5.1 Straling en bronnen
Straling
● Licht van lampen
● Magnetronstraling
● Warmte van de zon
● Straling van beeldschermen
GM-teller/Geiger-müllerteller: Een meetapparaat voor straling van radioactieve stoffen.
Straling
● Beweegt in rechte lijnen vanuit de bron.
○ Hoe groter de afstand tot de bron, hoe minder sterk de straling is.
● Kan opwarmen, zichtbaar of voelbaar zijn, je bruin maken, door stoffen heen gaan of
schadelijk zijn.
Elk soort straling heeft zijn eigen kenmerken, ioniserend en doordringend vermogen.
● Ioniserend vermogen: Eigenschap die iets zegt over de schadelijkheid van de
straling/Vermogen dat straling heeft om atomen of moleculen om te zetten in positieve en/of
negatieve ionen.
○ Ionen kunnen ontstaan in een bestraalde stof door straling.
■ Atomen verliezen één of meer elektronen rond de kern en veranderen
daardoor in positieve ionen. Negatieve elektronen schieten dan weg uit de
atomen.
○ Door ionisatie kunnen moleculen in de cel beschadigen en kunnen cellen
muteren/veranderen of doodgaan.
● Doordringende vermogen: Eigenschap die aangeeft hoe diep de straling door kan dringen
in een bepaalde stof.
○ Hoe groter het ioniserend vermogen, des te kleiner is het doordringend vermogen.
Ion: Een positief of negatief geladen (deel van een) atoom of molecuul.
Ioniseren: Het toevoegen aan of verwijderen van elektronen uit een atoom/molecuul, waardoor het
atoom/molecuul een positieve of negatieve lading krijgt.
Radioactieve stof: Instabiele atomen die straling uitzenden.
Instabiele atomen: De atomen blijven niet altijd in deze vorm bestaan.
Soorten ioniserende straling:
Röntgenstraling:
● Kan atomen ioniseren, zeer doordringend & kan door menselijke weefsels heen gaan.
● Uitgezonden door een röntgenapparaat die elektrische energie omzet in stralingsenergie.
● Wordt niet door een radioactieve stof uitgezonden.
● Lijkt op UV-straling maar veel gevaarlijker.
Ontstaan uit radioactief materiaal
● Alfastraling/α-straling:
○ Minder doordringend dan β-straling.
○ Bestaat uit deeltjes.
● Bètastraling/β-straling:
○ Bestaat uit deeltjes
● Gammastraling/γ-straling:
○ Lijkt op UV-straling maar veel gevaarlijker.
Stoffen die straling uitzenden noem je radioactief, waarbij de straling die vrijkomt ioniserend is.
● α-/β-/γ-straling
○ Straling is afkomstig van de kernen van de atomen van radioactieve stoffen
Doordringendheid: α-straling het minst, γ-straling het meest.
, Bronnen van ioniserende straling:
Natuurlijke straling: Altijd in onze omgeving aanwezig en niet afkomstig van door mensen
geproduceerde bronnen.
● Kosmische straling: Afkomstig uit de ruimte.
● Aardse straling: Afkomstig uit gestentes en klei.
Kunstmatige straling: Komt uit bronnen die door de mens zijn gemaakt.
● Röntgenapparatuur, kerncentrales en bestralingsapparatuur.
Achtergrondstraling: Alle stralingsbronnen samen veroorzaken in onze omgevingen een
permanente hoeveelheid straling.
Bestraling: Kan zowel inwendig als uitwendig plaatsvinden, afhankelijk van de bron.
● Inwendige bestraling: De bron bevindt zich binnen het menselijke lichaam.
○ Persoon is besmet met een radioactieve stof.
○ Radioactieve besmetting ontstaat door bijv. inademen van radioactieve gassen.
● Uitwendige bestraling: De bron bevindt zich buiten het menselijk lichaam.
○ De bron kan zich bevinden op het lichaam.
○ Er is geen tussenstof nodig.
○ Er wordt energie overgebracht van de bron naar de ontvanger.
Straling transporteert energie.
● α-/β-deeltjes hebben bewegingsenergie en dragen die over aan het materiaal die de deeltjes
absorbeert, hoge snelheid
● röntgen en γ-straling vervoeren ook energie, maar bestaan uit ander soort
deeltjes → Fotonen: Deeltjes die geen massa en geen lading hebben, wel energie.
○ De energie van de fotonen kan atomen ioniseren.
■ Hoe groter de energie, hoe groter het ioniserend vermogen.
Stellingen:
1. Straling gaat niet door beton of metaal.
2. Als je uitwendig besmet bent, zend je straling uit.
3. Van uitwendige besmetting heb je als besmet persoon geen last.
4. De achtergrondstraling is in een vliegtuig op 12 km hoogte groter dan op de grond.
5. Iedereen ontvangt dagelijks straling.
6. Voor kinderen is ioniserende straling gevaarlijker dan voor volwassenen.
7. Je ontvangt geen achtergrondstraling meer door je huis af te sluien en binnen te blijven.
8. Ioniserende straling bestaat uit kleine deeltjes.
9. Een GM-teller meet altijd straling.
10. Een smartphone zendt ioniserende straling uit.
5.2 Atomen en verval
Atoomkernen bestaat uit nucleonen:
● Protonen: Positieve lading (+e)
○ Bepaalt de chemische en fysische eigenschappen van een element
● Neutronen: Geen lading
● Sterke kernkracht: Kracht die vooral werkt als nucleonen dicht bij elkaar zitten, het is de
kracht tussen de protonen en neutronen onderling. Het zorgt ervoor dat de deeltjes in de kern
bij elkaar blijven.
○ Groter dan afstotende elektrische kracht van de positieve protonen op elkaar.
Rond de kern draaien
● Elektronen: Negatieve lading (-e)
○ Blijven aan de kern gebonden door aantrekkende kracht van de positieve lading van
de kern.
Straling
● Licht van lampen
● Magnetronstraling
● Warmte van de zon
● Straling van beeldschermen
GM-teller/Geiger-müllerteller: Een meetapparaat voor straling van radioactieve stoffen.
Straling
● Beweegt in rechte lijnen vanuit de bron.
○ Hoe groter de afstand tot de bron, hoe minder sterk de straling is.
● Kan opwarmen, zichtbaar of voelbaar zijn, je bruin maken, door stoffen heen gaan of
schadelijk zijn.
Elk soort straling heeft zijn eigen kenmerken, ioniserend en doordringend vermogen.
● Ioniserend vermogen: Eigenschap die iets zegt over de schadelijkheid van de
straling/Vermogen dat straling heeft om atomen of moleculen om te zetten in positieve en/of
negatieve ionen.
○ Ionen kunnen ontstaan in een bestraalde stof door straling.
■ Atomen verliezen één of meer elektronen rond de kern en veranderen
daardoor in positieve ionen. Negatieve elektronen schieten dan weg uit de
atomen.
○ Door ionisatie kunnen moleculen in de cel beschadigen en kunnen cellen
muteren/veranderen of doodgaan.
● Doordringende vermogen: Eigenschap die aangeeft hoe diep de straling door kan dringen
in een bepaalde stof.
○ Hoe groter het ioniserend vermogen, des te kleiner is het doordringend vermogen.
Ion: Een positief of negatief geladen (deel van een) atoom of molecuul.
Ioniseren: Het toevoegen aan of verwijderen van elektronen uit een atoom/molecuul, waardoor het
atoom/molecuul een positieve of negatieve lading krijgt.
Radioactieve stof: Instabiele atomen die straling uitzenden.
Instabiele atomen: De atomen blijven niet altijd in deze vorm bestaan.
Soorten ioniserende straling:
Röntgenstraling:
● Kan atomen ioniseren, zeer doordringend & kan door menselijke weefsels heen gaan.
● Uitgezonden door een röntgenapparaat die elektrische energie omzet in stralingsenergie.
● Wordt niet door een radioactieve stof uitgezonden.
● Lijkt op UV-straling maar veel gevaarlijker.
Ontstaan uit radioactief materiaal
● Alfastraling/α-straling:
○ Minder doordringend dan β-straling.
○ Bestaat uit deeltjes.
● Bètastraling/β-straling:
○ Bestaat uit deeltjes
● Gammastraling/γ-straling:
○ Lijkt op UV-straling maar veel gevaarlijker.
Stoffen die straling uitzenden noem je radioactief, waarbij de straling die vrijkomt ioniserend is.
● α-/β-/γ-straling
○ Straling is afkomstig van de kernen van de atomen van radioactieve stoffen
Doordringendheid: α-straling het minst, γ-straling het meest.
, Bronnen van ioniserende straling:
Natuurlijke straling: Altijd in onze omgeving aanwezig en niet afkomstig van door mensen
geproduceerde bronnen.
● Kosmische straling: Afkomstig uit de ruimte.
● Aardse straling: Afkomstig uit gestentes en klei.
Kunstmatige straling: Komt uit bronnen die door de mens zijn gemaakt.
● Röntgenapparatuur, kerncentrales en bestralingsapparatuur.
Achtergrondstraling: Alle stralingsbronnen samen veroorzaken in onze omgevingen een
permanente hoeveelheid straling.
Bestraling: Kan zowel inwendig als uitwendig plaatsvinden, afhankelijk van de bron.
● Inwendige bestraling: De bron bevindt zich binnen het menselijke lichaam.
○ Persoon is besmet met een radioactieve stof.
○ Radioactieve besmetting ontstaat door bijv. inademen van radioactieve gassen.
● Uitwendige bestraling: De bron bevindt zich buiten het menselijk lichaam.
○ De bron kan zich bevinden op het lichaam.
○ Er is geen tussenstof nodig.
○ Er wordt energie overgebracht van de bron naar de ontvanger.
Straling transporteert energie.
● α-/β-deeltjes hebben bewegingsenergie en dragen die over aan het materiaal die de deeltjes
absorbeert, hoge snelheid
● röntgen en γ-straling vervoeren ook energie, maar bestaan uit ander soort
deeltjes → Fotonen: Deeltjes die geen massa en geen lading hebben, wel energie.
○ De energie van de fotonen kan atomen ioniseren.
■ Hoe groter de energie, hoe groter het ioniserend vermogen.
Stellingen:
1. Straling gaat niet door beton of metaal.
2. Als je uitwendig besmet bent, zend je straling uit.
3. Van uitwendige besmetting heb je als besmet persoon geen last.
4. De achtergrondstraling is in een vliegtuig op 12 km hoogte groter dan op de grond.
5. Iedereen ontvangt dagelijks straling.
6. Voor kinderen is ioniserende straling gevaarlijker dan voor volwassenen.
7. Je ontvangt geen achtergrondstraling meer door je huis af te sluien en binnen te blijven.
8. Ioniserende straling bestaat uit kleine deeltjes.
9. Een GM-teller meet altijd straling.
10. Een smartphone zendt ioniserende straling uit.
5.2 Atomen en verval
Atoomkernen bestaat uit nucleonen:
● Protonen: Positieve lading (+e)
○ Bepaalt de chemische en fysische eigenschappen van een element
● Neutronen: Geen lading
● Sterke kernkracht: Kracht die vooral werkt als nucleonen dicht bij elkaar zitten, het is de
kracht tussen de protonen en neutronen onderling. Het zorgt ervoor dat de deeltjes in de kern
bij elkaar blijven.
○ Groter dan afstotende elektrische kracht van de positieve protonen op elkaar.
Rond de kern draaien
● Elektronen: Negatieve lading (-e)
○ Blijven aan de kern gebonden door aantrekkende kracht van de positieve lading van
de kern.
