Gemaakt door: T. van Schaik
Tilburg University, 2022/2023
Module 1.1 Personen- en familierecht
Artikel 8(!), 12 en 14 EVRM hebben inhoudelijke invloed (materieelrechtelijke invloed) op het
personen- en familierecht. Artikel 6 EVRM heeft invloed op het procesrecht.
Marckx-arrest (EVRM): artikel 8 EVRM biedt de mogelijkheid om staten te verplichten om positieve
inspanningen te verrichten om het personen- en familierecht te beschermen.
Belangrijke rechtsbeginselen: vrijheid, gelijkheid, verantwoordelijkheid, gebondenheid.
Het recht maakt onderscheid tussen formele en informele relaties. Formele relaties zijn relaties die in
het familierecht zijn geregeld: het huwelijk (titel 5 boek 1 BW) en het geregistreerd partnerschap (titel
5A boek 1 BW). Informele relaties zijn samenleving met contract of zonder contract. De informele
relaties worden niet geregeld in het familierecht.
Huwelijk
Twee soorten vereiste:
- Uitwendige vereisten
Hebben betrekking op de formaliteiten (het proces) die aan elke huwelijksvoltrekking zijn
gebonden, bijv. aangifte + voltrekking;
- Inwendige vereisten
Hebben betrekking op de personen zelf: aan welke vereisten moeten de personen voldoen,
die met elkaar willen huwen.
Twee soorten: absoluut vereiste (= heeft enkel betrekking op één persoon, bijv. leeftijd) en
relatief vereiste (= heeft betrekking op de verhouding tussen personen die willen huwen, bijv.
niet trouwen met eigen moeder).
Huwelijkssluiting gebeurd door een ambtenaar van de burgerlijke stand (ABS) of buitengewoon
ambtenaar van de burgerlijke stand (BABS). Op verzoek kan een familielid of kennis eenmalig als BABS
optreden, met toestemming B&W. Stuiting: een ander kan het huwelijk voorkomen (art. 1:50 e.v. BW).
Polygame huwelijken zijn in Nederland verboden, maar worden wel erkent en ingeschreven indien
deze hebben plaatsgevonden in het buitenland, en er geen Nederlander bij betrokken is en niemand
van de partijen in Nederland woonde. Dit om de tweede vrouw te beschermen in het personen- en
familierecht (bijv. t.a.v. alimentatie).
Huwelijk kan op vier manieren worden beëindigd (art. 1:149 BW):
- Dood;
- Echtscheiding;
- Vermissing;
- Scheiding tafel en bed.
Grondslag voor echtscheiding: duurzame ontwrichting van het huwelijk.
Omzetting in GP niet meer mogelijk sinds 2009, door het verschijnsel ‘flitsscheiding’, dit werd ook niet
erkend in het buitenland.
Rechtsgevolgen echtscheiding:
- Vermogensrecht: boedelscheiding/verdeling boedelgoederen;
- Pensioen: pensioenverevening en pensioenverdeling;
- Echtelijke woning: woonrecht/voortzetting huur;
- Alimentatie: ex-partner (1:157 e.v. BW) en kinderen (1:392 e.v. BW);
- Kinderen: gezag en omgang.
, Gemaakt door: T. van Schaik
Tilburg University, 2022/2023
Geregistreerd partnerschap
Begon in Denemarken voor paren van gelijk geslacht. Hierna in Nederland overgenomen (1998) voor
paren van gelijk geslacht en voor paren van verschillend geslacht die niet wilden trouwen. In 2001 is
het huwelijk voor paren van gelijk geslacht gelijk gesteld. In 2015 zijn het huwelijk en GP min of meer
gelijkgesteld (verschil is bijvoorbeeld nog zichtbaar t.a.v. internationale erkenning).
Geregistreerd partnerschap kan worden beëindigd (art. 1:80 BW):
- Dood;
- Vermissing;
- Ontbinding (duurzaam ontwricht);
- Wederzijds goedvinden;
- Omzetting.
Module 1.2 Personen- en familierecht
Familierecht heeft betrekking op de relaties tussen personen.
Personenrecht bestaat uit een reeks van verschillende elementen welke allen betrekking hebben op
het individu:
- Verwantschap (art. 1:3 BW);
- Woonplaats (art. 1:10 t/m 1:15 BW);
- Naam (art. 1:5 t/m 1:9 BW);
- Nationaliteit (Rijkswet op het Nederlanderschap);
- Meerderjarigenbescherming (Titels 16, 19 en 20).
Verwantschap
Twee soorten:
Bloedverwantschap gaat om de juridische banden tussen personen. Het aantal geboortes tussen
personen worden geteld.
Aanverwantschap. Dit zijn de bloedverwanten van de echtgenoot (huwelijk, dan wel GP). Voor de
telling geldt dezelfde graad als dat er bloedverwantschap bestaat tussen de andere echtgenote.
Twee verhoudingen:
Rechte lijn, bijvoorbeeld moeder – dochter.
Zijlijn, bijvoorbeeld zus – broertje.
Het berekenen van verwantschap is noodzakelijk, nu dit op verschillende plekken in de wet wordt
genoemd. Curatelestelling, bewind, mentorschap, huwelijksbeletselen, verschoningsrecht.
Zie voor een oefencasus: kennisclip ‘Verwantschap en woonplaats’.
Woonplaats
Drie soorten: onafhankelijke/zelfstandige woonplaats, afhankelijke/afgeleide woonplaats, gekozen
woonplaats (= bijv. bij een rechtszaak domicilie gekozen bij een advocatenkantoor).
Bepaalde personen hebben een afhankelijke woonplaats (art. 1:12 BW): minderjarigen, degene die
onder curatele is gesteld, degene die onder bewind/mentorschap staat.
Naam
Belang: identiteit (art. 7 IVRK), identificatie (met gezin art. 8 EVRM en met godsdienst art. 9 EVRM),
wettige afstamming, algemene belangen (administratie, rechtszekerheid, historie).
Art. 8 EVRM: Recht op identiteit is met inbegrip van de naam en dat moet worden geëerbiedigd zonder
onrechtmatige inmenging. Het voeren van een naam heeft betrekking op privéleven, familieleven en
gezinsleven.
, Gemaakt door: T. van Schaik
Tilburg University, 2022/2023
Voornaam art. 1:4 BW. Ouders hebben de bevoegdheid om een voornaam te geven. Dit mag echter
geen ongepaste naam zijn en mag niet overeenstemmen met een geslachtsnaam, tenzij deze tevens
gebruikelijk zijn als voornaam. Als ABS een voornaam weigert, probeert deze met de ouders een
andere gepaste voornaam te geven, indien dit niet lukt geeft ABS ambtshalve een voornaam. Een
verzoek tot voornaamswijziging kan worden verzocht indien er een zwaarwichtig belang (MvT) bestaat
tezamen met art. 1:4 BW.
Geslachtsnaam kan worden vastgesteld door de ABS of soms door de rechtbank.
Onderscheid:
a. Kinderen binnen huwelijk/GP geboren (art. 1:5 lid 4 jo. lid 5 BW);
b. Kinderen buiten huwelijk/GP geboren (art. 1:5 lid 1 / lid 2 BW);
c. Adoptie (art. 1:5 lid 3 BW);
d. Onbekende ouders;
e. Naamkeuzes.
Indien een kind wordt geboren in het huwelijk van man/vrouw dan krijgt het de naam van vader, tenzij
keuze art. 1:5 lid 4 1e zin en artikel 1:5 lid 5 sub a BW.
Indien een kind wordt geboren in het huwelijk van vrouw/vrouw dan krijgt het de naam van de
meemoeder, tenzij keuze art. 1:5 lid 13 jo. art. 1:5 lid 4 1e zin en 1:5 lid 5 sub a BW.
Indien een kind buiten huwelijk/GP wordt geboren en alleen in familierechtelijke betrekking komt te
staan tot een moeder, krijgt het de naam van de moeder art. 1:5 lid 1 1e zin BW.
Indien het kind later wordt erkent door man/vrouw, dan behoudt het de naam van de juridische
moeder, tenzij keuze art. 1:5 lid 2 1e zin BW. Hetzelfde geldt voor gerechtelijke vaststelling: het kind
behoudt de naam van de moeder, tenzij keuze art. 1:5 lid 2 6e zin j. 1:24 BW.
Ten aanzien van adoptie is art. 1:5 lid 3 BW van toepassing. In dit artikel worden verschillende situaties
geschetst. Het is van belang om te kijken door wie het kind wordt geadopteerd. Zie zin 1, 2 en 3 van
dit artikel. Daarnaast staat in art. 1:5 lid 1 dat indien het kind wordt geadopteerd door een man alleen,
het zijn naam krijgt.
Indien de ouders onbekend zijn, krijgt het kind een voorlopige voornaam en geslachtsnaam, welke
door Koninklijk besluit worden vastgesteld (art. 1:5 lid 10 BW).
Art. 1:5 BW goed doornemen.
Situaties vaststelling door de rechter:
1. Nog niet vastgesteld art. 1:25c BW;
2. Herstel/verbetering art. 1:24 BW;
3. Wijziging in familierechtelijke betrekking.
Art. 1:9 BW geeft het recht om de geslachtsnaam van een ander te gebruiken ingeval van huwelijk/GP.
Dit recht blijft bestaan na ontbinding huwelijk/GP en niet hertrouwd/geregistreerd, tenzij: 1) de ander
verzoek doet tot ontneming bevoegdheid, 2) er geen levende afstammelingen zijn, en 3) gegronde
redenen zijn om niet toe te laten.
Drie situaties dat geslachtsnaam kan worden gewijzigd:
1. Wijziging in de afstammingsrelatie of geslacht, door ABS
Via de burgerlijke stand bij latere erkenning, adoptie, etc.: art. 1:5 BW;
2. Wijziging in gezagsverhouding, door de rechtbank
Via de rechtbank bij verzoek gezamenlijk gezag: art. 1:253t BW;
3. Wijziging in feitelijke situatie, door de Koning (meest gebruikelijk)
Via Minister van Justitie: art. 1:7 BW en Besluit geslachtsnaamwijziging
Tilburg University, 2022/2023
Module 1.1 Personen- en familierecht
Artikel 8(!), 12 en 14 EVRM hebben inhoudelijke invloed (materieelrechtelijke invloed) op het
personen- en familierecht. Artikel 6 EVRM heeft invloed op het procesrecht.
Marckx-arrest (EVRM): artikel 8 EVRM biedt de mogelijkheid om staten te verplichten om positieve
inspanningen te verrichten om het personen- en familierecht te beschermen.
Belangrijke rechtsbeginselen: vrijheid, gelijkheid, verantwoordelijkheid, gebondenheid.
Het recht maakt onderscheid tussen formele en informele relaties. Formele relaties zijn relaties die in
het familierecht zijn geregeld: het huwelijk (titel 5 boek 1 BW) en het geregistreerd partnerschap (titel
5A boek 1 BW). Informele relaties zijn samenleving met contract of zonder contract. De informele
relaties worden niet geregeld in het familierecht.
Huwelijk
Twee soorten vereiste:
- Uitwendige vereisten
Hebben betrekking op de formaliteiten (het proces) die aan elke huwelijksvoltrekking zijn
gebonden, bijv. aangifte + voltrekking;
- Inwendige vereisten
Hebben betrekking op de personen zelf: aan welke vereisten moeten de personen voldoen,
die met elkaar willen huwen.
Twee soorten: absoluut vereiste (= heeft enkel betrekking op één persoon, bijv. leeftijd) en
relatief vereiste (= heeft betrekking op de verhouding tussen personen die willen huwen, bijv.
niet trouwen met eigen moeder).
Huwelijkssluiting gebeurd door een ambtenaar van de burgerlijke stand (ABS) of buitengewoon
ambtenaar van de burgerlijke stand (BABS). Op verzoek kan een familielid of kennis eenmalig als BABS
optreden, met toestemming B&W. Stuiting: een ander kan het huwelijk voorkomen (art. 1:50 e.v. BW).
Polygame huwelijken zijn in Nederland verboden, maar worden wel erkent en ingeschreven indien
deze hebben plaatsgevonden in het buitenland, en er geen Nederlander bij betrokken is en niemand
van de partijen in Nederland woonde. Dit om de tweede vrouw te beschermen in het personen- en
familierecht (bijv. t.a.v. alimentatie).
Huwelijk kan op vier manieren worden beëindigd (art. 1:149 BW):
- Dood;
- Echtscheiding;
- Vermissing;
- Scheiding tafel en bed.
Grondslag voor echtscheiding: duurzame ontwrichting van het huwelijk.
Omzetting in GP niet meer mogelijk sinds 2009, door het verschijnsel ‘flitsscheiding’, dit werd ook niet
erkend in het buitenland.
Rechtsgevolgen echtscheiding:
- Vermogensrecht: boedelscheiding/verdeling boedelgoederen;
- Pensioen: pensioenverevening en pensioenverdeling;
- Echtelijke woning: woonrecht/voortzetting huur;
- Alimentatie: ex-partner (1:157 e.v. BW) en kinderen (1:392 e.v. BW);
- Kinderen: gezag en omgang.
, Gemaakt door: T. van Schaik
Tilburg University, 2022/2023
Geregistreerd partnerschap
Begon in Denemarken voor paren van gelijk geslacht. Hierna in Nederland overgenomen (1998) voor
paren van gelijk geslacht en voor paren van verschillend geslacht die niet wilden trouwen. In 2001 is
het huwelijk voor paren van gelijk geslacht gelijk gesteld. In 2015 zijn het huwelijk en GP min of meer
gelijkgesteld (verschil is bijvoorbeeld nog zichtbaar t.a.v. internationale erkenning).
Geregistreerd partnerschap kan worden beëindigd (art. 1:80 BW):
- Dood;
- Vermissing;
- Ontbinding (duurzaam ontwricht);
- Wederzijds goedvinden;
- Omzetting.
Module 1.2 Personen- en familierecht
Familierecht heeft betrekking op de relaties tussen personen.
Personenrecht bestaat uit een reeks van verschillende elementen welke allen betrekking hebben op
het individu:
- Verwantschap (art. 1:3 BW);
- Woonplaats (art. 1:10 t/m 1:15 BW);
- Naam (art. 1:5 t/m 1:9 BW);
- Nationaliteit (Rijkswet op het Nederlanderschap);
- Meerderjarigenbescherming (Titels 16, 19 en 20).
Verwantschap
Twee soorten:
Bloedverwantschap gaat om de juridische banden tussen personen. Het aantal geboortes tussen
personen worden geteld.
Aanverwantschap. Dit zijn de bloedverwanten van de echtgenoot (huwelijk, dan wel GP). Voor de
telling geldt dezelfde graad als dat er bloedverwantschap bestaat tussen de andere echtgenote.
Twee verhoudingen:
Rechte lijn, bijvoorbeeld moeder – dochter.
Zijlijn, bijvoorbeeld zus – broertje.
Het berekenen van verwantschap is noodzakelijk, nu dit op verschillende plekken in de wet wordt
genoemd. Curatelestelling, bewind, mentorschap, huwelijksbeletselen, verschoningsrecht.
Zie voor een oefencasus: kennisclip ‘Verwantschap en woonplaats’.
Woonplaats
Drie soorten: onafhankelijke/zelfstandige woonplaats, afhankelijke/afgeleide woonplaats, gekozen
woonplaats (= bijv. bij een rechtszaak domicilie gekozen bij een advocatenkantoor).
Bepaalde personen hebben een afhankelijke woonplaats (art. 1:12 BW): minderjarigen, degene die
onder curatele is gesteld, degene die onder bewind/mentorschap staat.
Naam
Belang: identiteit (art. 7 IVRK), identificatie (met gezin art. 8 EVRM en met godsdienst art. 9 EVRM),
wettige afstamming, algemene belangen (administratie, rechtszekerheid, historie).
Art. 8 EVRM: Recht op identiteit is met inbegrip van de naam en dat moet worden geëerbiedigd zonder
onrechtmatige inmenging. Het voeren van een naam heeft betrekking op privéleven, familieleven en
gezinsleven.
, Gemaakt door: T. van Schaik
Tilburg University, 2022/2023
Voornaam art. 1:4 BW. Ouders hebben de bevoegdheid om een voornaam te geven. Dit mag echter
geen ongepaste naam zijn en mag niet overeenstemmen met een geslachtsnaam, tenzij deze tevens
gebruikelijk zijn als voornaam. Als ABS een voornaam weigert, probeert deze met de ouders een
andere gepaste voornaam te geven, indien dit niet lukt geeft ABS ambtshalve een voornaam. Een
verzoek tot voornaamswijziging kan worden verzocht indien er een zwaarwichtig belang (MvT) bestaat
tezamen met art. 1:4 BW.
Geslachtsnaam kan worden vastgesteld door de ABS of soms door de rechtbank.
Onderscheid:
a. Kinderen binnen huwelijk/GP geboren (art. 1:5 lid 4 jo. lid 5 BW);
b. Kinderen buiten huwelijk/GP geboren (art. 1:5 lid 1 / lid 2 BW);
c. Adoptie (art. 1:5 lid 3 BW);
d. Onbekende ouders;
e. Naamkeuzes.
Indien een kind wordt geboren in het huwelijk van man/vrouw dan krijgt het de naam van vader, tenzij
keuze art. 1:5 lid 4 1e zin en artikel 1:5 lid 5 sub a BW.
Indien een kind wordt geboren in het huwelijk van vrouw/vrouw dan krijgt het de naam van de
meemoeder, tenzij keuze art. 1:5 lid 13 jo. art. 1:5 lid 4 1e zin en 1:5 lid 5 sub a BW.
Indien een kind buiten huwelijk/GP wordt geboren en alleen in familierechtelijke betrekking komt te
staan tot een moeder, krijgt het de naam van de moeder art. 1:5 lid 1 1e zin BW.
Indien het kind later wordt erkent door man/vrouw, dan behoudt het de naam van de juridische
moeder, tenzij keuze art. 1:5 lid 2 1e zin BW. Hetzelfde geldt voor gerechtelijke vaststelling: het kind
behoudt de naam van de moeder, tenzij keuze art. 1:5 lid 2 6e zin j. 1:24 BW.
Ten aanzien van adoptie is art. 1:5 lid 3 BW van toepassing. In dit artikel worden verschillende situaties
geschetst. Het is van belang om te kijken door wie het kind wordt geadopteerd. Zie zin 1, 2 en 3 van
dit artikel. Daarnaast staat in art. 1:5 lid 1 dat indien het kind wordt geadopteerd door een man alleen,
het zijn naam krijgt.
Indien de ouders onbekend zijn, krijgt het kind een voorlopige voornaam en geslachtsnaam, welke
door Koninklijk besluit worden vastgesteld (art. 1:5 lid 10 BW).
Art. 1:5 BW goed doornemen.
Situaties vaststelling door de rechter:
1. Nog niet vastgesteld art. 1:25c BW;
2. Herstel/verbetering art. 1:24 BW;
3. Wijziging in familierechtelijke betrekking.
Art. 1:9 BW geeft het recht om de geslachtsnaam van een ander te gebruiken ingeval van huwelijk/GP.
Dit recht blijft bestaan na ontbinding huwelijk/GP en niet hertrouwd/geregistreerd, tenzij: 1) de ander
verzoek doet tot ontneming bevoegdheid, 2) er geen levende afstammelingen zijn, en 3) gegronde
redenen zijn om niet toe te laten.
Drie situaties dat geslachtsnaam kan worden gewijzigd:
1. Wijziging in de afstammingsrelatie of geslacht, door ABS
Via de burgerlijke stand bij latere erkenning, adoptie, etc.: art. 1:5 BW;
2. Wijziging in gezagsverhouding, door de rechtbank
Via de rechtbank bij verzoek gezamenlijk gezag: art. 1:253t BW;
3. Wijziging in feitelijke situatie, door de Koning (meest gebruikelijk)
Via Minister van Justitie: art. 1:7 BW en Besluit geslachtsnaamwijziging
