Daan Van Sande 2015-2016 HoGent
Hoofdstuk 1: Agogisch handelen, agogie en agogiek
1.2 De begrippen agogie en agogiek
Pedagogiek: De wetenschap betreft het begeleiden van het kind.
‘Pais’: kind/jongeling + ‘Agogos’: begeleider/gids
Agogiek: “Agogiek is de leer die aanwijzingen en richtlijnen geeft voor de manier
waarop individuele personen, groepen, organisaties en samenlevingsverbanden
kunnen worden begeleid in veranderingsprocessen. Het gaat er daarbij om, dat die
begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich bevinden en
dat zij mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk zelf te handelen
teneinde tot de gewenste verandering te komen.” (P. Winkelaar)
Agogie: “De intentionele, niet-wederkerige beïnvloeding door één of meerdere
personen gericht op een wenselijk geachte wijziging, door de cliënt ervaren als
welzijnsbevordering.” (Ten Have)
Verschil agogie en agogiek: Agogiek duidt op de theorie of de wetenschappelijke
benadering. Bij agogie wordt het handelen, het doen of de praktijk beklemtoond.
1.3 Drie sleutelbegrippen van het agogisch handelen:
Veranderen
- Een ‘agoog’ helpt, begeleidt of beïnvloedt anderen in hun veranderingsproces.
- Een “ideaalbeeld, totale vorming” bestaat niet.
- Iedereen moet blijven veranderen. We spreken over “permanente educatie, altijd
durend leren”.
Handelen
- Niet hetzelfde als gedrag. Gedrag is wat mensen concreet doen, op wat je uiterlijk
kan observeren. Ook wat mensen instinctief doen is gedrag.
- Bij handelen gaat het om wat mensen bewust doen, waar mensen over nadenken
- Als je gedrag wil veranderen is het belangrijk om naar het handelen te kijken:
naar de motieven, redenen en betekenissen.
- Ook minder observeerbare aspecten zoals gedachten, gevoelens, inteneties,
drijfveren maken deel uit van het handelen.
Emancipatie of empowerment
- Doen veranderen betekent steeds het beïnvloeden in een richting die de
betrokkene zelf wenst waardoor de zelfbeschikking en autonomie worden
vergroot.
- Doel om mensen leren om zichzelf te veranderen
- Hun handelingsmogelijkheden verruimen
- Zo staan ze sterk om alle uitdagingen aan te kunnen die de samenleving hen stelt.
,Daan Van Sande 2015-2016 HoGent
1.4 Richtinggevende kenmerken van het agogisch handelen
Psychologische veranderingen: Alles wat je bezig houdt, wat je denkt, voelt en wil. De
onderlinge verhoudingen tussen mensen.
Doelgericht: De verandering is op voorhand bedacht en gepland.
Systematisch: stap-voor-stap via een planmatige manier aan de verandering werken.
Bewust: Over elke stap wordt goed nagedacht, elke stap wordt bewust gekozen. Alle
betrokkenen weten aan welke verandering gewerkt wordt en waarom.
Gewenst door betrokkenen: Alle betrokkenen staan achter de verandering.
Niet even wederzijds: Bij een asymmetrisch relatie is er sprake van iemand die wenst
te veranderen en iemand die de verandering mee helpt realiseren. Bij een
symmetrische relatie is het gebaseerd op gelijkheid, de partners streven naar zo
weinig mogelijk verschil.
Beroepsmatig: Historisch-sociologisch ligt het vrijwilligerswerk aan de basis van
initiatieven in de welzijns- en verzorgingsector.
Waardegebonden: Agogiek behoort tot de prescriptieve wetenschappen. Deze
wetenschappen beschrijven de ideale situatie en zijn waardegebonden.
! Bekijk casus
1.5 De professionalisering van het agogisch handelen
Ontwikkeling van wetenschap en techniek veranderde de maatschappij zo ingrijpend
en aan zo’n tempo dat ook volwassenen hun handelen voortdurend moesten
bijstellen. Volwassen moeten bijleren en veranderen om goed te functioneren.
Stijgende individualisering: Ondertussen zijn er niet veel invloedrijke instanties meer,
zoals de kerk bijvoorbeeld, die bepalen wat goed en slecht is. Door de stijgende
individualisering met je als volwassene zelf kiezen wat je doet, je hele leven lang.
Deze twee veranderingen beïnvloeden elkaar en er ontstaat welzijnswerk, dat
aanvankelijk gebaseerd is op vrijwilligerswerk. Later breidt dit uit tot het ‘agogisch
werkveld’ met agogische beroepen met eigen beroepsopleidingen,
beroepsorganisaties en beroepscodes.
1.6 Vertrekpunt van het agogisch handelen
Er worden verschillende termen gebruikt om het aanknopingspunt- of beginpunt van
de agogische interventie aan te duiden:
1.6.1 Exagogiek of curatief agogisch werk
De situatie waaruit vertrokken wordt, wordt ervaren als problematisch
Men zal de situatie proberen te verbeteren
Het gaat om het opvangen van psychosociale nood, hulpverlening
Bv. ‘Buddy’ helpt aidspatiënt bij het aanvaarden van zijn ziekte.
, Daan Van Sande 2015-2016 HoGent
1.6.2 Anagogiek of positief agogisch werk
De uitgangssituatie wordt min of meer als normaal of standaard ervaren
Het is de bedoeling om verdere ontwikkelingen op gang te brengen, om te
verbeteren
Het gaat vooral om vorming
Bv. Training voor ‘buddies’.
1.6.3 Katagogiek of preventief agogisch werken
Men wil de huidige situatie behouden
Daartoe zal men preventie opzetten
Bv. Aidspreventieprogramma ‘vrij veilig’
1.7 Niveaus van veranderingsprocessen
Micro: beïnvloeding van een individu of kleine groep hulpverlening bij sociale,
psychologische of lichamelijke problemen
Meso: de beïnvloeding van groepen/organisaties
Macro: de beïnvloeding van samenleving, signaalfunctie.
1.8 De valkuil van de (ped)agogisering
(Ped)agogisering: Toename van het aantal professionele intervernties op
(ped)agogisch vlak.
Burgers zijn minder geneigd uit hun eigen ervaring te putten.
Mensen durven niet meer veranderen zonder begeleider.
→ Creëert men terug afhankelijkheid.
Hoe valkuil vermijden?
Wederkerige relatie: Het is belangrijk dat je respect hebt voor de eigenheid van de
cliënt en dat je open staat voor zijn signalen. Ook al is er geen gelijke beïvloeding, er
is wel steeds een vorm wederkerigheid.
Uitgaan van de mogelijkheden: Het is belangrijk te blijven uitgaan van de kracht en
competenties van mensen en te blijven zien dar mensen steeds de verantwoordelijk-
heid over hun verandering kunnen opnemen, hoe zwak n hulpbehoevend ze soms
zijn.
Mensen zijn “historische wezens”: mensen hebben een verhaal, ze doen niet zomaar
iets. Vertrek vanuit “waar je cliënt is”.
Hoofdstuk 1: Agogisch handelen, agogie en agogiek
1.2 De begrippen agogie en agogiek
Pedagogiek: De wetenschap betreft het begeleiden van het kind.
‘Pais’: kind/jongeling + ‘Agogos’: begeleider/gids
Agogiek: “Agogiek is de leer die aanwijzingen en richtlijnen geeft voor de manier
waarop individuele personen, groepen, organisaties en samenlevingsverbanden
kunnen worden begeleid in veranderingsprocessen. Het gaat er daarbij om, dat die
begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich bevinden en
dat zij mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk zelf te handelen
teneinde tot de gewenste verandering te komen.” (P. Winkelaar)
Agogie: “De intentionele, niet-wederkerige beïnvloeding door één of meerdere
personen gericht op een wenselijk geachte wijziging, door de cliënt ervaren als
welzijnsbevordering.” (Ten Have)
Verschil agogie en agogiek: Agogiek duidt op de theorie of de wetenschappelijke
benadering. Bij agogie wordt het handelen, het doen of de praktijk beklemtoond.
1.3 Drie sleutelbegrippen van het agogisch handelen:
Veranderen
- Een ‘agoog’ helpt, begeleidt of beïnvloedt anderen in hun veranderingsproces.
- Een “ideaalbeeld, totale vorming” bestaat niet.
- Iedereen moet blijven veranderen. We spreken over “permanente educatie, altijd
durend leren”.
Handelen
- Niet hetzelfde als gedrag. Gedrag is wat mensen concreet doen, op wat je uiterlijk
kan observeren. Ook wat mensen instinctief doen is gedrag.
- Bij handelen gaat het om wat mensen bewust doen, waar mensen over nadenken
- Als je gedrag wil veranderen is het belangrijk om naar het handelen te kijken:
naar de motieven, redenen en betekenissen.
- Ook minder observeerbare aspecten zoals gedachten, gevoelens, inteneties,
drijfveren maken deel uit van het handelen.
Emancipatie of empowerment
- Doen veranderen betekent steeds het beïnvloeden in een richting die de
betrokkene zelf wenst waardoor de zelfbeschikking en autonomie worden
vergroot.
- Doel om mensen leren om zichzelf te veranderen
- Hun handelingsmogelijkheden verruimen
- Zo staan ze sterk om alle uitdagingen aan te kunnen die de samenleving hen stelt.
,Daan Van Sande 2015-2016 HoGent
1.4 Richtinggevende kenmerken van het agogisch handelen
Psychologische veranderingen: Alles wat je bezig houdt, wat je denkt, voelt en wil. De
onderlinge verhoudingen tussen mensen.
Doelgericht: De verandering is op voorhand bedacht en gepland.
Systematisch: stap-voor-stap via een planmatige manier aan de verandering werken.
Bewust: Over elke stap wordt goed nagedacht, elke stap wordt bewust gekozen. Alle
betrokkenen weten aan welke verandering gewerkt wordt en waarom.
Gewenst door betrokkenen: Alle betrokkenen staan achter de verandering.
Niet even wederzijds: Bij een asymmetrisch relatie is er sprake van iemand die wenst
te veranderen en iemand die de verandering mee helpt realiseren. Bij een
symmetrische relatie is het gebaseerd op gelijkheid, de partners streven naar zo
weinig mogelijk verschil.
Beroepsmatig: Historisch-sociologisch ligt het vrijwilligerswerk aan de basis van
initiatieven in de welzijns- en verzorgingsector.
Waardegebonden: Agogiek behoort tot de prescriptieve wetenschappen. Deze
wetenschappen beschrijven de ideale situatie en zijn waardegebonden.
! Bekijk casus
1.5 De professionalisering van het agogisch handelen
Ontwikkeling van wetenschap en techniek veranderde de maatschappij zo ingrijpend
en aan zo’n tempo dat ook volwassenen hun handelen voortdurend moesten
bijstellen. Volwassen moeten bijleren en veranderen om goed te functioneren.
Stijgende individualisering: Ondertussen zijn er niet veel invloedrijke instanties meer,
zoals de kerk bijvoorbeeld, die bepalen wat goed en slecht is. Door de stijgende
individualisering met je als volwassene zelf kiezen wat je doet, je hele leven lang.
Deze twee veranderingen beïnvloeden elkaar en er ontstaat welzijnswerk, dat
aanvankelijk gebaseerd is op vrijwilligerswerk. Later breidt dit uit tot het ‘agogisch
werkveld’ met agogische beroepen met eigen beroepsopleidingen,
beroepsorganisaties en beroepscodes.
1.6 Vertrekpunt van het agogisch handelen
Er worden verschillende termen gebruikt om het aanknopingspunt- of beginpunt van
de agogische interventie aan te duiden:
1.6.1 Exagogiek of curatief agogisch werk
De situatie waaruit vertrokken wordt, wordt ervaren als problematisch
Men zal de situatie proberen te verbeteren
Het gaat om het opvangen van psychosociale nood, hulpverlening
Bv. ‘Buddy’ helpt aidspatiënt bij het aanvaarden van zijn ziekte.
, Daan Van Sande 2015-2016 HoGent
1.6.2 Anagogiek of positief agogisch werk
De uitgangssituatie wordt min of meer als normaal of standaard ervaren
Het is de bedoeling om verdere ontwikkelingen op gang te brengen, om te
verbeteren
Het gaat vooral om vorming
Bv. Training voor ‘buddies’.
1.6.3 Katagogiek of preventief agogisch werken
Men wil de huidige situatie behouden
Daartoe zal men preventie opzetten
Bv. Aidspreventieprogramma ‘vrij veilig’
1.7 Niveaus van veranderingsprocessen
Micro: beïnvloeding van een individu of kleine groep hulpverlening bij sociale,
psychologische of lichamelijke problemen
Meso: de beïnvloeding van groepen/organisaties
Macro: de beïnvloeding van samenleving, signaalfunctie.
1.8 De valkuil van de (ped)agogisering
(Ped)agogisering: Toename van het aantal professionele intervernties op
(ped)agogisch vlak.
Burgers zijn minder geneigd uit hun eigen ervaring te putten.
Mensen durven niet meer veranderen zonder begeleider.
→ Creëert men terug afhankelijkheid.
Hoe valkuil vermijden?
Wederkerige relatie: Het is belangrijk dat je respect hebt voor de eigenheid van de
cliënt en dat je open staat voor zijn signalen. Ook al is er geen gelijke beïvloeding, er
is wel steeds een vorm wederkerigheid.
Uitgaan van de mogelijkheden: Het is belangrijk te blijven uitgaan van de kracht en
competenties van mensen en te blijven zien dar mensen steeds de verantwoordelijk-
heid over hun verandering kunnen opnemen, hoe zwak n hulpbehoevend ze soms
zijn.
Mensen zijn “historische wezens”: mensen hebben een verhaal, ze doen niet zomaar
iets. Vertrek vanuit “waar je cliënt is”.
