Godsdienstwetenschap tentamenvragen
Wat is wetenschap, wat is godsdienstwetenschap?
1. Welke drie eisen stellen we aan wetenschappelijke kennis en waarom?
De drie eisen zijn: systematiek, verifieerbaarheid en relevantie.
Systematiek is nodig zodat er ordelijk wordt gewerkt. Verifieerbaarheid is
belangrijk omdat kennis alleen echte kennis is als het mogelijk is de
eventuele onjuistheid aan te tonen. Dit heeft betrekking met het
controleren op de juistheid. Relevantie heeft betrekking op of er wel vraag
is naar het soort kennis. Deze drie eisen zijn belangrijk omdat een
empirische wetenschap gebaseerd is op waarneming en dus altijd
subjectief zal zijn.
2. Wat is een empirische wetenschap en waarin onderscheidt deze zich
van andere wetenschappen?
Een empirische wetenschap berust op het feit dat het verwerven van
kennis gebaseerd is op waarneming, dus de te ervaren werkelijkheid. Deze
wetenschap onderscheidt zich van de normatieve wetenschap, in deze
wordt uitgegaan van elke voor waar gehouden regels. Er is geen sprake
van toetsing aan de empirie (werkelijkheid), omdat het om formele
systemen gaat.
3. Geef een omschrijving/definitie van godsdienstwetenschap waarin
duidelijk wordt wat de belangrijkste onderzoeksvragen zijn in dit
vakgebied.
Godsdienstwetenschap is een wetenschappelijk programma waarbinnen
op basis van vragen vanuit verschillende disciplines kennis wordt vergaard
over de variëteit van religieus handelen en denken binnen verschillende
culturen in heden en verleden, met dien verstande dat deze kennis
systematisch met elkaar wordt verbonden en vergeleken, om op die
manier te komen tot een beschrijving die meer en beter inzicht geeft in
ontwikkeling, functie en betekenis van religie of aspecten daarvan.
4. Wat verstaan we onder intersubjectieve kennis? Waarom hanteren we
dat begrip?
Intersubjectieve kennis houdt in dat de uitspraken van onderzoeker A
voorlopig voor waar wordt aangehouden als diezelfde uitspraken ook
verkregen worden door onderzoeker B en C die beiden hetzelfde stukje
van de werkelijkheid onderzoeken als A. We hanteren dat begrip om een
zekere consensus te bereiken over het antwoord op vragen naar de
waarheid van bepaalde typen beweringen.
Geschiedenis: verschuiving van onderzoeksvragen
1. Wat is het belang geweest van de ontcijfering van oude schriften voor
de ontwikkeling van de godsdienstwetenschap?
In de 19e eeuw overheerst het historisch en taalkundig onderzoek werd
toch vooral ingegeven door de centrale vraag naar de oorsprong van
religie en naar gemeenschappelijke kenmerken van alle religies. Van de
Griekse en Romeinse religies was al veel bekend, maar van de meer
‘oosterse’ religies vrijwel nog niets. Ontcijferingen van oude geschriften
gaven impulsen aan verder historisch en taalkundig onderzoek. Deze
ontcijferingen waren mijlpalen en betekenden dat de tot dan toe vrijwel
gesloten deuren tot vele tientallen eeuwen culturele en religieuze
geschiedenis ineens wagenwijd open gingen.
, 2. Leg uit welke invloed zowel Verlichting als Romantiek hebben gehad op
het tot stand komen van de godsdienstwetenschap.
Door de verlichting bereikte de beredenering van religie een hoogtepunt.
Religie wordt gezien als een ethisch en moralistisch concept. De
Romantiek is hierop een reactie: religie vindt haar basis juist niet in het
denken of handelen, maar in het gevoel. Met de verlichting was een
periode begonnen waarin de ratio centraal stond en religie werd
beredeneerd. Dit leidde tot een scheiding tussen natuurlijke religie
(gebaseerd op de rede) en geopenbaarde religie (gebaseerd op de bijbel,
koran, etc.). De Romantiek bood hier weer verzet tegen en stelde dat de
godsdienstwetenschap niet alleen kritiek impliceerde op de ideologische
functie van religie, op niet wetenschappelijke uitspraken over religie en op
die eigen religie en cultuur, maar tevens een verzet tegen een te sterk
positivistisch en rationalistisch gekleurde benadering van religie.
3. Wat zijn belangrijke verschillen tussen theologie en
godsdienstwetenschap?
De godsdienstwetenschap werd in hoofdzaak vanuit de theologie
ontwikkeld en in eerste instantie in meerderheid beoefend door theologen,
waardoor het lange tijd een theologische stempel droeg. Vanuit de
theologie gaat men echter (meer) uit van de Christelijke godsdienst, in
plaats van dat er rationeel en objectief wordt gedacht zoals in de
godsdienstwetenschap. De godsdienstwetenschap bestudeert godsdienst
op wetenschappelijke wijze met behulp van empirisch onderzoek.
4. Op welke manier is de ontwikkeling van de godsdienstwetenschap in
Nederland verbonden met de institutionalisering binnen de universitaire
wereld?
De ontwikkeling van de godsdienstwetenschap in Nederland is niet los te
denken van de institutionele positie die dit vak al meer dan honderd jaar
inneemt binnen het universitaire systeem. Het vak wordt al sinds 1876
beoefend. De eerste hoogleraar godsdienstwetenschap van C.P. Tiele in
Leiden. Pas toen H. Obbink en G. Van der Leeuw benoemd werden, werd
ook de leerstoel godsdienstwetenschap in Utrecht en Groningen een feit.
De meeste godsdienstwetenschappers hielden zich met een theologische
achtergrond bezig met historische en taalkundige ontwikkeling van religies
bezig die in de Bijbel te vinden zijn. Pas na WOII maakte de
godsdienstwetenschap zich steeds meer los van de theologie. Deze
ontwikkeling is sindsdien steeds sterker geworden, niet alleen door de
toenemende theoretische en methodologische invloed van sociologie,
culturele antropologie en literatuurwetenschap binnen de
godsdienstwetenschap, maar wellicht nog meer als gevolg van sociaal-
culturele en politiek-economische ontwikkelingen zoals dekolonisatie,
secularisering en globalisering.
Oorsprong en ontwikkeling
1. Hoe verklaart Tylor het ontstaan van religie en hoe heet zijn ‘theorie’?
Tylor gaat er vanuit dat er een mentale evolutie plaatsvindt van de mens.
Hij zet daarom de vroegste mens neer als een rationalist die in staat was
het verschil tussen leven en dood, stoffelijk en geestelijk, aan te duiden.
De geest was volgens hen belangrijker dan het lichaam, de geest werd een
soort 2e zelf, het leven gaat weg uit het lichaam na de dood, maar konden
nog gezien worden in visioenen en dromen etc. Volgens Tylor waren die
Wat is wetenschap, wat is godsdienstwetenschap?
1. Welke drie eisen stellen we aan wetenschappelijke kennis en waarom?
De drie eisen zijn: systematiek, verifieerbaarheid en relevantie.
Systematiek is nodig zodat er ordelijk wordt gewerkt. Verifieerbaarheid is
belangrijk omdat kennis alleen echte kennis is als het mogelijk is de
eventuele onjuistheid aan te tonen. Dit heeft betrekking met het
controleren op de juistheid. Relevantie heeft betrekking op of er wel vraag
is naar het soort kennis. Deze drie eisen zijn belangrijk omdat een
empirische wetenschap gebaseerd is op waarneming en dus altijd
subjectief zal zijn.
2. Wat is een empirische wetenschap en waarin onderscheidt deze zich
van andere wetenschappen?
Een empirische wetenschap berust op het feit dat het verwerven van
kennis gebaseerd is op waarneming, dus de te ervaren werkelijkheid. Deze
wetenschap onderscheidt zich van de normatieve wetenschap, in deze
wordt uitgegaan van elke voor waar gehouden regels. Er is geen sprake
van toetsing aan de empirie (werkelijkheid), omdat het om formele
systemen gaat.
3. Geef een omschrijving/definitie van godsdienstwetenschap waarin
duidelijk wordt wat de belangrijkste onderzoeksvragen zijn in dit
vakgebied.
Godsdienstwetenschap is een wetenschappelijk programma waarbinnen
op basis van vragen vanuit verschillende disciplines kennis wordt vergaard
over de variëteit van religieus handelen en denken binnen verschillende
culturen in heden en verleden, met dien verstande dat deze kennis
systematisch met elkaar wordt verbonden en vergeleken, om op die
manier te komen tot een beschrijving die meer en beter inzicht geeft in
ontwikkeling, functie en betekenis van religie of aspecten daarvan.
4. Wat verstaan we onder intersubjectieve kennis? Waarom hanteren we
dat begrip?
Intersubjectieve kennis houdt in dat de uitspraken van onderzoeker A
voorlopig voor waar wordt aangehouden als diezelfde uitspraken ook
verkregen worden door onderzoeker B en C die beiden hetzelfde stukje
van de werkelijkheid onderzoeken als A. We hanteren dat begrip om een
zekere consensus te bereiken over het antwoord op vragen naar de
waarheid van bepaalde typen beweringen.
Geschiedenis: verschuiving van onderzoeksvragen
1. Wat is het belang geweest van de ontcijfering van oude schriften voor
de ontwikkeling van de godsdienstwetenschap?
In de 19e eeuw overheerst het historisch en taalkundig onderzoek werd
toch vooral ingegeven door de centrale vraag naar de oorsprong van
religie en naar gemeenschappelijke kenmerken van alle religies. Van de
Griekse en Romeinse religies was al veel bekend, maar van de meer
‘oosterse’ religies vrijwel nog niets. Ontcijferingen van oude geschriften
gaven impulsen aan verder historisch en taalkundig onderzoek. Deze
ontcijferingen waren mijlpalen en betekenden dat de tot dan toe vrijwel
gesloten deuren tot vele tientallen eeuwen culturele en religieuze
geschiedenis ineens wagenwijd open gingen.
, 2. Leg uit welke invloed zowel Verlichting als Romantiek hebben gehad op
het tot stand komen van de godsdienstwetenschap.
Door de verlichting bereikte de beredenering van religie een hoogtepunt.
Religie wordt gezien als een ethisch en moralistisch concept. De
Romantiek is hierop een reactie: religie vindt haar basis juist niet in het
denken of handelen, maar in het gevoel. Met de verlichting was een
periode begonnen waarin de ratio centraal stond en religie werd
beredeneerd. Dit leidde tot een scheiding tussen natuurlijke religie
(gebaseerd op de rede) en geopenbaarde religie (gebaseerd op de bijbel,
koran, etc.). De Romantiek bood hier weer verzet tegen en stelde dat de
godsdienstwetenschap niet alleen kritiek impliceerde op de ideologische
functie van religie, op niet wetenschappelijke uitspraken over religie en op
die eigen religie en cultuur, maar tevens een verzet tegen een te sterk
positivistisch en rationalistisch gekleurde benadering van religie.
3. Wat zijn belangrijke verschillen tussen theologie en
godsdienstwetenschap?
De godsdienstwetenschap werd in hoofdzaak vanuit de theologie
ontwikkeld en in eerste instantie in meerderheid beoefend door theologen,
waardoor het lange tijd een theologische stempel droeg. Vanuit de
theologie gaat men echter (meer) uit van de Christelijke godsdienst, in
plaats van dat er rationeel en objectief wordt gedacht zoals in de
godsdienstwetenschap. De godsdienstwetenschap bestudeert godsdienst
op wetenschappelijke wijze met behulp van empirisch onderzoek.
4. Op welke manier is de ontwikkeling van de godsdienstwetenschap in
Nederland verbonden met de institutionalisering binnen de universitaire
wereld?
De ontwikkeling van de godsdienstwetenschap in Nederland is niet los te
denken van de institutionele positie die dit vak al meer dan honderd jaar
inneemt binnen het universitaire systeem. Het vak wordt al sinds 1876
beoefend. De eerste hoogleraar godsdienstwetenschap van C.P. Tiele in
Leiden. Pas toen H. Obbink en G. Van der Leeuw benoemd werden, werd
ook de leerstoel godsdienstwetenschap in Utrecht en Groningen een feit.
De meeste godsdienstwetenschappers hielden zich met een theologische
achtergrond bezig met historische en taalkundige ontwikkeling van religies
bezig die in de Bijbel te vinden zijn. Pas na WOII maakte de
godsdienstwetenschap zich steeds meer los van de theologie. Deze
ontwikkeling is sindsdien steeds sterker geworden, niet alleen door de
toenemende theoretische en methodologische invloed van sociologie,
culturele antropologie en literatuurwetenschap binnen de
godsdienstwetenschap, maar wellicht nog meer als gevolg van sociaal-
culturele en politiek-economische ontwikkelingen zoals dekolonisatie,
secularisering en globalisering.
Oorsprong en ontwikkeling
1. Hoe verklaart Tylor het ontstaan van religie en hoe heet zijn ‘theorie’?
Tylor gaat er vanuit dat er een mentale evolutie plaatsvindt van de mens.
Hij zet daarom de vroegste mens neer als een rationalist die in staat was
het verschil tussen leven en dood, stoffelijk en geestelijk, aan te duiden.
De geest was volgens hen belangrijker dan het lichaam, de geest werd een
soort 2e zelf, het leven gaat weg uit het lichaam na de dood, maar konden
nog gezien worden in visioenen en dromen etc. Volgens Tylor waren die
