Inhoudsopgave
Opdracht 1 – Vertaalrelevante tekstanalyse
Opdracht 2 – Vertaalgeschiedenis Les Misérables
Opdracht 3 – Vertaalwetenschappelijke benaderingen
1
, 1. Vertaalrelevante tekstanalyse
Vertalen en vertaalwetenschap
Vertaalopdracht
Uitgeverij Rainbow Pocket wil in november 2022 een nieuwe vertaling uitgeven van Shirley
(1849) van Charlotte Brontë. Ze willen deze als klassieker nogmaals op de markt brengen. In
2007 verscheen er eerder een uitgave van Shirley, maar de uitgever vindt deze vertaling
achterhaald en wenst een nieuwe vertaling. Daarnaast is de uitgeverij sowieso al bezig om
boeken van de Brontë-zussen nogmaals uit te geven. Zo is Agnes Grey van Anne Brontë
onlangs verschenen in november 2021.
Analyse
Om tot een vertaling van Shirley te komen dient er een documentary translation uitgevoerd te
worden (Nord, 1997). Deze vertalingsmethode is brontekstgeoriënteerd en de lezer is er
meestal van bewust dat hij een vertaling aan het lezen is. Nord (1997) stelt dat het belangrijk
is om de functie van een tekst te bepalen alvorens een vertaler begint aan het daadwerkelijke
vertalen.
De hoofdzakelijke functie van Shirley als literaire tekst is van esthetische aard. In een
doeltekst is deze functie dan ook een belangrijke functie om te behouden. De doeltekst-
ontvanger is de hedendaagse Nederlandse volwassen mens, terwijl de ontvangers van de
brontekst negentiende-eeuwse Engelse burgers waren. Dit zou kunnen leiden tot het optreden
van vertaalproblemen. Het medium (een roman) blijft hetzelfde, dus dit zou geen
vertaalprobleem moeten opleveren. Het motief voor de publicatie van de Rainbow Pocket is
om hedendaagse mensen op een laagdrempelige wijze kennis te laten maken met een klassiek
werk zoals Shirley. Het motief voor de publicatie van de brontekst is compleet anders en heeft
te maken met de sociaal-historische context waarover het verhaal vertelt. Ook dit verschil zou
kunnen leiden tot toekomstige vertaalproblemen.
Daarnaast is het belangrijk om de brontekst te analyseren zodat bepaald kan worden
welke delen van de tekst een onderdeel zijn van de functie van de tekst (Nord, 1997). Een
brontekst kan geanalyseerd worden op basis van binnen- en buitentekstuele eigenschappen
(Nord, 2010). Binnentekstuele eigenschappen van Shirley zijn bijvoorbeeld de dialecten en
meertaligheid die een plek innemen in het verhaal. Daarnaast worden er begrippen in de tekst
gebruikt die ouderwets zijn. Een buitentekstuele eigenschap van de tekst is bijvoorbeeld dat
de tekst is opgesplitst in hoofdstukken die een hoofdstuktitel hebben en genummerd zijn met
romeinse cijfers. Verder is Shirley (1849) oorspronkelijk uitgegeven door uitgeverij Smith,
Elder & Co. De roman is gebaseerd op het Luddite-protest (1811-1812) ten tijde van de
industrialisatie (Shuttleworth, 1996). Dit protest was tegen de introductie van machines in
textielfabrieken, want deze innovatie dreigde immers het ontslag van veel arbeiders te
veroorzaken. Shirley wordt beschouwd als Charlotte Brontës’ meest politieke werk, in een
historische context waarin er meer arbeiders zijn dan dat er werk is en waarin vrouwen een
gedetermineerd leven leiden (Shuttleworth, 1996). De functie van Shirley kan dus nooit enkel
esthetisch van aard zijn geweest op het moment dat het geschreven werd. Een tweede functie
die de roman vervult is dan ook van sociaal-culturele aard.
Op veel vlakken verschilt de brontekst van het doeltekstprofiel. Deze complexe
situatie zal veel creativiteit van de vertaler eisen, want de vertaler zal door alle genoemde
verschillen op diverse categorieën vertaalproblemen stuiten (Nord, 2010). Zo zijn er
pragmatische vertaalproblemen die kunnen ontstaan. Zoals beargumenteerd zit er een groot
2
, tijdsverschil tussen de oorspronkelijke verschijningsdatum van Shirley (1849) en de
publicatiedatum van de doeltekst (2022). Een Nederlandse lezer zal hierdoor weinig kennis
hebben van de Engelse politieke geschiedenis zoals deze wordt gepresenteerd in Shirley en zal
al lezende de contextuele informatie moeten ontrafelen. Een voorbeeld is het feit dat er in
hoofdstuk drie het een en ander wordt gezegd over ‘Tories’ en ‘Whighs’ (p.33). Deze
politieke scheldwoorden worden gebruikt in de context van de conservatieven en liberalen.
Maar ook het feit dat het over ‘Orders in Council’ (p.22) gaat, zal erg nietszeggend zijn voor
het doelpubliek. De moderne lezer zal door het lezen van de termen niet door hebben in wat
voor politieke context ze worden gebruikt. De vertaler dient met dit soort zaken rekening te
houden door niet alle contextuele informatie als vanzelfsprekend te presenteren.
Een ander pragmatisch probleem dat door het tijdsverschil wordt veroorzaakt, is de
naam van hoofdpersonage Shirley. De naam Shirley (tevens de titel van het boek) was bij
verschijning van het boek een naam voor mannen (p.175). Dit feit is van symbolisch belang
voor de esthetiek van het verhaal. Een Nederlandse lezer zal bij de naam Shirley een
vrouwelijke connotatie hebben, wat tot verwarring kan leiden. Het kan het overwegen waard
zijn voor een vertaler om het hoofdpersonage een mannelijke naam te geven om deze
oorspronkelijk bedoelde symbolische connotatie te behouden. Het is anderzijds zeer drastisch
om de volledige naam van het personage en daarmee ook de boektitel aan te passen.
Daarnaast is er nog een pragmatisch probleem dat te maken heeft met sommige
woorden die specifiek te maken hebben met de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. De
openingszin bevat al het woord curates (p.4) – in het Nederlands iets als ‘hulppredikanten’.
Het is te betwijfelen of de moderne Nederlandse lezer weet wat een hulppredikant deed.
Anderzijds hoeft zoiets geen probleem te zijn wanneer de contextuele informatie genoeg
duidelijkheid geeft over de betekenis van dit woord.
Daarnaast kunnen er culturele vertaalproblemen ontstaat. Er zijn veel personages die
dialecten spreken die typerend zijn voor de klasse-verschillen die de personages hebben. Een
goed voorbeeld hiervan is personage Hiram York die zelfs meerdere dialecten hanteert. Hij
spreekt soms met het Yorkshire-accent en daarnaast met een regulier Engels accent. Yorke
stelt dat hij trots is op zijn afkomst en dat hij daarom zijn Yorkshire-accent inzet (p.45). In
dialogen van Yorke worden de laatste woorden afgebroken: er staat ‘o’’ in de tekst waar ‘of’
bedoeld wordt, ‘wi’’ waar ‘with’ bedoeld wordt, ‘th’’ waar ‘the’ bedoeld wordt (p.38). En ook
andere woorden staan in de tekst zoals ze worden uitgesproken door Yorke, bijvoorbeeld
‘hev’ in plaats van ‘have’, ‘iv’ry one’ in plaats van ‘everyone’, ‘ye’ in plaats van ‘you’ (p.38-
39). Het feit dat dit personage in meerdere dialecten spreekt, heeft dus een symbolische
functie die bijdraagt aan zowel de esthetische, maar ook de sociaal-culturele functie van de
roman. De zojuist genoemde voorbeelden zijn lastig te integreren in de Nederlandse taal. Het
is bijvoorbeeld niet gebruikelijk om in een Nederlandse tekst afgebroken woorden te zien
zoals ‘d’’ in plaats van ‘de’. Maar wanneer een vertaler ervoor kiest om het accent van Yorke
te behouden, zal hij opzoek moeten gaan naar een alternatief. Naast Hiram Yorke zijn er nog
andere mensen met dialecten in het verhaal, zoals Mr. Malone en Mr. Donne. Deze
personages hebben weer andere accenten, Mr. Malone heeft een ‘outlandish accent’ (p.24) en
Mr. Donne een ‘Southern accent’ (p.252). Een vertaler zal dus opzoek moeten gaan naar
manieren om al deze verschillende accenten over te brengen, want anders komt de esthetische
functie van het verhaal in het geding.
Een ander cultureel vertaalprobleem heeft te maken met de meertaligheid in de roman
Shirley. Dat begint al met het Franse ‘C’en est trop’ (p.5) en er zijn talloze andere
voorbeelden vindbaar. Deze meertaligheid vindt zowel plaats in de vertellerstekst als in de
personagetekst. Zo hebben personages soms volledig Franse dialogen en vind je in de
vertellerstekst vaak Franse woordjes of zinnetjes. Deze codewisseling fungeert als een
3
Opdracht 1 – Vertaalrelevante tekstanalyse
Opdracht 2 – Vertaalgeschiedenis Les Misérables
Opdracht 3 – Vertaalwetenschappelijke benaderingen
1
, 1. Vertaalrelevante tekstanalyse
Vertalen en vertaalwetenschap
Vertaalopdracht
Uitgeverij Rainbow Pocket wil in november 2022 een nieuwe vertaling uitgeven van Shirley
(1849) van Charlotte Brontë. Ze willen deze als klassieker nogmaals op de markt brengen. In
2007 verscheen er eerder een uitgave van Shirley, maar de uitgever vindt deze vertaling
achterhaald en wenst een nieuwe vertaling. Daarnaast is de uitgeverij sowieso al bezig om
boeken van de Brontë-zussen nogmaals uit te geven. Zo is Agnes Grey van Anne Brontë
onlangs verschenen in november 2021.
Analyse
Om tot een vertaling van Shirley te komen dient er een documentary translation uitgevoerd te
worden (Nord, 1997). Deze vertalingsmethode is brontekstgeoriënteerd en de lezer is er
meestal van bewust dat hij een vertaling aan het lezen is. Nord (1997) stelt dat het belangrijk
is om de functie van een tekst te bepalen alvorens een vertaler begint aan het daadwerkelijke
vertalen.
De hoofdzakelijke functie van Shirley als literaire tekst is van esthetische aard. In een
doeltekst is deze functie dan ook een belangrijke functie om te behouden. De doeltekst-
ontvanger is de hedendaagse Nederlandse volwassen mens, terwijl de ontvangers van de
brontekst negentiende-eeuwse Engelse burgers waren. Dit zou kunnen leiden tot het optreden
van vertaalproblemen. Het medium (een roman) blijft hetzelfde, dus dit zou geen
vertaalprobleem moeten opleveren. Het motief voor de publicatie van de Rainbow Pocket is
om hedendaagse mensen op een laagdrempelige wijze kennis te laten maken met een klassiek
werk zoals Shirley. Het motief voor de publicatie van de brontekst is compleet anders en heeft
te maken met de sociaal-historische context waarover het verhaal vertelt. Ook dit verschil zou
kunnen leiden tot toekomstige vertaalproblemen.
Daarnaast is het belangrijk om de brontekst te analyseren zodat bepaald kan worden
welke delen van de tekst een onderdeel zijn van de functie van de tekst (Nord, 1997). Een
brontekst kan geanalyseerd worden op basis van binnen- en buitentekstuele eigenschappen
(Nord, 2010). Binnentekstuele eigenschappen van Shirley zijn bijvoorbeeld de dialecten en
meertaligheid die een plek innemen in het verhaal. Daarnaast worden er begrippen in de tekst
gebruikt die ouderwets zijn. Een buitentekstuele eigenschap van de tekst is bijvoorbeeld dat
de tekst is opgesplitst in hoofdstukken die een hoofdstuktitel hebben en genummerd zijn met
romeinse cijfers. Verder is Shirley (1849) oorspronkelijk uitgegeven door uitgeverij Smith,
Elder & Co. De roman is gebaseerd op het Luddite-protest (1811-1812) ten tijde van de
industrialisatie (Shuttleworth, 1996). Dit protest was tegen de introductie van machines in
textielfabrieken, want deze innovatie dreigde immers het ontslag van veel arbeiders te
veroorzaken. Shirley wordt beschouwd als Charlotte Brontës’ meest politieke werk, in een
historische context waarin er meer arbeiders zijn dan dat er werk is en waarin vrouwen een
gedetermineerd leven leiden (Shuttleworth, 1996). De functie van Shirley kan dus nooit enkel
esthetisch van aard zijn geweest op het moment dat het geschreven werd. Een tweede functie
die de roman vervult is dan ook van sociaal-culturele aard.
Op veel vlakken verschilt de brontekst van het doeltekstprofiel. Deze complexe
situatie zal veel creativiteit van de vertaler eisen, want de vertaler zal door alle genoemde
verschillen op diverse categorieën vertaalproblemen stuiten (Nord, 2010). Zo zijn er
pragmatische vertaalproblemen die kunnen ontstaan. Zoals beargumenteerd zit er een groot
2
, tijdsverschil tussen de oorspronkelijke verschijningsdatum van Shirley (1849) en de
publicatiedatum van de doeltekst (2022). Een Nederlandse lezer zal hierdoor weinig kennis
hebben van de Engelse politieke geschiedenis zoals deze wordt gepresenteerd in Shirley en zal
al lezende de contextuele informatie moeten ontrafelen. Een voorbeeld is het feit dat er in
hoofdstuk drie het een en ander wordt gezegd over ‘Tories’ en ‘Whighs’ (p.33). Deze
politieke scheldwoorden worden gebruikt in de context van de conservatieven en liberalen.
Maar ook het feit dat het over ‘Orders in Council’ (p.22) gaat, zal erg nietszeggend zijn voor
het doelpubliek. De moderne lezer zal door het lezen van de termen niet door hebben in wat
voor politieke context ze worden gebruikt. De vertaler dient met dit soort zaken rekening te
houden door niet alle contextuele informatie als vanzelfsprekend te presenteren.
Een ander pragmatisch probleem dat door het tijdsverschil wordt veroorzaakt, is de
naam van hoofdpersonage Shirley. De naam Shirley (tevens de titel van het boek) was bij
verschijning van het boek een naam voor mannen (p.175). Dit feit is van symbolisch belang
voor de esthetiek van het verhaal. Een Nederlandse lezer zal bij de naam Shirley een
vrouwelijke connotatie hebben, wat tot verwarring kan leiden. Het kan het overwegen waard
zijn voor een vertaler om het hoofdpersonage een mannelijke naam te geven om deze
oorspronkelijk bedoelde symbolische connotatie te behouden. Het is anderzijds zeer drastisch
om de volledige naam van het personage en daarmee ook de boektitel aan te passen.
Daarnaast is er nog een pragmatisch probleem dat te maken heeft met sommige
woorden die specifiek te maken hebben met de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. De
openingszin bevat al het woord curates (p.4) – in het Nederlands iets als ‘hulppredikanten’.
Het is te betwijfelen of de moderne Nederlandse lezer weet wat een hulppredikant deed.
Anderzijds hoeft zoiets geen probleem te zijn wanneer de contextuele informatie genoeg
duidelijkheid geeft over de betekenis van dit woord.
Daarnaast kunnen er culturele vertaalproblemen ontstaat. Er zijn veel personages die
dialecten spreken die typerend zijn voor de klasse-verschillen die de personages hebben. Een
goed voorbeeld hiervan is personage Hiram York die zelfs meerdere dialecten hanteert. Hij
spreekt soms met het Yorkshire-accent en daarnaast met een regulier Engels accent. Yorke
stelt dat hij trots is op zijn afkomst en dat hij daarom zijn Yorkshire-accent inzet (p.45). In
dialogen van Yorke worden de laatste woorden afgebroken: er staat ‘o’’ in de tekst waar ‘of’
bedoeld wordt, ‘wi’’ waar ‘with’ bedoeld wordt, ‘th’’ waar ‘the’ bedoeld wordt (p.38). En ook
andere woorden staan in de tekst zoals ze worden uitgesproken door Yorke, bijvoorbeeld
‘hev’ in plaats van ‘have’, ‘iv’ry one’ in plaats van ‘everyone’, ‘ye’ in plaats van ‘you’ (p.38-
39). Het feit dat dit personage in meerdere dialecten spreekt, heeft dus een symbolische
functie die bijdraagt aan zowel de esthetische, maar ook de sociaal-culturele functie van de
roman. De zojuist genoemde voorbeelden zijn lastig te integreren in de Nederlandse taal. Het
is bijvoorbeeld niet gebruikelijk om in een Nederlandse tekst afgebroken woorden te zien
zoals ‘d’’ in plaats van ‘de’. Maar wanneer een vertaler ervoor kiest om het accent van Yorke
te behouden, zal hij opzoek moeten gaan naar een alternatief. Naast Hiram Yorke zijn er nog
andere mensen met dialecten in het verhaal, zoals Mr. Malone en Mr. Donne. Deze
personages hebben weer andere accenten, Mr. Malone heeft een ‘outlandish accent’ (p.24) en
Mr. Donne een ‘Southern accent’ (p.252). Een vertaler zal dus opzoek moeten gaan naar
manieren om al deze verschillende accenten over te brengen, want anders komt de esthetische
functie van het verhaal in het geding.
Een ander cultureel vertaalprobleem heeft te maken met de meertaligheid in de roman
Shirley. Dat begint al met het Franse ‘C’en est trop’ (p.5) en er zijn talloze andere
voorbeelden vindbaar. Deze meertaligheid vindt zowel plaats in de vertellerstekst als in de
personagetekst. Zo hebben personages soms volledig Franse dialogen en vind je in de
vertellerstekst vaak Franse woordjes of zinnetjes. Deze codewisseling fungeert als een
3
