Grondslagen van de criminologie
Blok 1 – Criminologie
,Probleem 1
Voorbespreking
Heksen werden verbrand wanneer zij verdacht werden van ketterij. Ze namen vaak het zekere
voor het onzekere en verbrandde alle verdachten. God zou de onschuldigen de kracht geven de
martelingen te doorstaan.
o Vaak sprake van marteling totdat er bekend werd.
o Ketterij (dwaalleer) is een welbewuste en opzettelijke afwijking van wat in een
bepaalde geloofsgemeenschap of geloof- of kerkleer wordt beschouwd als behorend
tot de fundamentele geloofsleer. Wie deze afwijking aanhangt, is voor de anderen een
ketter kan dus vertaald worden naar het hedendaagse deviatie.
Nabespreking
1. Wat is een ketter en hoe verliepen kettervervolgingen?
Een ketter is iemand die afwijkt van god en de goddelijke regels die in een samenleving
gelden strafbaarstelling van het geweten.
o Definities van een ketter zijn plaats- en tijdgebonden.
In het zuiden verliepen kettervervolgingen uitsluitend via de Kerk, maar in het noorden hielp
de staat ook mee vanaf de 11e eeuw tot aan begin 13e eeuw.
Spaanse Inquisitie – Supremo de la Santa Inquisicion:
o Geheime rechtbank, herroeping niet mogelijk
o Familie en vrienden erbij lappen
o Gezamenlijk kerkelijk en wereldlijk rechtsorgaan
o Gevreesd en gevaarlijk instituut: erg zware methoden en straffen voor elke inwoner
van Spanje of een land in Europa waar Spanje heerste die een bedreiging vormde
Wie geen schuld bekent: uit Kerk gestoten en aan wereldlijke macht
overgedragen om te worden verbrand
Wie schuld bekent: schikt zich naar besluiten van de inquisitierechtbank
Win-win koning kreeg meer eigendommen en de Kerk meer rust
o Uiteindelijk werd de inquisitie door het gewone volk geaccepteerd en werd het een
geliefd schouwspel.
o Anonieme klachten werden ook geaccepteerd, i.t.t. RK Kerk.
Ketters konden volgens de wet en het gewoonterecht veroordeeld worden tot dood door de
strop of op de brandstapel.
o Lichtere straf: bezittingen innemen van de schuldige.
Vanaf het midden van de 11e eeuw toename in bestraffing door de wereldlijke overheid i.p.v.
kerk. Toen werd vaak niet de zwaarste straf uitgedeeld.
o Toename zwaardere straffen en zelfstandig optreden overheid pas in tweede helft 12 e
eeuw.
Vanaf de tweede helft van de 11e eeuw tot einde 12e eeuw werden in het zuiden ketters meer
getolereerd en alleen geëxecuteerd in bijzondere gevallen. Lichtere straffen zoals
excommunicatie (afstoting) en beslaglegging op goederen werden nog wel uitgevoerd.
o Vanwege meer tolerantie naar ketters kon de ketterij zich verspreiden; dit leidde tot de
eerste kruistocht tegen ketters.
o De orde der Dominicanen, die al snel vertakking kreeg door heel Europa, werd een
nieuwe order onder de Kerk die zich belastte met prediking en theologische studie. Zo
werd Het Woord verspreid. Doel = uitroeiing ketterij + bestendiging machtpositie
RKK.
, De beroemde Thomas van Aquino en Domingo de Guzmán waren
aangesloten bij deze orde.
Bijnaam ‘de honden van de Heer’.
Een belangrijk element in de samenwerking tussen Kerk en wereld bij de vervolging en
veroordeling van ketters was een edict dat Frederik II bij gelegenheid van zijn kroning in 1220
had ondertekend. Hierin betuigde het wereldlijk gezag steun aan de kerkelijke strijd tegen de
ketters en bepaalde ook dat vanaf dat moment geen enkele wereldlijke vorst de ketters
zelfstandig - dus buiten de Kerk om - zou kunnen vervolgen.
o 1224: verplichting tot vervolging en veroordeling ketters.
o Halverwege 13e eeuw definitieve vorm Inquisitierechtspraak.
Het kerkelijk strafrecht, gebaseerd op een aanklacht waarbij de schuld van de verdachte
bewezen moest worden, was ontoereikend voor de uitroeiing van ketters. Innocentius III
introduceerde daarom rond begin 13e eeuw het bestraffen ‘per denuntiationem’ = op basis van
een getuigenis.
o Deze introductie tot straffen o.b.v. een getuigenis leidde tot een splitsing in het recht.
Het kon leiden tot een normaal proces, maar ook tot een nieuwe procedure: de
inquisitierechtspraak.
Bij deze vorm van rechtsspraak had de rechter-inquisiteur bijna onbegrensde
macht: hij spoorde de verdachte op, klaagde hem aan, leidde hem voor en
veroordeelde hem.
Bewijslast werd omgedraaid: nu moest de schuldige bewijzen dat hij
onschuldig was. Omdat de rechter en de aanklager dezelfde persoon was, was
er sprake van partijdigheid. Zo werd er door de kerk al snel naar
folterwerktuigen gegrepen.
Vaak leidde deze vorm van rechtspraak tot een doodsveroordeling omdat
ketterij werd gezien als een gevaar en belediging van het wereldlijke gezag.
De kerk wees de ketters aan en de inquisitierechtbanken gingen over de
terechtstelling.
Inquisiteurs moesten een theologische opleiding hebben genoten, krachtdadig
kunnen optreden en onomkoopbaar zijn. Ze werden benoemd door de paus en
geloofden dus dat zij god sent waren.
Hier kwamen veel mensen op af met sadistische neigingen.
De folteringen werden vaak bijgewoond door een arts. De folteringen zelf
moesten dus niet zorgen voor het overlijden van de verdachte voordat er een
betekenis was afgedwongen.
Side note: niet iedereen was het eens met de gang van zaken in de
inquisitierechtbanken. Enkele inquisiteurs werden dan ook vermoord.
Iedereen moest de inquisitie behulpzaam zijn bij het verzamelen van
informatie en het vinden van getuigen.
Rechten inquisiteurs:
o Ze konden hun functie alleen verliezen door overlijden, verwerving van een bisdom,
ontzetting uit het ambt of benoeming in een hoger ambt. De inquisiteurs mochten alle
kerkstraffen tot aan excommunicatie opleggen, zowel aan geestelijken (behalve de al
genoemde categorieën) als aan gewone burgers. In de loop van de tijd verkregen ze
het recht tot het verlenen van aflaten en het vrijspreken van ketterij, behalve in
gevallen die rechtstreeks aan de paus werden voorgelegd (zoals bij het misbruik van
kerkproven en soortgelijke vergrijpen), en de opheffing van een interdict. Voorts
, hadden ze het recht de kruisvaarders voor hun vertrek een aflaat te verlenen, in de tijd
van een interdict de mis te lezen en nog andere privileges.
Drie vormen van straffen in de inquisitierechtbanken bij spijtbetuiging en openlijk afstand
nemen van ketterij:
o Lichte verdenking ‘levis suspicio’: spuitbetuiging verdachte en kleine boete.
o Zware verdenking ‘suspicio vehemens magna’: overleven als je ketterij had
afgezworen + flinke boete.
o Ergste verdenking ‘suspicio violente’: ernstige ketter of recidivist: openbaar boete
doen met geel kruis op kleding, soms levenslange gevangenisstraf.
Rechtsbevoegdheid van het Roomse Sanctum Officium werd door paus Urbanus VIII
uitgebreid naar ook vervolging van alle vormen van bijgeloof in deze tijd vaardigde de
paus dan ook zijn richtlijnen voor de heksenprocessen uit.
Belangrijk om te weten: ook filosofen en wetenschappers konden veroordeeld worden voor
ketterij.
o Filosoof Bruno gaf bijvoorbeeld de ene keer wel toe aan zijn schuld, de andere keer
niet. Dit is een bekend voorbeeld van hoe een betekenis wel belangrijk was, omdat ze
hem niet veroordeelden.
Veroordeling duurde 8 jaar
Uiteindelijk uitgeleverd aan wereldlijke macht
Wees spijtbetuiging af
Was lid van orde der Dominicanen – is in Genéve verstoten wegens ketterij
Volgens Bruno is de zon niet meer of minder dan een ster en zijn
sterren op hun beurt gewoon zonnen. Anders dan de Kerk meent
Bruno dat het heelal oneindig is en er niet nog een extra oneindig
principe – namelijk god – naast het heelal bestaat. God staat niet
naast, maar ín de wereld.
o Galileo Galilei werd in de 16e eeuw gewaarschuwd voor het feit dat hij zijn stellingen
over of de zon om de aarde draaide of andersom niet naar buiten mocht brengen,
omdat dit tegen het reformatorische principe inging dat de Kerk bepaalt wat mensen
wel en niet mogen denken.
Levenslange opsluiting en boetedoening
Huisarrest
Bureaucratisch probleem
Gerespecteerde denker en geleerde
Vanaf 16e eeuw besef dat folteringen geen eerlijke manieren waren om tot bekentenissen te
komen. In de voorschriften werden toen regels opgenomen.
o Voorbeelden: beslissing tot foltering mocht niet langer door een individu genomen
worden, maar door het gehele tribunaal. Het gehele tribunaal moest ook bij het
verhoor aanwezig zijn. De gefolterde moest een dag na de foltering een verklaring
ondertekenen van zijn verklaringen. Dit werd vaak gedaan uit angst voor verdere
folteringen.
Foltermethodes
o Garrucha: handen van de verdachten op rug gebonden en vervolgens werd hij aan een
strop aan de pols opgehangen.
o Tortura de cordeles: verdachte wordt op een ladder gelegd en ledematen worden
middels riemen en touwen steeds verder aangetrokken.
Blok 1 – Criminologie
,Probleem 1
Voorbespreking
Heksen werden verbrand wanneer zij verdacht werden van ketterij. Ze namen vaak het zekere
voor het onzekere en verbrandde alle verdachten. God zou de onschuldigen de kracht geven de
martelingen te doorstaan.
o Vaak sprake van marteling totdat er bekend werd.
o Ketterij (dwaalleer) is een welbewuste en opzettelijke afwijking van wat in een
bepaalde geloofsgemeenschap of geloof- of kerkleer wordt beschouwd als behorend
tot de fundamentele geloofsleer. Wie deze afwijking aanhangt, is voor de anderen een
ketter kan dus vertaald worden naar het hedendaagse deviatie.
Nabespreking
1. Wat is een ketter en hoe verliepen kettervervolgingen?
Een ketter is iemand die afwijkt van god en de goddelijke regels die in een samenleving
gelden strafbaarstelling van het geweten.
o Definities van een ketter zijn plaats- en tijdgebonden.
In het zuiden verliepen kettervervolgingen uitsluitend via de Kerk, maar in het noorden hielp
de staat ook mee vanaf de 11e eeuw tot aan begin 13e eeuw.
Spaanse Inquisitie – Supremo de la Santa Inquisicion:
o Geheime rechtbank, herroeping niet mogelijk
o Familie en vrienden erbij lappen
o Gezamenlijk kerkelijk en wereldlijk rechtsorgaan
o Gevreesd en gevaarlijk instituut: erg zware methoden en straffen voor elke inwoner
van Spanje of een land in Europa waar Spanje heerste die een bedreiging vormde
Wie geen schuld bekent: uit Kerk gestoten en aan wereldlijke macht
overgedragen om te worden verbrand
Wie schuld bekent: schikt zich naar besluiten van de inquisitierechtbank
Win-win koning kreeg meer eigendommen en de Kerk meer rust
o Uiteindelijk werd de inquisitie door het gewone volk geaccepteerd en werd het een
geliefd schouwspel.
o Anonieme klachten werden ook geaccepteerd, i.t.t. RK Kerk.
Ketters konden volgens de wet en het gewoonterecht veroordeeld worden tot dood door de
strop of op de brandstapel.
o Lichtere straf: bezittingen innemen van de schuldige.
Vanaf het midden van de 11e eeuw toename in bestraffing door de wereldlijke overheid i.p.v.
kerk. Toen werd vaak niet de zwaarste straf uitgedeeld.
o Toename zwaardere straffen en zelfstandig optreden overheid pas in tweede helft 12 e
eeuw.
Vanaf de tweede helft van de 11e eeuw tot einde 12e eeuw werden in het zuiden ketters meer
getolereerd en alleen geëxecuteerd in bijzondere gevallen. Lichtere straffen zoals
excommunicatie (afstoting) en beslaglegging op goederen werden nog wel uitgevoerd.
o Vanwege meer tolerantie naar ketters kon de ketterij zich verspreiden; dit leidde tot de
eerste kruistocht tegen ketters.
o De orde der Dominicanen, die al snel vertakking kreeg door heel Europa, werd een
nieuwe order onder de Kerk die zich belastte met prediking en theologische studie. Zo
werd Het Woord verspreid. Doel = uitroeiing ketterij + bestendiging machtpositie
RKK.
, De beroemde Thomas van Aquino en Domingo de Guzmán waren
aangesloten bij deze orde.
Bijnaam ‘de honden van de Heer’.
Een belangrijk element in de samenwerking tussen Kerk en wereld bij de vervolging en
veroordeling van ketters was een edict dat Frederik II bij gelegenheid van zijn kroning in 1220
had ondertekend. Hierin betuigde het wereldlijk gezag steun aan de kerkelijke strijd tegen de
ketters en bepaalde ook dat vanaf dat moment geen enkele wereldlijke vorst de ketters
zelfstandig - dus buiten de Kerk om - zou kunnen vervolgen.
o 1224: verplichting tot vervolging en veroordeling ketters.
o Halverwege 13e eeuw definitieve vorm Inquisitierechtspraak.
Het kerkelijk strafrecht, gebaseerd op een aanklacht waarbij de schuld van de verdachte
bewezen moest worden, was ontoereikend voor de uitroeiing van ketters. Innocentius III
introduceerde daarom rond begin 13e eeuw het bestraffen ‘per denuntiationem’ = op basis van
een getuigenis.
o Deze introductie tot straffen o.b.v. een getuigenis leidde tot een splitsing in het recht.
Het kon leiden tot een normaal proces, maar ook tot een nieuwe procedure: de
inquisitierechtspraak.
Bij deze vorm van rechtsspraak had de rechter-inquisiteur bijna onbegrensde
macht: hij spoorde de verdachte op, klaagde hem aan, leidde hem voor en
veroordeelde hem.
Bewijslast werd omgedraaid: nu moest de schuldige bewijzen dat hij
onschuldig was. Omdat de rechter en de aanklager dezelfde persoon was, was
er sprake van partijdigheid. Zo werd er door de kerk al snel naar
folterwerktuigen gegrepen.
Vaak leidde deze vorm van rechtspraak tot een doodsveroordeling omdat
ketterij werd gezien als een gevaar en belediging van het wereldlijke gezag.
De kerk wees de ketters aan en de inquisitierechtbanken gingen over de
terechtstelling.
Inquisiteurs moesten een theologische opleiding hebben genoten, krachtdadig
kunnen optreden en onomkoopbaar zijn. Ze werden benoemd door de paus en
geloofden dus dat zij god sent waren.
Hier kwamen veel mensen op af met sadistische neigingen.
De folteringen werden vaak bijgewoond door een arts. De folteringen zelf
moesten dus niet zorgen voor het overlijden van de verdachte voordat er een
betekenis was afgedwongen.
Side note: niet iedereen was het eens met de gang van zaken in de
inquisitierechtbanken. Enkele inquisiteurs werden dan ook vermoord.
Iedereen moest de inquisitie behulpzaam zijn bij het verzamelen van
informatie en het vinden van getuigen.
Rechten inquisiteurs:
o Ze konden hun functie alleen verliezen door overlijden, verwerving van een bisdom,
ontzetting uit het ambt of benoeming in een hoger ambt. De inquisiteurs mochten alle
kerkstraffen tot aan excommunicatie opleggen, zowel aan geestelijken (behalve de al
genoemde categorieën) als aan gewone burgers. In de loop van de tijd verkregen ze
het recht tot het verlenen van aflaten en het vrijspreken van ketterij, behalve in
gevallen die rechtstreeks aan de paus werden voorgelegd (zoals bij het misbruik van
kerkproven en soortgelijke vergrijpen), en de opheffing van een interdict. Voorts
, hadden ze het recht de kruisvaarders voor hun vertrek een aflaat te verlenen, in de tijd
van een interdict de mis te lezen en nog andere privileges.
Drie vormen van straffen in de inquisitierechtbanken bij spijtbetuiging en openlijk afstand
nemen van ketterij:
o Lichte verdenking ‘levis suspicio’: spuitbetuiging verdachte en kleine boete.
o Zware verdenking ‘suspicio vehemens magna’: overleven als je ketterij had
afgezworen + flinke boete.
o Ergste verdenking ‘suspicio violente’: ernstige ketter of recidivist: openbaar boete
doen met geel kruis op kleding, soms levenslange gevangenisstraf.
Rechtsbevoegdheid van het Roomse Sanctum Officium werd door paus Urbanus VIII
uitgebreid naar ook vervolging van alle vormen van bijgeloof in deze tijd vaardigde de
paus dan ook zijn richtlijnen voor de heksenprocessen uit.
Belangrijk om te weten: ook filosofen en wetenschappers konden veroordeeld worden voor
ketterij.
o Filosoof Bruno gaf bijvoorbeeld de ene keer wel toe aan zijn schuld, de andere keer
niet. Dit is een bekend voorbeeld van hoe een betekenis wel belangrijk was, omdat ze
hem niet veroordeelden.
Veroordeling duurde 8 jaar
Uiteindelijk uitgeleverd aan wereldlijke macht
Wees spijtbetuiging af
Was lid van orde der Dominicanen – is in Genéve verstoten wegens ketterij
Volgens Bruno is de zon niet meer of minder dan een ster en zijn
sterren op hun beurt gewoon zonnen. Anders dan de Kerk meent
Bruno dat het heelal oneindig is en er niet nog een extra oneindig
principe – namelijk god – naast het heelal bestaat. God staat niet
naast, maar ín de wereld.
o Galileo Galilei werd in de 16e eeuw gewaarschuwd voor het feit dat hij zijn stellingen
over of de zon om de aarde draaide of andersom niet naar buiten mocht brengen,
omdat dit tegen het reformatorische principe inging dat de Kerk bepaalt wat mensen
wel en niet mogen denken.
Levenslange opsluiting en boetedoening
Huisarrest
Bureaucratisch probleem
Gerespecteerde denker en geleerde
Vanaf 16e eeuw besef dat folteringen geen eerlijke manieren waren om tot bekentenissen te
komen. In de voorschriften werden toen regels opgenomen.
o Voorbeelden: beslissing tot foltering mocht niet langer door een individu genomen
worden, maar door het gehele tribunaal. Het gehele tribunaal moest ook bij het
verhoor aanwezig zijn. De gefolterde moest een dag na de foltering een verklaring
ondertekenen van zijn verklaringen. Dit werd vaak gedaan uit angst voor verdere
folteringen.
Foltermethodes
o Garrucha: handen van de verdachten op rug gebonden en vervolgens werd hij aan een
strop aan de pols opgehangen.
o Tortura de cordeles: verdachte wordt op een ladder gelegd en ledematen worden
middels riemen en touwen steeds verder aangetrokken.
