VERLICHTING
1650-1900
1. Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over een meer rechtvaardige samenleving (1650-
1789)?
2. Hoe werden verlichte ideeën tijdens de democratische revoluties in de Verenigde Staten en Frankrijk
in de praktijk gebracht (1776-1813)?
3. In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?
1. VERLICHTE IDEEËN OVER EEN BETERE SAMENLEVING
Renaissance en humanisme hebben voor vooruitgangsgedachte gezorgd. Ook de ontdekkingsreizen droegen bij
aan de wetenschappelijke vooruitgang en maakten ontwikkeling noodzakelijk. Humanisten bestudeerden in de
Renaissance oude (natuurwetenschappelijke) teksten. Er ontstonden betere ambachtelijke technieken.
DE VOORUITGANG VAN DE WETENSCHAP RAAKTE IN DE ZEVENTIENDE EEUW IN EEN
STROOMVERSNELLING: DE WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE . De twee voornaamste
onderzoeksmethoden waren het rationalisme en het empirisme. Descartes zei: alleen met rationeel denken
komt men tot kennis en inzichten. John Locke was een voorstander van het empirisme.
De kerk is niet blij met de wetenschappelijke revolutie, want het ondermijnt hun gezag. Onveranderlijke
natuurwetten van Newton lieten geen ruimte over voor een absolute God. Vanaf de 17 e eeuw hoefden
wetenschappers niet meer te vrezen voor (kerkelijke) vervolging: geloof was een individuele kwestie geworden
en god was alleen op de achtergrond aanwezig. De vorst had steeds minder verantwoordelijkheid en gezag
over het geloof van het volk. Er heerste optimisme over wat er in de toekomst mogelijk was dankzij de
verlichting. ONTDEKKINGEN EN REDELIJKE OPLOSSINGEN KONDEN EEN EINDE MAKEN AAN GROTE
PROBLEMEN IN DE SAMENLEVING (RATIONEEL OPTIMISME). De Verlichting werd een kritische stroming
in de maatschappij; kritische houding tegenover bestaande gezagsverhoudingen en religieuze praktijken.
Verlichte denkers hechtten veel waarde aan de verspreiding van wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën
over de inrichting van de samenleving. Zoals Diderot, die alle kennis wilde bundelen in een encyclopedie. De
verspreiding van verlichte ideeën onder de bourgeoisie in salons en via gedrukte boeken. Bij het volk werden
ideeën in pamfletten verspreid. De publieke opinie krijgt een steeds grotere rol in de politiek, het geloof in het
droit divin neem af.
Adam Smith was een 17e eeuwse econoom die pleitte tegen mercantilisme en voor vrije markt. Als iedereen
aan zijn eigenbelang denkt, zal dat het volksbelang vanzelf goeddoen. Kant zei dat de mens geen objectieve
kennis van de werkelijkheid kan hebben; hij verbond het empirisme met het rationalisme. Drie grote
verlichtingsdenkers waren Locke, Rousseau en Montesquieu:
- Locke: iedereen heeft natuurlijke rechten (zoals leven, vrijheid en gelijkheid); voorstander van
monarchie maar wel met sociaal contract: volk staat macht af aan koning maar mag deze afzetten.
- Rousseau: sociaal contract met volanté générale (wil van het volk); iedereen is gelijk aan elkaar,
absolute koning is niet rechtvaardig. Hij was voorstander van directe democratie, maar omdat dat in
Frankrijk niet mogelijk was, moesten afgevaardigden achteraf door het volk laten goedkeuren.
- Montesquieu: machtenscheiding (trias politica).
VERLICHT ABSOLUTISME BETEKENDE DAT DE VORST OMSTANDIGHEDEN VOOR HET VOLK WILDE
VERBETEREN, MAAR DAARBIJ NIET ZIJN EIGEN MACHT WILDE VERLIEZEN.
1650-1900
1. Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over een meer rechtvaardige samenleving (1650-
1789)?
2. Hoe werden verlichte ideeën tijdens de democratische revoluties in de Verenigde Staten en Frankrijk
in de praktijk gebracht (1776-1813)?
3. In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?
1. VERLICHTE IDEEËN OVER EEN BETERE SAMENLEVING
Renaissance en humanisme hebben voor vooruitgangsgedachte gezorgd. Ook de ontdekkingsreizen droegen bij
aan de wetenschappelijke vooruitgang en maakten ontwikkeling noodzakelijk. Humanisten bestudeerden in de
Renaissance oude (natuurwetenschappelijke) teksten. Er ontstonden betere ambachtelijke technieken.
DE VOORUITGANG VAN DE WETENSCHAP RAAKTE IN DE ZEVENTIENDE EEUW IN EEN
STROOMVERSNELLING: DE WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE . De twee voornaamste
onderzoeksmethoden waren het rationalisme en het empirisme. Descartes zei: alleen met rationeel denken
komt men tot kennis en inzichten. John Locke was een voorstander van het empirisme.
De kerk is niet blij met de wetenschappelijke revolutie, want het ondermijnt hun gezag. Onveranderlijke
natuurwetten van Newton lieten geen ruimte over voor een absolute God. Vanaf de 17 e eeuw hoefden
wetenschappers niet meer te vrezen voor (kerkelijke) vervolging: geloof was een individuele kwestie geworden
en god was alleen op de achtergrond aanwezig. De vorst had steeds minder verantwoordelijkheid en gezag
over het geloof van het volk. Er heerste optimisme over wat er in de toekomst mogelijk was dankzij de
verlichting. ONTDEKKINGEN EN REDELIJKE OPLOSSINGEN KONDEN EEN EINDE MAKEN AAN GROTE
PROBLEMEN IN DE SAMENLEVING (RATIONEEL OPTIMISME). De Verlichting werd een kritische stroming
in de maatschappij; kritische houding tegenover bestaande gezagsverhoudingen en religieuze praktijken.
Verlichte denkers hechtten veel waarde aan de verspreiding van wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën
over de inrichting van de samenleving. Zoals Diderot, die alle kennis wilde bundelen in een encyclopedie. De
verspreiding van verlichte ideeën onder de bourgeoisie in salons en via gedrukte boeken. Bij het volk werden
ideeën in pamfletten verspreid. De publieke opinie krijgt een steeds grotere rol in de politiek, het geloof in het
droit divin neem af.
Adam Smith was een 17e eeuwse econoom die pleitte tegen mercantilisme en voor vrije markt. Als iedereen
aan zijn eigenbelang denkt, zal dat het volksbelang vanzelf goeddoen. Kant zei dat de mens geen objectieve
kennis van de werkelijkheid kan hebben; hij verbond het empirisme met het rationalisme. Drie grote
verlichtingsdenkers waren Locke, Rousseau en Montesquieu:
- Locke: iedereen heeft natuurlijke rechten (zoals leven, vrijheid en gelijkheid); voorstander van
monarchie maar wel met sociaal contract: volk staat macht af aan koning maar mag deze afzetten.
- Rousseau: sociaal contract met volanté générale (wil van het volk); iedereen is gelijk aan elkaar,
absolute koning is niet rechtvaardig. Hij was voorstander van directe democratie, maar omdat dat in
Frankrijk niet mogelijk was, moesten afgevaardigden achteraf door het volk laten goedkeuren.
- Montesquieu: machtenscheiding (trias politica).
VERLICHT ABSOLUTISME BETEKENDE DAT DE VORST OMSTANDIGHEDEN VOOR HET VOLK WILDE
VERBETEREN, MAAR DAARBIJ NIET ZIJN EIGEN MACHT WILDE VERLIEZEN.
