Aantekeningen module 3.2
Week 1, KLA dinsdag
De ziekte van Parkinson is een van de meest voorkomende chronische ziekten van het centrale
zenuwstelsel. Het wordt gerekend tot de neurodegeneratieve aandoeningen.
Neurodegeneratieve aandoeningen: aandoeningen waarbij een bepaalde categorie neuronen geleidelijk
te gronde gaat. Deze degeneratie zit bij Parkinson in een klein gebiedje in de middenhersenen, de
substantia nigra. Dit maakt deel uit van de basale ganglia, een kerncomplex dat van groot belang is voor
de regulatie van de motoriek.
De basale ganglia worden gerekend tot het ‘extrapiramidale motorische systeem’. Daarom is Parkinson
een extrapiramidale ziekte. Het heeft verschijnselen zoals bewegingsarmoede, spierstijfheid en beven.
Basale ganglia: een complex van grijze stofstructuren diep in de hemisfeer en hoog in hersenstam wat
bestaat uit ->
- Nucleus caudatus (staartkern)
- Putamen (dop/schil)
- Globus pallidus (bleke bol)
- Nucleus subthalamicus (kern onder de thalamus)
- Substantia nigra (zwarte substantie)
De nucleus caudatus en het putamen vormen samen het corpus
striatum. Deze zijn aan de voorzijde met elkaar vergroeid en naar
achteren verbonden door smalle weefselbruggetjes.
Striatum is middelpunt van aantal regelkringen die beginnen en
eindigen in de cortex. De input is afkomstig uit alle hersenkwabben, de output gaat via een aantal
synapsen in o.a. globus pallidus en thalamus terug naar de cortex, vooral naar de frontale kwab. Er
worden 3 circuits onderscheiden:
- Sensomotorisch circuit, gericht op de motorische cortex
- Cognitief circuit, gericht op de prefrontale cortex
- Emotioneel circuit, gericht op de limbische cortex
Het sensomotorisch circuit is het meest geassocieerd bij de Parkinson symptomen, de andere circuits
spelen ook een rol maar vooral later in het ziektebeloop treden dan cognitieve en psychiatrische
verschijnselen op.
Interactie tussen cortex, basale ganglia en thalamus. Informatie uit alle
hersenkwabben (Frontaal, Pariëtaal, Temporaal, Occipitaal) wordt
verzameld in het Stratium (S) en doorgevoerd naar de globus pallidus (GP).
Deze beïnvloedt de thalamus (Th), de frontale kwab waaruit de motorische
banen ontspringen. Witte pijlpunten duiden exciterende verbindingen aan,
zwarte pijlpunten staan voor inhiberende verbindingen. ->
De taak van de basale ganglia is responsselectie. Het helpt de hersenschors
bij het kiezen van de beweging of handeling die in de gegeven context het
best passend is. De hersenschors is namelijk een extreem reactief neuraal netwerk dat elk moment bezig
is met bewegingen voor te bereiden. De meeste bewegingen die door de cortex worden voorbereid zijn
alleen niet adequaat in de gegeven situatie, en de bewegingen die dat wél zijn kunnen niet allemaal
tegelijk worden uitgevoerd. Er moet geselecteerd worden, en dát is precies de taak van de basale
ganglia. In neutrale omstandigheden oefenen ze, via de globus pallidus, een tonische inhiberende
inlvoed uit op de thalamus en daarmee op de motorische cortex. De neiging om bewegingen te
genereren wordt dus voortdurend in bedwang gehouden.
,Aantekeningen module 3.2
De basale circuits staan onder invloed van de substantia nigra. De efferenten van de substantia nigra
stijgen op naar het striatum waar ze de boodschapperstof dopamine afgeven. Dopamine is een
neurotransmitter die in allerlei hersensystemen een rol speelt. Het effect van dopamine is de
bevordering van de straitale selectiefunctie, het is de smeerolie die zorgt dat de machinerie in het
stratium soepel draait.
De ziekte van Parkinson kenmerkt zich door de aanwezigheid van intracellulaire Lewy-lichaampjes in de
neuronen van de hersenstam en later in de grote hersenen. Het zijn ronde insluitsels met een perifere
halo en bestaan uit samengeklonterde abnormale celeiwitten. Neuronen die zulke lichaampjes bevatten
zullen na tijdje afsterven. Dit cel verlies is opvallend in de substantia nigra, doordat een cel afsterft
verdwijnt het pigment.
De motorische verschijnselen van de ziekte van Parkinson worden bepaald door dopaminetekort in het
striatum. De gevolgen zijn pas merkbaar als de concentratie met 70 tot 80% is gedaald. Omdat dopamine
zowel stimulerende als remmende functies heeft, zijn de gevolgen van het terkort divers. Sommige
basale circuits gaan slechter of trager functioneren (bewegingsarmoede en houdingsinstabiliteit) en
andere raken ontremd (tremor en rigiditeit). Naarmate de ziekte voortschrijdt ontstaat ook buiten het
motorische striatum dopaminetekort, wat zorgt voor cognitieve en emotionele symptomen (dementie,
depressie, slaapstoornis).
De ziekte van Parkinson wordt ook gekenmerkt door motorische verschijnselen. Deze verschijnselen
vallen in 4 categorieën uiteen:
1. Tremor (beven)
2. Rigiditeit (stijfheid)
3. Hypokinesie (bewegingsarmoede)
4. Houdingsinstabiliteit
Parkinsonisme: klinisch syndroom dat voorkomt bij ziekte van Parkinson maar ook bij andere ziekten.
Ziekte van Parkinson: neuropathologische gedefinieerde progressieve hersenafwijking dat leidt tot
parkinsonisme maar ook tot cognitieve en psychiatrische verschijnselen.
Tremor:
De parkinsonistische tremor is een vorm van hyperkinesie (onwillekeurige beweging) met een ritmisch
karakter. De tremor doet zich voor in de handen en onderarmen maar ook in de benen of onderkaak. De
Parkinson tremor wordt tijdens doelgerichte bewegingen tijdelijk onderdrukt maar keert terug zodra
relatieve rust bereikt is. De tremor verergert bij nervositeit, tijdsdruk of het gevoel bekeken te worden.
Rigiditeit:
Rigiditeit of rigor is een vorm van hypertonie die bij onderzoek wordt gekenmerkt door een verhoogde
weerstand tegen passief bewegen. De verhoogde weerstand wordt gevoeld over het gehele
bewegingstraject, zowel bij flexie als extensie.
Rigiditeit is sterker in flexoren van het lichaam dan in extensoren. Hierdoor ontstaat een flexiehouding in
het postuur. De patiënt staat met doorgezakte knieën en voorovergebogen romp; het lichaamsgewicht
rust vooral op de voorvoeten. De blik is naar de grond gericht, en als hij naar boven moet kijken doet hij
dat eerder met de ogen dan met de nek.
, Aantekeningen module 3.2
Hypokinesie:
Hypokinesie is bewegingsarmoede: hypokinesie (verminderd bewegen), akinesie (niet bewegen) en
bradykinesie (traag bewegen). Hypokinesie kan zich op de volgende manieren uiten:
a. volledige inzet van beweging
b. vertraagde inzet van beweging
c. trage uitvoering van beweging
d. verminderde amplitude van beweging
e. verminderde frequentie van beweging
Algemene indruk: gebrek aan spontane beweeglijkheid; krabben, verzitten, benen over elkaar.
Mimiek: er is weinig gezichtsuitdrukking, ziet er somber of nors uit.
Spraak: spreekt binnensmonds en heeft onvoldoende articulatie
Kauwen en slikken: verlopen vertraagd. Ieder hapje moet afzonderlijk gekauwd en doorgeslikt worden.
Armfunctie: maken van snelle afwisselende bewegingen zoals tanden poetsen of schrijven lukt niet
(dysdiadochokinese)
Lopen: kleine schuifelpasjes doordat amplitude van beenzwaai is afgenomen en voet onvoldoende
opgetild wordt. Er zijn startproblemen: het inzetten van loopbeweging gaat aarzelend, ook het
omdraaien gaat voetje voor voetje.
Transfers: vereisen veel simultaan uitgevoerde bewegingen en zijn grote opgave. Patiënten hebben
moeite met opstaan uit stoel of zitten met plof. In/uit bed komen is moeilijk door langzame roteren.
Enkele bijzondere verschijnselen:
- freezing: plotseling blokkade tijdens het lopen. Je hebt het gevoel dat de voeten aan de grond gekleefd
zijn. Dit gebeurt vaak bij de beweging inzetten, je omdraaien, naderen van deur etc.
- kinesia paradoxia: onverwacht normale beweeglijkheid onder invloed van krachtige externe prikkel
zoals het ontvluchten van een brandend huis.
- festinatie: onwillekeurige versnelling en verkorting van de passen tijdens het lopen.
- versneld spraaktempo: spraaktempo versneld
Stoornissen in de houdingsregulatie:
Veel parkinsonpatiënten maken bij starten, stoppen en richtingsverandering een wat wiebelige indruk.
Dan heb je propulsie, retropulsie en lateropulsie.
Propulsie: een balansverstoring naar voren kan niet snel genoeg worden gecorrigeerd, waardoor de
patiënt in voorwaartse richting doorschiet
Retropulsie: belansverstoring naar achteren kan alleen worden gecorrigeerd door een aantal stappen
naar achteren te zetten.
Lateropulsie: houdingsinstabiliteit in zijdelingse richting
Niet-motorische verschijnselen:
Vegetatieve verschijnselen:
- Hyperhidrose: versterkte transpiratie, heftige zweetaanvallen.
- Hypersalivatie: toename van speeksel in de mond door verminderd slikken
- Obstipatie: trage darmwerking met infrequente toiletgang en harde ontlasting
- Mictiestoornissen: problemen met de urinelozing, patiënten kunnen last hebben van een hyperactieve
blaaswand met incontinentie als mogelijk gevolg
- Orthostatische hypotensie: bloeddrukdaling bij overeindkomen uit liggende of halfzittende houding.
Gevolg: duizeligheid, wazig zien of flauwvallen.
Psychiatrische verschijnselen:
- Depressie, angsten, fobieën, waenen en visuele hallucinaties. Depressie komt het meest voor.
- Slaapstoornissen. Bewegingen uitvoeren die je in je droom maakt, kan zichzelf/partner verwonden.
Week 1, KLA dinsdag
De ziekte van Parkinson is een van de meest voorkomende chronische ziekten van het centrale
zenuwstelsel. Het wordt gerekend tot de neurodegeneratieve aandoeningen.
Neurodegeneratieve aandoeningen: aandoeningen waarbij een bepaalde categorie neuronen geleidelijk
te gronde gaat. Deze degeneratie zit bij Parkinson in een klein gebiedje in de middenhersenen, de
substantia nigra. Dit maakt deel uit van de basale ganglia, een kerncomplex dat van groot belang is voor
de regulatie van de motoriek.
De basale ganglia worden gerekend tot het ‘extrapiramidale motorische systeem’. Daarom is Parkinson
een extrapiramidale ziekte. Het heeft verschijnselen zoals bewegingsarmoede, spierstijfheid en beven.
Basale ganglia: een complex van grijze stofstructuren diep in de hemisfeer en hoog in hersenstam wat
bestaat uit ->
- Nucleus caudatus (staartkern)
- Putamen (dop/schil)
- Globus pallidus (bleke bol)
- Nucleus subthalamicus (kern onder de thalamus)
- Substantia nigra (zwarte substantie)
De nucleus caudatus en het putamen vormen samen het corpus
striatum. Deze zijn aan de voorzijde met elkaar vergroeid en naar
achteren verbonden door smalle weefselbruggetjes.
Striatum is middelpunt van aantal regelkringen die beginnen en
eindigen in de cortex. De input is afkomstig uit alle hersenkwabben, de output gaat via een aantal
synapsen in o.a. globus pallidus en thalamus terug naar de cortex, vooral naar de frontale kwab. Er
worden 3 circuits onderscheiden:
- Sensomotorisch circuit, gericht op de motorische cortex
- Cognitief circuit, gericht op de prefrontale cortex
- Emotioneel circuit, gericht op de limbische cortex
Het sensomotorisch circuit is het meest geassocieerd bij de Parkinson symptomen, de andere circuits
spelen ook een rol maar vooral later in het ziektebeloop treden dan cognitieve en psychiatrische
verschijnselen op.
Interactie tussen cortex, basale ganglia en thalamus. Informatie uit alle
hersenkwabben (Frontaal, Pariëtaal, Temporaal, Occipitaal) wordt
verzameld in het Stratium (S) en doorgevoerd naar de globus pallidus (GP).
Deze beïnvloedt de thalamus (Th), de frontale kwab waaruit de motorische
banen ontspringen. Witte pijlpunten duiden exciterende verbindingen aan,
zwarte pijlpunten staan voor inhiberende verbindingen. ->
De taak van de basale ganglia is responsselectie. Het helpt de hersenschors
bij het kiezen van de beweging of handeling die in de gegeven context het
best passend is. De hersenschors is namelijk een extreem reactief neuraal netwerk dat elk moment bezig
is met bewegingen voor te bereiden. De meeste bewegingen die door de cortex worden voorbereid zijn
alleen niet adequaat in de gegeven situatie, en de bewegingen die dat wél zijn kunnen niet allemaal
tegelijk worden uitgevoerd. Er moet geselecteerd worden, en dát is precies de taak van de basale
ganglia. In neutrale omstandigheden oefenen ze, via de globus pallidus, een tonische inhiberende
inlvoed uit op de thalamus en daarmee op de motorische cortex. De neiging om bewegingen te
genereren wordt dus voortdurend in bedwang gehouden.
,Aantekeningen module 3.2
De basale circuits staan onder invloed van de substantia nigra. De efferenten van de substantia nigra
stijgen op naar het striatum waar ze de boodschapperstof dopamine afgeven. Dopamine is een
neurotransmitter die in allerlei hersensystemen een rol speelt. Het effect van dopamine is de
bevordering van de straitale selectiefunctie, het is de smeerolie die zorgt dat de machinerie in het
stratium soepel draait.
De ziekte van Parkinson kenmerkt zich door de aanwezigheid van intracellulaire Lewy-lichaampjes in de
neuronen van de hersenstam en later in de grote hersenen. Het zijn ronde insluitsels met een perifere
halo en bestaan uit samengeklonterde abnormale celeiwitten. Neuronen die zulke lichaampjes bevatten
zullen na tijdje afsterven. Dit cel verlies is opvallend in de substantia nigra, doordat een cel afsterft
verdwijnt het pigment.
De motorische verschijnselen van de ziekte van Parkinson worden bepaald door dopaminetekort in het
striatum. De gevolgen zijn pas merkbaar als de concentratie met 70 tot 80% is gedaald. Omdat dopamine
zowel stimulerende als remmende functies heeft, zijn de gevolgen van het terkort divers. Sommige
basale circuits gaan slechter of trager functioneren (bewegingsarmoede en houdingsinstabiliteit) en
andere raken ontremd (tremor en rigiditeit). Naarmate de ziekte voortschrijdt ontstaat ook buiten het
motorische striatum dopaminetekort, wat zorgt voor cognitieve en emotionele symptomen (dementie,
depressie, slaapstoornis).
De ziekte van Parkinson wordt ook gekenmerkt door motorische verschijnselen. Deze verschijnselen
vallen in 4 categorieën uiteen:
1. Tremor (beven)
2. Rigiditeit (stijfheid)
3. Hypokinesie (bewegingsarmoede)
4. Houdingsinstabiliteit
Parkinsonisme: klinisch syndroom dat voorkomt bij ziekte van Parkinson maar ook bij andere ziekten.
Ziekte van Parkinson: neuropathologische gedefinieerde progressieve hersenafwijking dat leidt tot
parkinsonisme maar ook tot cognitieve en psychiatrische verschijnselen.
Tremor:
De parkinsonistische tremor is een vorm van hyperkinesie (onwillekeurige beweging) met een ritmisch
karakter. De tremor doet zich voor in de handen en onderarmen maar ook in de benen of onderkaak. De
Parkinson tremor wordt tijdens doelgerichte bewegingen tijdelijk onderdrukt maar keert terug zodra
relatieve rust bereikt is. De tremor verergert bij nervositeit, tijdsdruk of het gevoel bekeken te worden.
Rigiditeit:
Rigiditeit of rigor is een vorm van hypertonie die bij onderzoek wordt gekenmerkt door een verhoogde
weerstand tegen passief bewegen. De verhoogde weerstand wordt gevoeld over het gehele
bewegingstraject, zowel bij flexie als extensie.
Rigiditeit is sterker in flexoren van het lichaam dan in extensoren. Hierdoor ontstaat een flexiehouding in
het postuur. De patiënt staat met doorgezakte knieën en voorovergebogen romp; het lichaamsgewicht
rust vooral op de voorvoeten. De blik is naar de grond gericht, en als hij naar boven moet kijken doet hij
dat eerder met de ogen dan met de nek.
, Aantekeningen module 3.2
Hypokinesie:
Hypokinesie is bewegingsarmoede: hypokinesie (verminderd bewegen), akinesie (niet bewegen) en
bradykinesie (traag bewegen). Hypokinesie kan zich op de volgende manieren uiten:
a. volledige inzet van beweging
b. vertraagde inzet van beweging
c. trage uitvoering van beweging
d. verminderde amplitude van beweging
e. verminderde frequentie van beweging
Algemene indruk: gebrek aan spontane beweeglijkheid; krabben, verzitten, benen over elkaar.
Mimiek: er is weinig gezichtsuitdrukking, ziet er somber of nors uit.
Spraak: spreekt binnensmonds en heeft onvoldoende articulatie
Kauwen en slikken: verlopen vertraagd. Ieder hapje moet afzonderlijk gekauwd en doorgeslikt worden.
Armfunctie: maken van snelle afwisselende bewegingen zoals tanden poetsen of schrijven lukt niet
(dysdiadochokinese)
Lopen: kleine schuifelpasjes doordat amplitude van beenzwaai is afgenomen en voet onvoldoende
opgetild wordt. Er zijn startproblemen: het inzetten van loopbeweging gaat aarzelend, ook het
omdraaien gaat voetje voor voetje.
Transfers: vereisen veel simultaan uitgevoerde bewegingen en zijn grote opgave. Patiënten hebben
moeite met opstaan uit stoel of zitten met plof. In/uit bed komen is moeilijk door langzame roteren.
Enkele bijzondere verschijnselen:
- freezing: plotseling blokkade tijdens het lopen. Je hebt het gevoel dat de voeten aan de grond gekleefd
zijn. Dit gebeurt vaak bij de beweging inzetten, je omdraaien, naderen van deur etc.
- kinesia paradoxia: onverwacht normale beweeglijkheid onder invloed van krachtige externe prikkel
zoals het ontvluchten van een brandend huis.
- festinatie: onwillekeurige versnelling en verkorting van de passen tijdens het lopen.
- versneld spraaktempo: spraaktempo versneld
Stoornissen in de houdingsregulatie:
Veel parkinsonpatiënten maken bij starten, stoppen en richtingsverandering een wat wiebelige indruk.
Dan heb je propulsie, retropulsie en lateropulsie.
Propulsie: een balansverstoring naar voren kan niet snel genoeg worden gecorrigeerd, waardoor de
patiënt in voorwaartse richting doorschiet
Retropulsie: belansverstoring naar achteren kan alleen worden gecorrigeerd door een aantal stappen
naar achteren te zetten.
Lateropulsie: houdingsinstabiliteit in zijdelingse richting
Niet-motorische verschijnselen:
Vegetatieve verschijnselen:
- Hyperhidrose: versterkte transpiratie, heftige zweetaanvallen.
- Hypersalivatie: toename van speeksel in de mond door verminderd slikken
- Obstipatie: trage darmwerking met infrequente toiletgang en harde ontlasting
- Mictiestoornissen: problemen met de urinelozing, patiënten kunnen last hebben van een hyperactieve
blaaswand met incontinentie als mogelijk gevolg
- Orthostatische hypotensie: bloeddrukdaling bij overeindkomen uit liggende of halfzittende houding.
Gevolg: duizeligheid, wazig zien of flauwvallen.
Psychiatrische verschijnselen:
- Depressie, angsten, fobieën, waenen en visuele hallucinaties. Depressie komt het meest voor.
- Slaapstoornissen. Bewegingen uitvoeren die je in je droom maakt, kan zichzelf/partner verwonden.
