coping en aanpassing
-persoonlijkheidsstoornissen
4
