Voedingsleer samenvatting blok 1.3
Hoorcollege/werkcollege 1
Mineralen en spoorelementen.
Mineralen zijn enkelvoudige stoffen: bestaan maar uit een chemisch element.
Het lichaam kan geen mineralen/spoorelementen maken.
Waarom zijn stoffen essentieel? Als het lichaam ze niet zelf kan maken en ze een
functie in het lichaam hebben. Zo zit dat ook bij mineralen.
Van mineralen heb je er meer nodig als van spoorelementen.
Meer dan enkele tientallen milligrammen (20 – 30): mineralen.
Minder dan enkele tientallen milligrammen: spoorelementen.
Spoorelementen aantal is nog niet helemaal bekend. Van sommige zijn geen
tekorten bekend.
De spoorelementen uit dit blok hebben met bloed en lichaamsvocht te maken.
Functies:
- Regulerende functie in enzymen en hormonen (zink in veel enzymen, jodium in
schildklierhormonen).
- Bouwstof voor cellen en weefsels. (Calcium- en magnesiumfosfaat in het skelet
en ijzer in hemoglobine (rode bloedcellen).
- Als vrije ionen in lichaamsvloeistoffen (Na+ en K+).
Mineralen
Soorten: Calcium, Chloor, Fosfor, Kalium, Natrium en Magnesium.
Behoefte: enkele honderden milligrammen tot 1 gram.
Functies: Belangrijk in de vocht en zouthuishouding, prikkeloverdracht bij
zenuwen en opbouw van botten en gebit.
Inname: Bronnen zijn zowel dierlijk als plantaardig zoals groente, fruit, melk en
volkorenproducten. (brood).
Biobeschikbaarheid: Natrium en Kalium worden goed geabsorbeerd. Calcium
heeft een lagere beschikbaarheid. Voedsel moet veel meer van de stof bevatten
dan dat het eigenlijk nodig heeft.
Spoorelementen
Behoefte: Tot enkele tientallen milligrammen (mg).
10 Spoorelementen:
mg/dag: IJzer, koper en zink.
ug/dag: Kobalt, selenium, fluor, chroom, molybdeen, jodium en mangaan.
Functies: Aanmaak van rode bloedcellen, transport van zuurstof en
koolstofdioxide, immuunsysteem en voor een goede werking van het
zenuwstelsel.
IJzer
ADH 9-11 mg/dag voor mannen en 15 mg/dag bij vrouwen. (19 – 50).
IJzer voor vegetariërs: 25 – 33% zoveel als voor niet-vegetariërs.
Afhankelijk van de ijzervoorraad en fysiologische behoefte: Hogere behoefte
tijdens groei, menstruatie, zwangerschap en borstvoeding. Hoe hoger de
behoefte, hoe beter het lichaam ijzer opneemt.
Functies:
1
, - 80% als onderdeel van hemoglobine, transport van CO2 en O2.
- Rest als onderdeel veel myoglobine in spieren
- Als co-enzym betrokken bij oxidatie/reductie reacties in de cellen
- Deel opgeslagen in Ferritine (eiwit) in de dunne darm als reserve.
- Bij behoefte aan ijzer: Ferritine-ijzer> Transferrine-ijzer.
Deficiëntie: 10% in de Westerse wereld en 50% in ontwikkelingslanden,
pasgeboren baby’s hebben ijzertekort als gevolg van een ijzergebrek bij de
moeder.
Absorptie: IJzer wordt geabsorbeerd in de darmwand cellen. Als het lichaam ijzer
nodig heeft dan zal dit gebonden aan een bepaald eiwit het bloed en het lichaam
in gaan. Naar plekken waar hemoglobine wordt gemaakt (rode beenmerg), en
naar de spieren om mioglobine te vormen. Daarna komt het weer in het bloed
terecht in de vorm van hemoglobine. Rode bloedcellen worden later weer
afgebroken of opnieuw gebruikt. Het lichaam verliest 1 – 2 mg ijzer per dag. Bij
bloedingen is dit verlies nog veel groter.
Als het lichaam geen ijzer nodig heeft, dan blijft ijzer in een ‘bepaalde vorm’ in de
darmwandcellen zitten. In de darmwandcellen ontstaat een reserve. Dit reserve
zorgt ervoor dat de absorptie daarna verminderd wordt. Als je lichaam een tekort
heeft aan ijzer zal het meer absorberen dan wanneer je er geen tekort aan hebt,
het ijzer uit de voeding wordt beter benut (figuur 13.5)
Vlees bevat zowel haem als non-haemijzer.
Tekort: - bloedarmoede (anemie): vermoeidheid en slapte
- schadelijk voor kinderen (ontwikkeling denkvermogen en spiercoördinatie)
- ijzergebreksanemie: het beenmerg bevat nog maar weinig ijzer.
Teveel: ziekte Hemochromatose (ijzer afzetting in weefsels).
- Beschadiging hart, lever, botten en endocriene systeem.
Oorzaak: erfelijkheid, of ijzeroverschot door bloedtransfusies.
Zink
Functie: onderdeel van meer dan 100 co-enzymen.
- Opbouw eiwitten en nucleïnezuren.
- Vorming rode bloedcellen.
- Koolhydraat en eiwitstofwisseling.
- Synthese en opslag insuline in de pancreas.
- Van belang bij de benutting van vitamine A (voor het zicht).
- Bepaalde bestanddelen in het immuunsysteem.
ADH: man 10 mg/dag en vrouw 9 mg/dag Meer bij zwangerschap/lactatie: 12,15-
20 mg/dag
Tekort: bij zuigelingen (groeiachterstand en ondervoeding), kinderen
(groeiachterstand) en er is een groot zinkverlies bij aanhoudend hoge koorts,
groot bloedverlies en postoperatief.
Te weinig zink: Last van je haar, huid, ogen, vatbaar voor infecties, vertraagde
bindweefselvorming (wondjes genezen minder snel), groeiachterstand,
vertraagde seksuele ontwikkeling, verminderde smaak > minder eetlust.
Zink voorkomt infecties (zoals verkoudheid).
Als de ijzerinname heel hoog is wordt de zinkabsorptie minder.
Seleen
Functies:
- Anti-oxidatieve stof. Voorkomt vorming van vrije radicalen.
- Bescherming tegen zware metalen (kwik, lood, catium)
2
Hoorcollege/werkcollege 1
Mineralen en spoorelementen.
Mineralen zijn enkelvoudige stoffen: bestaan maar uit een chemisch element.
Het lichaam kan geen mineralen/spoorelementen maken.
Waarom zijn stoffen essentieel? Als het lichaam ze niet zelf kan maken en ze een
functie in het lichaam hebben. Zo zit dat ook bij mineralen.
Van mineralen heb je er meer nodig als van spoorelementen.
Meer dan enkele tientallen milligrammen (20 – 30): mineralen.
Minder dan enkele tientallen milligrammen: spoorelementen.
Spoorelementen aantal is nog niet helemaal bekend. Van sommige zijn geen
tekorten bekend.
De spoorelementen uit dit blok hebben met bloed en lichaamsvocht te maken.
Functies:
- Regulerende functie in enzymen en hormonen (zink in veel enzymen, jodium in
schildklierhormonen).
- Bouwstof voor cellen en weefsels. (Calcium- en magnesiumfosfaat in het skelet
en ijzer in hemoglobine (rode bloedcellen).
- Als vrije ionen in lichaamsvloeistoffen (Na+ en K+).
Mineralen
Soorten: Calcium, Chloor, Fosfor, Kalium, Natrium en Magnesium.
Behoefte: enkele honderden milligrammen tot 1 gram.
Functies: Belangrijk in de vocht en zouthuishouding, prikkeloverdracht bij
zenuwen en opbouw van botten en gebit.
Inname: Bronnen zijn zowel dierlijk als plantaardig zoals groente, fruit, melk en
volkorenproducten. (brood).
Biobeschikbaarheid: Natrium en Kalium worden goed geabsorbeerd. Calcium
heeft een lagere beschikbaarheid. Voedsel moet veel meer van de stof bevatten
dan dat het eigenlijk nodig heeft.
Spoorelementen
Behoefte: Tot enkele tientallen milligrammen (mg).
10 Spoorelementen:
mg/dag: IJzer, koper en zink.
ug/dag: Kobalt, selenium, fluor, chroom, molybdeen, jodium en mangaan.
Functies: Aanmaak van rode bloedcellen, transport van zuurstof en
koolstofdioxide, immuunsysteem en voor een goede werking van het
zenuwstelsel.
IJzer
ADH 9-11 mg/dag voor mannen en 15 mg/dag bij vrouwen. (19 – 50).
IJzer voor vegetariërs: 25 – 33% zoveel als voor niet-vegetariërs.
Afhankelijk van de ijzervoorraad en fysiologische behoefte: Hogere behoefte
tijdens groei, menstruatie, zwangerschap en borstvoeding. Hoe hoger de
behoefte, hoe beter het lichaam ijzer opneemt.
Functies:
1
, - 80% als onderdeel van hemoglobine, transport van CO2 en O2.
- Rest als onderdeel veel myoglobine in spieren
- Als co-enzym betrokken bij oxidatie/reductie reacties in de cellen
- Deel opgeslagen in Ferritine (eiwit) in de dunne darm als reserve.
- Bij behoefte aan ijzer: Ferritine-ijzer> Transferrine-ijzer.
Deficiëntie: 10% in de Westerse wereld en 50% in ontwikkelingslanden,
pasgeboren baby’s hebben ijzertekort als gevolg van een ijzergebrek bij de
moeder.
Absorptie: IJzer wordt geabsorbeerd in de darmwand cellen. Als het lichaam ijzer
nodig heeft dan zal dit gebonden aan een bepaald eiwit het bloed en het lichaam
in gaan. Naar plekken waar hemoglobine wordt gemaakt (rode beenmerg), en
naar de spieren om mioglobine te vormen. Daarna komt het weer in het bloed
terecht in de vorm van hemoglobine. Rode bloedcellen worden later weer
afgebroken of opnieuw gebruikt. Het lichaam verliest 1 – 2 mg ijzer per dag. Bij
bloedingen is dit verlies nog veel groter.
Als het lichaam geen ijzer nodig heeft, dan blijft ijzer in een ‘bepaalde vorm’ in de
darmwandcellen zitten. In de darmwandcellen ontstaat een reserve. Dit reserve
zorgt ervoor dat de absorptie daarna verminderd wordt. Als je lichaam een tekort
heeft aan ijzer zal het meer absorberen dan wanneer je er geen tekort aan hebt,
het ijzer uit de voeding wordt beter benut (figuur 13.5)
Vlees bevat zowel haem als non-haemijzer.
Tekort: - bloedarmoede (anemie): vermoeidheid en slapte
- schadelijk voor kinderen (ontwikkeling denkvermogen en spiercoördinatie)
- ijzergebreksanemie: het beenmerg bevat nog maar weinig ijzer.
Teveel: ziekte Hemochromatose (ijzer afzetting in weefsels).
- Beschadiging hart, lever, botten en endocriene systeem.
Oorzaak: erfelijkheid, of ijzeroverschot door bloedtransfusies.
Zink
Functie: onderdeel van meer dan 100 co-enzymen.
- Opbouw eiwitten en nucleïnezuren.
- Vorming rode bloedcellen.
- Koolhydraat en eiwitstofwisseling.
- Synthese en opslag insuline in de pancreas.
- Van belang bij de benutting van vitamine A (voor het zicht).
- Bepaalde bestanddelen in het immuunsysteem.
ADH: man 10 mg/dag en vrouw 9 mg/dag Meer bij zwangerschap/lactatie: 12,15-
20 mg/dag
Tekort: bij zuigelingen (groeiachterstand en ondervoeding), kinderen
(groeiachterstand) en er is een groot zinkverlies bij aanhoudend hoge koorts,
groot bloedverlies en postoperatief.
Te weinig zink: Last van je haar, huid, ogen, vatbaar voor infecties, vertraagde
bindweefselvorming (wondjes genezen minder snel), groeiachterstand,
vertraagde seksuele ontwikkeling, verminderde smaak > minder eetlust.
Zink voorkomt infecties (zoals verkoudheid).
Als de ijzerinname heel hoog is wordt de zinkabsorptie minder.
Seleen
Functies:
- Anti-oxidatieve stof. Voorkomt vorming van vrije radicalen.
- Bescherming tegen zware metalen (kwik, lood, catium)
2
