College aantekeningen Praktische Filosofie 2 (Y)

Praktische filosofie 2

1. Gehoorzaamheidsplicht

Paulus: God en overheid dien je allebei te gehoorzamen.

 Burger > overheid > God:
 De burger is de onderste laag, de overheid maakt de wetten die afkomstig zijn van God

2. De anarchistische uitdaging

Politieke filosofie en de staat

- Plato: politieke filosofie = zoektocht naar de ideale staat
 Anarchistische uitdaging = is een staat wel noodzakelijk voor onze idealen?

= Legitimiteitsvraagstuk = waarom gehoorzamen we de staat?

 Empirisch: angst voor straf? Gewoonte? Overtuiging van plicht?
 Normatief: goede reden voor gehoorzaamheid?

De vraag is of het gezag van de machthebbers legitiem/rechtmatig is (de jure), niet of er
legitimiteitsgeloof onder machtsubjecten is (de facto)

 Vraag naar right to rule en plicht tot gehoorzaamheid

Plicht aan wetten houden omdat het wetten zijn, puur om de wetten

 Political obligation
= Ik moet de wet gehoorzamen ook het mij ongemak of grote schade oplevert, en ook als
het ingaat tegen wat ik denk dat het rechtvaardig is

Er moeten andere zijn die zich aan de plicht kunnen houden

Is er een plicht aan wetten te houden omdat het wetten zijn?

1. Ja, een onvoorwaardelijke en absolute (Plato, Kant)
 Geen recht tot verzet
 Geen eigen autonomie meer
2. Ja, een voorwaardelijke
 Locke: we hebben natuurlijke rechten die de wet niet kan tegenspreken = hedendaagse
standard view
 Recht op verzet en opstand
3. Nee
= Anarchisme
 Filosofisch argument = geen argument om aan de wet te houden omdat het de wet is; soms
wel aan de wet houden maar niet om die reden
 Anarchistisch standpunt = niet meer reden om wel dan niet aan de wet te houden
 Links en rechts anarchisme

Sociaalcontract-redenering

- Natuurtoestand en politieke (burgerlijke) toestand vergelijken
 Natuurtoestand slechter

,  Redelijke individuen moeten bereid zijn vrijheid in te perken dmv een contract ->
overheid

Anarchistische twijfel

1. Is de staatstoestand altijd beter dan de natuurtoestand?
2. Overwint de staatstoestand de natuurtoestand wel? (Levert ook oorlogen etc.)
3. Andere mogelijkheden dan de staat om natuurtoestand te overwinnen -> sociale orde?

Varianten van anarchisme

- Positief/politiek anarchisme = praktisch ontwerp van alternatieve sociale orde zonder
overheid
 Rechts = anarchokapitalisme (geloof in natuurrecht en recht te verdedigen; rechtspreken
hoeft niet uitbesteed te worden aan de staat); libertarisme; T-party; Rand
=
 Links = communisme; tolstoi; proudhon; bakunin
= Gericht op natuurlijke gevoelens van solidariteit en gemeenschap die voldoende zouden
moeten zijn voor sociale orde
> Proudhon’s mutualisme = eigendomsrecht en samenleven zijn onverenigbaar; ideaal is
democratisch georganiseerde arbeidersverenigingen die zichzelf organiseren
Juridisering en strafdreiging -> natuurlijke morele motivatie uitgehold -> geen staatsfunctie
 Probleem: onrealistische voorwaarden (overvloed, solidariteit als motivatie, sociale
wederzijdse afhankelijkheid)
 Probleem: publieke goederen moeten we afdwingen -> profiteurs voorkomen
 Probleem: voordelen van de staat (sociaal zwakken opvangen, garantie veiligheid en
rechtvaardigheid ipv recht van de sterkste)
 Probleem: hoe naar anarchische toestand (automatisch? Gewelddadig? Via
argumentatie?)
- Negatief/filosofisch anarchisme = kritiek op gezagsrechtvaardiging zonder praktische
conclusies uit afwijzing legitimiteit staat
= Er zijn geen morele redenen voor een algemene gehoorzaamheidsplicht tov de staat, die
vereist verdere argumentatie
= Voor verzet of ongehoorzaamheidsrecht/plicht is ook verdere argumentatie nodig
 A-priorisch = Wolff
We hoeven niet los te komen van de staat; genoeg redenen wel te gehoorzamen vanwege
onafhankelijke redenen die we al hebben
 Aanname dat er een bron van moraliteit buiten de staat is

Legitieme staat is niet denkbaar; gehoorzaamheid en autonomie zijn niet te verenigen
Belofte -> bevriezing autonomie -> legitieme staat niet denkbaar

 A-posteriorisch = Simmons = geen goede redenen staat te gehoorzamen -> niet onze plicht
Maar: staten kunnen illegitieme macht hebben, betekent niet dat er verzet moet komen
Wetten dwingen vaak plichten af die je toch al had
Legitieme staat is wel denkbaar maar is er niet; had moeten berusten op overeenkomst en
die is er niet

Anarchisme: vrijheid+gelijkheid zijn niet verenigbaar met gezag+heerschappij

 Gaat ook met Wolffs idee van belofte: belofte bevriest autonomie ook

,  Tegenstelling met contracttheorie die stelt dat de staat nodig is om vrijheid+gelijkheid te
bereiken

Drie argumenten voor gehoorzaamheid en de anarchistische kritiek daarop

- Waarom gehoorzaamt Socrates in de gevangenis terwijl zijn veroordeling onterecht was?
1. Rechtvaardigheid eist van hem nooit iets verkeerds te doen
2. Burger van Athene -> rol en identiteit gebiedt gehoorzaamheid
3. Wat hij heeft ontvangen gebied tot dankbaarheid en gehoorzaamheid

Moderne argumenten

1. Natuurrechtelijke theorieën
 Natuurlijke plichten en staat natuurlijke rol dat we deze kunnen uitvoeren
 Anarchistisch probleem: particularity problem = waarom gehoorzamen aan specifieke staat?
2. Associatieve theorieën
 Sociale rollen en identiteiten -> plicht tot gehoorzaamheid als we onze samenleving zoals we
hem kennen in stand moeten houden
 Anarchistisch probleem: normatief belangrijk genoeg om politieke criteria te funderen?
3. Transactie-gebaseerde theorieën
 Ontvangen voordelen (dankbaarheid/fairness) -> plicht tot gehoorzaamheid aan de staat
> Probleem van vrijwilligheid – we kunnen voordelen niet afwijzen
 Expliciete of impliciete instemming (contract) -> plicht tot gehoorzaamheid aan de staat
> Probleem dat expliciete instemming een uitzondering is, alleen hypothetische instemming
 Zeer weinig burgers echte verplichting en dus weinig staten legitieme autoriteit
 We hadden misschien wel ingestemd als het ons gevraagd was, maar dat is het niet
 Filosofisch aposteriorisch anarchisme

Bezwaren tegen filosofisch anarchisme

1. Hypocriet = volgt niets uit; moraal komt ergens anders vandaan
 Burgerlijke ongehoorzaamheid = geen plicht naar staat
2. Excessief radicalisme
 Chaos en irrationele ongehoorzaamheid?
 Als het werkt zoals het hoort te werken -> plicht?
 Simmons: “Neither mindless obedience, nor mindless disobedience”
 Geen reden ongehoorzaam te zijn als het werkt zoals het behoort te werken
3. Ontkenning van sterke intuïties en weloverwogen oordelen dat we politieke verplichtingen
hebben
 Simmons: deze zijn aangeleerd
4. Autonomie en gezag zijn allebei constructen


Plato – dialoog tussen Socrates en Crito

Dialectisch dialoog

- Socratische methode = A doet een stelling, B bevraagt kritisch, A antwoordt eerlijk vanuit
eigen rede, B komt tot A’s kernaannames en zoekt contradicties
 Rede dwingt af iedereen tot dezelfde, logische conclusie te komen
 Doel is tot de universele waarheid te komen waar iedereen het mee eens moet zijn
 Hij maakt stellingen dus steeds universeel -> algemene principes