Overheidsfinanciën
HOOFDSTUK 1 & 2
Overheidsfinanciën: is meer dan het financiële huishoudboekje: het gaat over de uitgaven,
de inkomsten en de schuldpolitiek van de overheid.
+ het verricht een sturende rol op financieel-economisch terrein
Waarom is het belangrijk om overheidsfinanciën te bestuderen?
> inflatie, ingrijpen > doe je dat niet? > crisis
In te delen in drie categorieën:
Organisaties
Overheid Markt Stichtingen/verenigingen
ca. 4000 instellingen ca. 1,5 miljoen bedrijven enkele honderdduizenden
geringe verkoopopbrengsten betalen = profijt, genieten
belastingen om uitgaven te
dekken
betalen betekent niet
automatisch profijt
centraal, decentraal, sociale
fondsen
uitgaven: (2019) ca. 340
miljard. dat is ca. 40% van BBP
collectieve sector: bestaat uit de overheidssector (Rijk en lagere overheden) maar bestaat
ook uit de uitvoeringsinstanties voor de sociale zekerheid (bv. SVB en UWV)
Publiek domein
kenmerken:
- Instellingen waarvan de activiteiten grotendeels collectief worden gefinancierd.
- Kenmerkend (voor de overheid) is haar bevoegdheid dwingend bijdragen van
gezinnen en bedrijven te vorderen.
- Democratische besluitvorming
, Tijdlijn in het denken over overheidsingrijpen
● klassiek: een teruggetrokken overheid, klein qua omvang en basistaken rond
veiligheid en defensie
● jaren 30: grote depressie, John Meynard Keynes: “overheid moet ingrijpen als
samenleving zelf te weinig vraag creëert.”
● de rol van de overheid neemt toe, “men gelooft in de maakbaarheid van de
samenleving”
> dit blijkt achteraf ingewikkelder dan gedacht.
● opkomst monetarisme: inflatie (geldontwaarding) bestrijden door geld in omloop
te verminderen
● Milton Friedman: ‘stimulerend beleid van de overheid stuwt de inflatie, en de
werkloosheid blijft gelijk.’
● jaren ‘80-’90: overheidsuitgaven zijn zo hoog dat er flink moet worden bezuinigd.
> overheid trekt zich terug
● Rentebeleid: door hoge rente de lening bereidheid afremmen en daarmee
bestedingen drukken
● Crisis 2008-2009: overheid is te ver teruggetrokken!
● Gevolg: negatieve rente treedt op, nieuwe vraagstukken
● Corona crisis: een krachtige overheid blijkt noodzakelijk!
Drie redenen van overheidsingrijpen:
1. stabilisatie functie
2. allocatie functie
3. verdelingsfunctie
(1) Stabilisatie functie
evenwichtige macro-economische ontwikkelingen
stimuleren als de economie slecht gaat + afremmen als de economie té goed gaat
- anticyclisch stimulerend begrotingsbeleid
Doelstellingen van het stabiliseren:
> Een stabiel prijspeil
> Evenwichtige betalingsbalans
> Evenwichtige groei van de nationale productie
> Volledige werkgelegenheid
Gevolgen:
- Positief: het verminderen van de bovenstaande punten
- Negatief: stijgende overheidsuitgaven dus ook stijgende belastingen, regeldruk en
minder vrijheid voor het individu
Voorbeelden:
onderwijs> studiebeurs huizenmarkt> huursubsidie, hypotheekaftrek
btw> koffie brood accijnzen> drank, sigaretten
, (2) Allocatie functie
product allocatie
> de invloed van de collectieve sector op de omvang en samenstelling van nationale
productie
De overheid produceert goederen/diensten in twee categorieën:
collectieve goederen: zoals straatverlichting, politie
semi-collectieve goederen: onderwijs
Wanneer de overheid vindt dat bepaalde groepen teveel worden benadeeld kan zij ingrijpen
in gevolg van marktimperfecties
> als de overheid ingrijpt vanwege deze marktimperfecties : is het ingrijpen vanwege de
allocatieve functie
Allocatie van middelen is de wijze van aanwending van productiefactoren: Hierbij worden
een aantal kernvragen gesteld:
1. Door wie/wat/hoe/waar/voor wie en hoeveel wordt er geproduceerd?
2. Wie beslist er?
3. Hoe wordt er dan beslist? Beslist alleen de overheid of doen particulieren dat? Wordt
er autoritair, democratisch of via een overleg beslist?
Allocatie van collectieve goederen
De ‘prijs’ van collectieve goederen wordt bepaald door de politiek.
Hoeveel willen we besteden aan het verhogen van onze dijken of het leger, wat hebben we
dan nog over voor het onderwijs?
De overheid kan wel een prijs vragen voor de individuele goederen.
- individuele goederen: goederen waarvan de overheid het marktmechanisme
gedeeltelijk uitgeschakeld heeft
Redenen allocatie van individuele goederen:
> Onevenredige hoge kosten
> Paternalisme
> Externe effecten
> Schaaleffecten en monopolies
> Onverzekerbare risico’s
> Verdelingseffecten
(3) Verdelingsfunctie
redelijke inkomensverdeling
> invloed op de inkomensverdeling
invloed op de inkomensverdeling bij zoals bij: sociale zekerheid, progressieve
belastingheffing, draagkracht bepalingen, minimumloon
Tekortkomingen van overheidsingrijpen
Niet elke marktimperfectie kan door de overheid worden opgelost.
- keuze beleidsinstrumenten: peen, zweep, preek
Beleids Consistenties: door veelheid doelen
Informatie Tekorten: over behoeften
HOOFDSTUK 1 & 2
Overheidsfinanciën: is meer dan het financiële huishoudboekje: het gaat over de uitgaven,
de inkomsten en de schuldpolitiek van de overheid.
+ het verricht een sturende rol op financieel-economisch terrein
Waarom is het belangrijk om overheidsfinanciën te bestuderen?
> inflatie, ingrijpen > doe je dat niet? > crisis
In te delen in drie categorieën:
Organisaties
Overheid Markt Stichtingen/verenigingen
ca. 4000 instellingen ca. 1,5 miljoen bedrijven enkele honderdduizenden
geringe verkoopopbrengsten betalen = profijt, genieten
belastingen om uitgaven te
dekken
betalen betekent niet
automatisch profijt
centraal, decentraal, sociale
fondsen
uitgaven: (2019) ca. 340
miljard. dat is ca. 40% van BBP
collectieve sector: bestaat uit de overheidssector (Rijk en lagere overheden) maar bestaat
ook uit de uitvoeringsinstanties voor de sociale zekerheid (bv. SVB en UWV)
Publiek domein
kenmerken:
- Instellingen waarvan de activiteiten grotendeels collectief worden gefinancierd.
- Kenmerkend (voor de overheid) is haar bevoegdheid dwingend bijdragen van
gezinnen en bedrijven te vorderen.
- Democratische besluitvorming
, Tijdlijn in het denken over overheidsingrijpen
● klassiek: een teruggetrokken overheid, klein qua omvang en basistaken rond
veiligheid en defensie
● jaren 30: grote depressie, John Meynard Keynes: “overheid moet ingrijpen als
samenleving zelf te weinig vraag creëert.”
● de rol van de overheid neemt toe, “men gelooft in de maakbaarheid van de
samenleving”
> dit blijkt achteraf ingewikkelder dan gedacht.
● opkomst monetarisme: inflatie (geldontwaarding) bestrijden door geld in omloop
te verminderen
● Milton Friedman: ‘stimulerend beleid van de overheid stuwt de inflatie, en de
werkloosheid blijft gelijk.’
● jaren ‘80-’90: overheidsuitgaven zijn zo hoog dat er flink moet worden bezuinigd.
> overheid trekt zich terug
● Rentebeleid: door hoge rente de lening bereidheid afremmen en daarmee
bestedingen drukken
● Crisis 2008-2009: overheid is te ver teruggetrokken!
● Gevolg: negatieve rente treedt op, nieuwe vraagstukken
● Corona crisis: een krachtige overheid blijkt noodzakelijk!
Drie redenen van overheidsingrijpen:
1. stabilisatie functie
2. allocatie functie
3. verdelingsfunctie
(1) Stabilisatie functie
evenwichtige macro-economische ontwikkelingen
stimuleren als de economie slecht gaat + afremmen als de economie té goed gaat
- anticyclisch stimulerend begrotingsbeleid
Doelstellingen van het stabiliseren:
> Een stabiel prijspeil
> Evenwichtige betalingsbalans
> Evenwichtige groei van de nationale productie
> Volledige werkgelegenheid
Gevolgen:
- Positief: het verminderen van de bovenstaande punten
- Negatief: stijgende overheidsuitgaven dus ook stijgende belastingen, regeldruk en
minder vrijheid voor het individu
Voorbeelden:
onderwijs> studiebeurs huizenmarkt> huursubsidie, hypotheekaftrek
btw> koffie brood accijnzen> drank, sigaretten
, (2) Allocatie functie
product allocatie
> de invloed van de collectieve sector op de omvang en samenstelling van nationale
productie
De overheid produceert goederen/diensten in twee categorieën:
collectieve goederen: zoals straatverlichting, politie
semi-collectieve goederen: onderwijs
Wanneer de overheid vindt dat bepaalde groepen teveel worden benadeeld kan zij ingrijpen
in gevolg van marktimperfecties
> als de overheid ingrijpt vanwege deze marktimperfecties : is het ingrijpen vanwege de
allocatieve functie
Allocatie van middelen is de wijze van aanwending van productiefactoren: Hierbij worden
een aantal kernvragen gesteld:
1. Door wie/wat/hoe/waar/voor wie en hoeveel wordt er geproduceerd?
2. Wie beslist er?
3. Hoe wordt er dan beslist? Beslist alleen de overheid of doen particulieren dat? Wordt
er autoritair, democratisch of via een overleg beslist?
Allocatie van collectieve goederen
De ‘prijs’ van collectieve goederen wordt bepaald door de politiek.
Hoeveel willen we besteden aan het verhogen van onze dijken of het leger, wat hebben we
dan nog over voor het onderwijs?
De overheid kan wel een prijs vragen voor de individuele goederen.
- individuele goederen: goederen waarvan de overheid het marktmechanisme
gedeeltelijk uitgeschakeld heeft
Redenen allocatie van individuele goederen:
> Onevenredige hoge kosten
> Paternalisme
> Externe effecten
> Schaaleffecten en monopolies
> Onverzekerbare risico’s
> Verdelingseffecten
(3) Verdelingsfunctie
redelijke inkomensverdeling
> invloed op de inkomensverdeling
invloed op de inkomensverdeling bij zoals bij: sociale zekerheid, progressieve
belastingheffing, draagkracht bepalingen, minimumloon
Tekortkomingen van overheidsingrijpen
Niet elke marktimperfectie kan door de overheid worden opgelost.
- keuze beleidsinstrumenten: peen, zweep, preek
Beleids Consistenties: door veelheid doelen
Informatie Tekorten: over behoeften
