Hoofdstuk 9 Paradigma’s
§9.1 Inleiding:
Een paradigma = theoretische tradities. Ook wel een geheel van veronderstellingen. En ook wel een
algemeen van theoretische aannames, wetten en technieken om toe te passen op het bekijken van
maatschappelijke vraagstukken en het verklaren van gedrag van actoren.
Metafoor voor paradigma’s: een paradigma is een wetenschappelijke bril om op een bepaalde
manier beschrijvingen en verklaringen te kunnen geven van maatschappelijke verschijnselen. Ook wel
een groter en collectief algemener ‘referentiekader’.
Sommige paradigma’s domineren het wetenschappelijke debat op een bepaald moment in de
geschiedenis. Mensen doen niet zomaar afstand van een paradigma en een nieuw paradigma wordt
slechts langzaam geaccepteerd/ aangenomen.
De paradigma’s, die bestaan uit veronderstellingen, zijn niet altijd bewezen en worden soms ook
onlogisch gevonden. Maar toch worden ze dan soms aangehouden (denk aan economische
wetenschap met het rationeel actor-paradigma).
Er is wel overeenstemming over de aanpak van onderzoek doen en de wetenschappelijke methode;
sociale wetenschappen worden empirisch gemeten en daarna wordt er een verklaring bedacht door
een theorie op te stellen. Of er worden hypothesen opgesteld en deze worden daarna getoetst aan de
werkelijkheid. Tijdens het uitvoeren en publiceren van deze onderzoeken komen wetenschappers met
veronderstellingen. Deze theoretische aannames en wetten vormen de basis van een
wetenschappelijke traditie met eigen invalshoeken.
In de afgelopen eeuwen zijn er (minimaal) vier grote paradigma’s binnen de sociale wetenschappen
ontstaan; deze verschillende paradigma’s zorgen voor andere verklaringen van dezelfde
waargenomen werkelijkheid doordat de paradigma’s vanuit andere invalshoeken de situatie en
actoren beredeneren. Men kan nooit een maatschappelijk verschijnsel geheel beredeneren vanuit 1
paradigma; er zijn dan meerdere nodigen.
§9.2 Rationele actor-paradigma:
Belangrijke kenmerken:
Micro perspectief (Gericht op de actoren)
Individu maken zelf keuzes.
Dat doen ze met hun verstand, ratio.
Kosten en baten worden tegen elkaar afgewogen en binnen de alternatieven zal een actor altijd
kiezen voor het alternatief met de meeste baten en de minste kosten.
Mensen gaan voor maximaal nut.
Bij vak economie dominante zienswijze.
Hoe de samenleving eruit komt te zien is een optelsom van alle persoonlijke keuzes van de
burgers samen.
Kernwoorden: kosten-baten afweging en nutsmaximalisatie.
Nutsmaximalisatie: het streven naar zoveel mogelijk baten en zo min mogelijk kosten. Dit begrip
staat centraal binnen dit paradigma.
Dit paradigma kijkt vooral op microniveau naar verklaringen voor maatschappelijke verschijnselen;
woningnood of sociale ongelijkheid wordt volgens dit paradigma verklaard vanuit de totale hoeveelheid
individuele afwegingen die mensen maken. Het handelen op microniveau leidt dus tot
1
, maatschappelijke verschijnselen op macroniveau. (Als veel vrouwen in deze eeuw geen kinderen
meer willen vanwege …, zal dit kunnen leiden tot een tekort aan kinderen op macroniveau).
Belangrijke aannames van dit paradigma;
Nutsmaximalisatie door actoren door doelgericht handelingsmogelijkheden tegen elkaar af te
wegen met een rationele afweging tussen kosten en/ of baten
Rationeel handelen van actoren ordent de samenleving, omdat door deze handelingen sociale en
politieke verhoudingen en bindingen ontstaan.
Bijv. individuen zien hoger diploma dus hogere carrièrekans > mensen met hogere diploma’s
krijgen meer status > ongelijke behandeling van mensen met verschillend onderwijsniveau.
Handelen vanuit een afweging tot nutsmaximalisatie door het individu kan (onbedoeld) nadelige
gevolgen hebben voor het collectief. Dus verschil tussen individuele en collectieve rationaliteit.
Denk aan beurskrach 1929 in Amerika. Dit kan een sociaal dilemma creëren; het gevolg van eigen
keuzes en gedrag hangt af van de handelingen van anderen.
(Historisch) Adam Smith:
Adam Smith onderzocht hoe sommige landen welvarender zijn dan andere landen en kwam neer op
de factor van de mate van arbeidsproductiviteit. Deze kan geoptimaliseerd worden door specialisatie
en arbeidsdeling; de verdeling van arbeid betreft de handelingen van het individu. Hoe meer
specialisatie van taken > hoe meer arbeidsdeling > hoe meer arbeidsproductiviteit > hoe groter de
welvaart in totaal.
Het kunnen specialiseren en verdelen van taken voor arbeidsdeling vereist handel tussen
verschillende specialisten dus pleit Smith voor de vrije markt (‘onzichtbare hand’). Hier vertrouwt hij
op de marktwerking van aanbod en vraag waaruit de beste ruil wordt gemaakt. Vanuit het principe van
‘geef me wat ik wil dan geef ik jou wat jij wilt’ zal gezond eigenbelang leiden tot de meeste welvaart.
Het mensbeeld van Smith is dat van een rationele actor; mensen maken rationele afwegingen tussen
keuzes die baten en kosten met zich meebrengen. Volgens Smith wordt in de samenleving de
welvaart zo rechtvaardig verdeeld door het eigen inzetten van ratio en verstand om eigen
vaardigheden in te zetten. Zij die slimmer en vaardiger zijn, krijgen meer welvaart. Volgens hem is dus
het verstand/ de ratio bepalend voor de mate van welvaart van landen of individuen. Hoe rationeler de
kosten-batenafweging wordt benaderd (nutsmaximalisatie) > hoe meer welvarend het individu of een
land.
Volgens Smith is het verstand, de ratio de doorslaggevende factor voor individuen, groepen en
samenlevingen bij het bepalen van gedrag; duidelijk een rationele actor.
Denk bij dit paradigma ook aan de rationele keuzetheorie voor het verklaren van crimineel gedrag; op
basis van het afwegen van de baten en kosten zal de kans groter of minder groot zijn voor iemand om
crimineel gedrag te vertonen.
Het bestrijden van crimineel gedrag is volgens dit paradigma te doen door bijvoorbeeld de kosten
hoger te maken; de straffen te verhogen.
Binnen dit paradigma kan het hoofdconcept verandering worden geplaatst. Vanuit het rationele
actor-paradigma wordt verondersteld dat verandering in de samenleving zal plaats vinden als actoren
verwachten dat de baten van de verandering opwegen tegen de verwachte kosten. Of als het
bestaande evenwicht in de samenleving verstoord wordt, doordat de belangen van de actoren
veranderen of er nieuwe actoren verschijnen met nieuwe belangen.
Dit paradigma is vastgesteld op basis van de veronderstelling dat de mens rationele keuzes maakt
door de kosten-batenafweging. Deze opvatting is al lang aanwezig in de samenleving en hierdoor
wordt er ook invloed uitgeoefend op individuen door overheden in samenlevingen; zij creëren ‘prikkels’
voor individuen zoals straffen voor crimineel gedrag, accijns op drank en sigaretten of juist subsidies
om goed gedrag te stimuleren.
2
§9.1 Inleiding:
Een paradigma = theoretische tradities. Ook wel een geheel van veronderstellingen. En ook wel een
algemeen van theoretische aannames, wetten en technieken om toe te passen op het bekijken van
maatschappelijke vraagstukken en het verklaren van gedrag van actoren.
Metafoor voor paradigma’s: een paradigma is een wetenschappelijke bril om op een bepaalde
manier beschrijvingen en verklaringen te kunnen geven van maatschappelijke verschijnselen. Ook wel
een groter en collectief algemener ‘referentiekader’.
Sommige paradigma’s domineren het wetenschappelijke debat op een bepaald moment in de
geschiedenis. Mensen doen niet zomaar afstand van een paradigma en een nieuw paradigma wordt
slechts langzaam geaccepteerd/ aangenomen.
De paradigma’s, die bestaan uit veronderstellingen, zijn niet altijd bewezen en worden soms ook
onlogisch gevonden. Maar toch worden ze dan soms aangehouden (denk aan economische
wetenschap met het rationeel actor-paradigma).
Er is wel overeenstemming over de aanpak van onderzoek doen en de wetenschappelijke methode;
sociale wetenschappen worden empirisch gemeten en daarna wordt er een verklaring bedacht door
een theorie op te stellen. Of er worden hypothesen opgesteld en deze worden daarna getoetst aan de
werkelijkheid. Tijdens het uitvoeren en publiceren van deze onderzoeken komen wetenschappers met
veronderstellingen. Deze theoretische aannames en wetten vormen de basis van een
wetenschappelijke traditie met eigen invalshoeken.
In de afgelopen eeuwen zijn er (minimaal) vier grote paradigma’s binnen de sociale wetenschappen
ontstaan; deze verschillende paradigma’s zorgen voor andere verklaringen van dezelfde
waargenomen werkelijkheid doordat de paradigma’s vanuit andere invalshoeken de situatie en
actoren beredeneren. Men kan nooit een maatschappelijk verschijnsel geheel beredeneren vanuit 1
paradigma; er zijn dan meerdere nodigen.
§9.2 Rationele actor-paradigma:
Belangrijke kenmerken:
Micro perspectief (Gericht op de actoren)
Individu maken zelf keuzes.
Dat doen ze met hun verstand, ratio.
Kosten en baten worden tegen elkaar afgewogen en binnen de alternatieven zal een actor altijd
kiezen voor het alternatief met de meeste baten en de minste kosten.
Mensen gaan voor maximaal nut.
Bij vak economie dominante zienswijze.
Hoe de samenleving eruit komt te zien is een optelsom van alle persoonlijke keuzes van de
burgers samen.
Kernwoorden: kosten-baten afweging en nutsmaximalisatie.
Nutsmaximalisatie: het streven naar zoveel mogelijk baten en zo min mogelijk kosten. Dit begrip
staat centraal binnen dit paradigma.
Dit paradigma kijkt vooral op microniveau naar verklaringen voor maatschappelijke verschijnselen;
woningnood of sociale ongelijkheid wordt volgens dit paradigma verklaard vanuit de totale hoeveelheid
individuele afwegingen die mensen maken. Het handelen op microniveau leidt dus tot
1
, maatschappelijke verschijnselen op macroniveau. (Als veel vrouwen in deze eeuw geen kinderen
meer willen vanwege …, zal dit kunnen leiden tot een tekort aan kinderen op macroniveau).
Belangrijke aannames van dit paradigma;
Nutsmaximalisatie door actoren door doelgericht handelingsmogelijkheden tegen elkaar af te
wegen met een rationele afweging tussen kosten en/ of baten
Rationeel handelen van actoren ordent de samenleving, omdat door deze handelingen sociale en
politieke verhoudingen en bindingen ontstaan.
Bijv. individuen zien hoger diploma dus hogere carrièrekans > mensen met hogere diploma’s
krijgen meer status > ongelijke behandeling van mensen met verschillend onderwijsniveau.
Handelen vanuit een afweging tot nutsmaximalisatie door het individu kan (onbedoeld) nadelige
gevolgen hebben voor het collectief. Dus verschil tussen individuele en collectieve rationaliteit.
Denk aan beurskrach 1929 in Amerika. Dit kan een sociaal dilemma creëren; het gevolg van eigen
keuzes en gedrag hangt af van de handelingen van anderen.
(Historisch) Adam Smith:
Adam Smith onderzocht hoe sommige landen welvarender zijn dan andere landen en kwam neer op
de factor van de mate van arbeidsproductiviteit. Deze kan geoptimaliseerd worden door specialisatie
en arbeidsdeling; de verdeling van arbeid betreft de handelingen van het individu. Hoe meer
specialisatie van taken > hoe meer arbeidsdeling > hoe meer arbeidsproductiviteit > hoe groter de
welvaart in totaal.
Het kunnen specialiseren en verdelen van taken voor arbeidsdeling vereist handel tussen
verschillende specialisten dus pleit Smith voor de vrije markt (‘onzichtbare hand’). Hier vertrouwt hij
op de marktwerking van aanbod en vraag waaruit de beste ruil wordt gemaakt. Vanuit het principe van
‘geef me wat ik wil dan geef ik jou wat jij wilt’ zal gezond eigenbelang leiden tot de meeste welvaart.
Het mensbeeld van Smith is dat van een rationele actor; mensen maken rationele afwegingen tussen
keuzes die baten en kosten met zich meebrengen. Volgens Smith wordt in de samenleving de
welvaart zo rechtvaardig verdeeld door het eigen inzetten van ratio en verstand om eigen
vaardigheden in te zetten. Zij die slimmer en vaardiger zijn, krijgen meer welvaart. Volgens hem is dus
het verstand/ de ratio bepalend voor de mate van welvaart van landen of individuen. Hoe rationeler de
kosten-batenafweging wordt benaderd (nutsmaximalisatie) > hoe meer welvarend het individu of een
land.
Volgens Smith is het verstand, de ratio de doorslaggevende factor voor individuen, groepen en
samenlevingen bij het bepalen van gedrag; duidelijk een rationele actor.
Denk bij dit paradigma ook aan de rationele keuzetheorie voor het verklaren van crimineel gedrag; op
basis van het afwegen van de baten en kosten zal de kans groter of minder groot zijn voor iemand om
crimineel gedrag te vertonen.
Het bestrijden van crimineel gedrag is volgens dit paradigma te doen door bijvoorbeeld de kosten
hoger te maken; de straffen te verhogen.
Binnen dit paradigma kan het hoofdconcept verandering worden geplaatst. Vanuit het rationele
actor-paradigma wordt verondersteld dat verandering in de samenleving zal plaats vinden als actoren
verwachten dat de baten van de verandering opwegen tegen de verwachte kosten. Of als het
bestaande evenwicht in de samenleving verstoord wordt, doordat de belangen van de actoren
veranderen of er nieuwe actoren verschijnen met nieuwe belangen.
Dit paradigma is vastgesteld op basis van de veronderstelling dat de mens rationele keuzes maakt
door de kosten-batenafweging. Deze opvatting is al lang aanwezig in de samenleving en hierdoor
wordt er ook invloed uitgeoefend op individuen door overheden in samenlevingen; zij creëren ‘prikkels’
voor individuen zoals straffen voor crimineel gedrag, accijns op drank en sigaretten of juist subsidies
om goed gedrag te stimuleren.
2
