Samenvatting
‘Psychologie en de multiculturele samenleving’
- Jeroen Knipscheer en Rolf Kleber
201701044: Diversiteit binnen de geestelijke gezondheidszorg
Blok 2 | 2022/2023
Tentamendatum: 24/01/2023
Universiteit Utrecht
Daphne Psychologie
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen
Hoofdstuk 2: Functieleer-psychologische kijk op cultuur: verschil informatieverwerking over
culturen?
Hoofdstuk 3: Cultuur en persoonlijkheid
Hoofdstuk 4: Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: reden tot professionele
zorg?
Hoofdstuk 5: Sociale verhoudingen in de multiculturele samenleving
Hoofdstuk 7: Gezondheidspsychologie in een pluriforme samenleving
Hoofdstuk 8: Seksualiteit en cultuur
Hoofdstuk 9: Diagnostiek en testgebruik met allochtonen
Hoofdstuk 10: Klinische psychologie in cultureel perspectief
Hoofdstuk 11: Op weg naar een effectieve cultuursensitieve psychotherapie
1
,Hoofdstuk 1: De rol van cultuur in de psychologie:
centrale begrippen
In dit hoofdstuk staan de volgende vragen centraal:
1. Wat houdt het begrip cultuur in?
2. Waarom moet de psychologie zich met cultuur bezighouden?
3. Welke termen gebruiken we voor verschillende mensen in de samenleving?
4. Welke termen gebruiken we liever niet?
5. Waarom is het belangrijk om aandacht te schenken aan psychologische culturele verschillen
en overeenkomsten?
6. Hoe onderzoeken we de invloed van cultuur?
Wat is cultuur?
De cultuur is de context waarin we ons begeven. Culturele invloeden kunnen expliciet zijn, maar ook
impliciet tot uiting komen. We worden ons vaak pas bewust van de culturele invloeden die ons
hebben gevormd als we in contact komen met andere samenlevingen, omdat we dan de verschillen
waarnemen. Hoewel verschillende disciplines het begrip anders beschouwen, zijn er toch een aantal
gemeenschappelijke delers als het gaat om de vraag wat cultuur is:
1. Cultuur is aangeleerd. Culturele gedragingen zijn het resultaat van een leerproces.
2. Cultuur is meestal impliciet. Culturele gedragingen (zoals boeren of je neus snuiten) lijken
vanzelfsprekend, maar men komt er pas achter dat deze ook gevormd zijn door cultuur als
men in aanraking komt met een andere cultuur.
3. Cultuur is een keuze. Mensen komt, zoals gezegd ‘ongespecialiseerd’ ter wereld en hebben
daar een oneindigheid aan mogelijkheid die op hen wacht. Ze moeten selecteren welke
gedragingen ze gaan toepassen; hoe ze elkaar begroeten bijvoorbeeld. Hierdoor wordt het
leven minder onzeker en eenvoudiger, aangezien we dan precies weten wat er van ons
verwacht wordt in bepaalde situaties.
4. Cultuur is bindend. Dit houdt in dat de cultuur bepaalde gedachten, gedragingen en
gevoelens modelleert zodat deze voor bijna ieder persoon ongeveer overeenkomen. Dit zorgt
ervoor dat mensen snel denken dat handelen uit henzelf komt, maar in feite volg je allemaal
dezelfde aangeleerde patronen. Dit maakt dat cultuur een supra-individueel en paradoxaal
karakter heeft.
5. Cultuur verwijst naar een groep mensen. Het unieke individuele karakter valt buiten het
begrip ‘cultuur’. Cultuur verwijst enkel dat de gemeenschappelijke deler tussen mensen.
Bovendien hebben mensen en cultuur een wederkerige relatie; beiden beïnvloeden elkaar
wederzijds.
6. Cultuur verwijst naar symbolen en verleent betekenis. Cultuur bestaat enerzijds uit
zichtbare en anderzijds uit onzichtbare eenheden. Denk aan moskeeën en verwachtingen die
heersen over elkaar. In feite gaat cultuur over de betekenis die wordt verleend, ofwel aan
materiaal ofwel aan immateriële dingen.
2
, Dus, cultuur gaat om gedrag en betekenisgeving die door betrokkenen meestal als vanzelfsprekend
worden ervaren, die een sterk bindend karakter hebben en die daardoor generaties lang voort
kunnen blijven bestaan. Het is een lastig te definiëren begrip en daarom zijn er ook veel pogingen
gedaan. Maar over het algemeen kunnen we stellen dat cultuur dus het, door aanleren verkregen en
van generatie op generatie doorgegegeven, geheel van gewoonten, technieken, handelingen,
waarden en normen van een groep is, waardoor het gedrag van de leden van de groep geregeld
wordt.
Een conclusie die we hoe dan ook kunnen trekken is dat cultuur vaak wordt gezien als excuus of
motief voor gedrag, meer een oorzaak. Toch zien we het begrip liever als non-entity: het is niks en
het doet niks, het is geen veroorzaker. Dat maakt dat je beter het gedrag van mensen kunt
analyseren, dan de cultuur zelf. Psycholoog Segall acht het begrip zelfs overbodig. Want als een
migrant bijvoorbeeld stress ervaart door taalmoeilijkheden, heeft het dan zin om te kijken naar de
cultuur of naar deze specifieke persoonlijke situatie? Van belang is om erachter te komen welke rol
gewoontes spelen bij de vorming van gedrag. Dit maakt dat we ons niet meer bezighouden met het
vergelijken van culturen, maar met ervoor te zorgen dat de psycholoog cultuursensitief wordt.
Hoe noemen we de dragers van cultuur?
Om te beginnen betekenen en cultuur en ras wat anders. Ras verwijst naar fysieke kenmerken
(donkere huidskleur) en cultuur verwijst naar iets wat hetzelfde is als een nationaliteit. Hiernaast
spreken we soms ook van etniciteit, waar we vaak ook een nationaliteit mee bedoelen (Turken,
Chinezen, etc.). Maar hoe duiden we mensen met een bepaalde cultuur dan aan? En hoe kom je
erachter in hoeverre iemand een bepaalde cultuur aanhangt? De oplossing hiervoor lijkt te liggen in
differentiatie en betekenisgeving. Als psycholoog doe je in dit licht navraag naar het geboorteland
van ouders én je differentieert verder naar hoe iemand zelf kijkt naar zijn of haar etnische identiteit.
Houd er ook rekening mee dat er binnen een nationaliteit ook verschillende sub-nationaliteiten
kunnen bestaan: Onder Surinamers bestaan er ook nog Javanen en Indianen bijvoorbeeld.
Allochtonen, migranten, asielzoekers en vluchtelingen
Je kunt migrerende mensen heel anders benoemen. Omtrent veel van deze begrippen, zoals
allochtoon, hangen waardeoordelen. Volgens het CBS noemen we deze mensen liever ‘personen met
een migratieachtergrond’. Met het woord migranten wordt echter bedoeld dat iemand nog in
beweging is; iemand is vaak nog op een of andere manier verbonden aan het geboorteland. Met het
woord allochtonen worden mensen bedoeld die zich in een achterstandspositie begeven ten
opzichte van autochtone Nederlanders bijvoorbeeld. Denk aan mensen die om economische redenen
naar NL zijn gekomen of vluchtelingen.
Qua migranten wordt er onderscheid gemaakt tussen:
1. Westerse migranten. Mensen die komen uit alle landen van Europa (niet Turkije).
2. Niet-Westerse migranten. Mensen die komen uit Afrika, Latijns-Amerika en Azië.
Zo’n ⅕ mensen in NL heeft een migratie-achtergrond. Als ze in NL geboren zijn worden ze tweede
generatie migranten genoemd. De bevolkingsgroep migranten is jong en rond de twintig jaar.
3
‘Psychologie en de multiculturele samenleving’
- Jeroen Knipscheer en Rolf Kleber
201701044: Diversiteit binnen de geestelijke gezondheidszorg
Blok 2 | 2022/2023
Tentamendatum: 24/01/2023
Universiteit Utrecht
Daphne Psychologie
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen
Hoofdstuk 2: Functieleer-psychologische kijk op cultuur: verschil informatieverwerking over
culturen?
Hoofdstuk 3: Cultuur en persoonlijkheid
Hoofdstuk 4: Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: reden tot professionele
zorg?
Hoofdstuk 5: Sociale verhoudingen in de multiculturele samenleving
Hoofdstuk 7: Gezondheidspsychologie in een pluriforme samenleving
Hoofdstuk 8: Seksualiteit en cultuur
Hoofdstuk 9: Diagnostiek en testgebruik met allochtonen
Hoofdstuk 10: Klinische psychologie in cultureel perspectief
Hoofdstuk 11: Op weg naar een effectieve cultuursensitieve psychotherapie
1
,Hoofdstuk 1: De rol van cultuur in de psychologie:
centrale begrippen
In dit hoofdstuk staan de volgende vragen centraal:
1. Wat houdt het begrip cultuur in?
2. Waarom moet de psychologie zich met cultuur bezighouden?
3. Welke termen gebruiken we voor verschillende mensen in de samenleving?
4. Welke termen gebruiken we liever niet?
5. Waarom is het belangrijk om aandacht te schenken aan psychologische culturele verschillen
en overeenkomsten?
6. Hoe onderzoeken we de invloed van cultuur?
Wat is cultuur?
De cultuur is de context waarin we ons begeven. Culturele invloeden kunnen expliciet zijn, maar ook
impliciet tot uiting komen. We worden ons vaak pas bewust van de culturele invloeden die ons
hebben gevormd als we in contact komen met andere samenlevingen, omdat we dan de verschillen
waarnemen. Hoewel verschillende disciplines het begrip anders beschouwen, zijn er toch een aantal
gemeenschappelijke delers als het gaat om de vraag wat cultuur is:
1. Cultuur is aangeleerd. Culturele gedragingen zijn het resultaat van een leerproces.
2. Cultuur is meestal impliciet. Culturele gedragingen (zoals boeren of je neus snuiten) lijken
vanzelfsprekend, maar men komt er pas achter dat deze ook gevormd zijn door cultuur als
men in aanraking komt met een andere cultuur.
3. Cultuur is een keuze. Mensen komt, zoals gezegd ‘ongespecialiseerd’ ter wereld en hebben
daar een oneindigheid aan mogelijkheid die op hen wacht. Ze moeten selecteren welke
gedragingen ze gaan toepassen; hoe ze elkaar begroeten bijvoorbeeld. Hierdoor wordt het
leven minder onzeker en eenvoudiger, aangezien we dan precies weten wat er van ons
verwacht wordt in bepaalde situaties.
4. Cultuur is bindend. Dit houdt in dat de cultuur bepaalde gedachten, gedragingen en
gevoelens modelleert zodat deze voor bijna ieder persoon ongeveer overeenkomen. Dit zorgt
ervoor dat mensen snel denken dat handelen uit henzelf komt, maar in feite volg je allemaal
dezelfde aangeleerde patronen. Dit maakt dat cultuur een supra-individueel en paradoxaal
karakter heeft.
5. Cultuur verwijst naar een groep mensen. Het unieke individuele karakter valt buiten het
begrip ‘cultuur’. Cultuur verwijst enkel dat de gemeenschappelijke deler tussen mensen.
Bovendien hebben mensen en cultuur een wederkerige relatie; beiden beïnvloeden elkaar
wederzijds.
6. Cultuur verwijst naar symbolen en verleent betekenis. Cultuur bestaat enerzijds uit
zichtbare en anderzijds uit onzichtbare eenheden. Denk aan moskeeën en verwachtingen die
heersen over elkaar. In feite gaat cultuur over de betekenis die wordt verleend, ofwel aan
materiaal ofwel aan immateriële dingen.
2
, Dus, cultuur gaat om gedrag en betekenisgeving die door betrokkenen meestal als vanzelfsprekend
worden ervaren, die een sterk bindend karakter hebben en die daardoor generaties lang voort
kunnen blijven bestaan. Het is een lastig te definiëren begrip en daarom zijn er ook veel pogingen
gedaan. Maar over het algemeen kunnen we stellen dat cultuur dus het, door aanleren verkregen en
van generatie op generatie doorgegegeven, geheel van gewoonten, technieken, handelingen,
waarden en normen van een groep is, waardoor het gedrag van de leden van de groep geregeld
wordt.
Een conclusie die we hoe dan ook kunnen trekken is dat cultuur vaak wordt gezien als excuus of
motief voor gedrag, meer een oorzaak. Toch zien we het begrip liever als non-entity: het is niks en
het doet niks, het is geen veroorzaker. Dat maakt dat je beter het gedrag van mensen kunt
analyseren, dan de cultuur zelf. Psycholoog Segall acht het begrip zelfs overbodig. Want als een
migrant bijvoorbeeld stress ervaart door taalmoeilijkheden, heeft het dan zin om te kijken naar de
cultuur of naar deze specifieke persoonlijke situatie? Van belang is om erachter te komen welke rol
gewoontes spelen bij de vorming van gedrag. Dit maakt dat we ons niet meer bezighouden met het
vergelijken van culturen, maar met ervoor te zorgen dat de psycholoog cultuursensitief wordt.
Hoe noemen we de dragers van cultuur?
Om te beginnen betekenen en cultuur en ras wat anders. Ras verwijst naar fysieke kenmerken
(donkere huidskleur) en cultuur verwijst naar iets wat hetzelfde is als een nationaliteit. Hiernaast
spreken we soms ook van etniciteit, waar we vaak ook een nationaliteit mee bedoelen (Turken,
Chinezen, etc.). Maar hoe duiden we mensen met een bepaalde cultuur dan aan? En hoe kom je
erachter in hoeverre iemand een bepaalde cultuur aanhangt? De oplossing hiervoor lijkt te liggen in
differentiatie en betekenisgeving. Als psycholoog doe je in dit licht navraag naar het geboorteland
van ouders én je differentieert verder naar hoe iemand zelf kijkt naar zijn of haar etnische identiteit.
Houd er ook rekening mee dat er binnen een nationaliteit ook verschillende sub-nationaliteiten
kunnen bestaan: Onder Surinamers bestaan er ook nog Javanen en Indianen bijvoorbeeld.
Allochtonen, migranten, asielzoekers en vluchtelingen
Je kunt migrerende mensen heel anders benoemen. Omtrent veel van deze begrippen, zoals
allochtoon, hangen waardeoordelen. Volgens het CBS noemen we deze mensen liever ‘personen met
een migratieachtergrond’. Met het woord migranten wordt echter bedoeld dat iemand nog in
beweging is; iemand is vaak nog op een of andere manier verbonden aan het geboorteland. Met het
woord allochtonen worden mensen bedoeld die zich in een achterstandspositie begeven ten
opzichte van autochtone Nederlanders bijvoorbeeld. Denk aan mensen die om economische redenen
naar NL zijn gekomen of vluchtelingen.
Qua migranten wordt er onderscheid gemaakt tussen:
1. Westerse migranten. Mensen die komen uit alle landen van Europa (niet Turkije).
2. Niet-Westerse migranten. Mensen die komen uit Afrika, Latijns-Amerika en Azië.
Zo’n ⅕ mensen in NL heeft een migratie-achtergrond. Als ze in NL geboren zijn worden ze tweede
generatie migranten genoemd. De bevolkingsgroep migranten is jong en rond de twintig jaar.
3
