1. BLOKEA: BIOKIMIKA
1. GAIA MATERIA BIZIA
BIOELEMENTUAK
Def: Izaki bizidunengan dauden elementu kimikoak.
➢ 70 aurkitu dira bizidun desberdinetan, guztira.
➢ Horietatik → 25 bizidun guztietan. daude.
Sailkapena: (kantitatearen araberan):
1. Bioelementu nagusiak/primarioak: %99 → C,H,ON,P,S
◆ Funtzio biologikoa→ biomolekulen egitura osatzea.
◆ Bioelementu nagusia → karbona (C)
● Balentzia 4 → molekula anitzak.
● Karbonoa beste karbono batekin erraz elkartu daiteke→ lotura
bakunak, bikoitzak eta hirukoitzak sortuz.
● Molekula mota ezberdinak sortzen ditu (linealak, adarkatuak
eta ziklikoak).
➔ Bioelementu sekundarioak: % 1 → Na, K, Cl, Ca…
◆ Funtzio biologiko dinamikoagoa:
● Ca+2 → Muskuluen uzkurketa.
● K, Na → Nerbio bulkada.
● Mg→ Klorofila.
➔ Oligoelementuak: % x < 0,1 → Fe, I…
◆ Funtzio biologiko dinamikoagoak → hemoglobina (Fe)
→ hormonak (I)
◆ Funtseskoak dira nahiz eta kantitate oso gutxi egon.
1
,BIOMOLEKULAK
Def. Bioelementuz osaturiko bizidunetan agertzen diren molekula kimikoak.
Motak:
➔ Ez-organikoak: Ura, gatz mineralak eta gases (O2, CO2, N2…).
➔ Organikoak: Gluzidoak = KHA, Lipidoak (grasak), proteinak, azido nukleikoa.
* TALDE FUNTZIONALAK
HIDROKARBUROAK
Karbonoz eta hidrogenoz osatutako molekulak dira.
Izendapena → C kopurua + ANO
1 → Met / 2→ Et / 3→ Prop / 4→ But / 5→ Pent ...
➢ Talde funtzionalak: C kateari lotzen zaion elementua edo elementu taldea
molekula propietate bereziak ematen dizkiola.
1. HIDROXILOA → OH
Molekula → Alkohola
Izendapena → Hidrokarburo izena + OL
Talde nagusia ez bada → Hidroxi
2. KARBONILOA (ALDE BATEAN) →
Molekula → Aldehidoa
Izendapena → Hidrokarburo izena + AL
Talde nagusia ez bada → Aldo
3. KARBONILOA (MOLEK. ERDIAN) →
Molekula → Zetona
Izendapena → Hidrokarburo izena + ONA
Talde nagusia ez bada → Zeto
4. KARBOXILO →
Molekula → Azido oganikoa
Izendapena → AZIDO + hidrokarburo izena + OIKOA
2
,Talde nagusia da.
* AMINA TALDEA → NH2
Denetatik talde txikiena da, baina “AMIN” jartzen da hidrokarburo izena aurretik,
talde funtzional guztien atzean
5. FOSFATO TALDEA → → H-rik gabe ere ager daiteke, forma
ionikoa delako, baina berez berdina da.
6. SULFIDRILO TALDEA → HS
7. METILO TALDEA → H3C
BIOMOLEKULA EZ-ORGANIKOAK
➔ URA
Biomolekularik ugariena da.
Egitura: H2O
Dipoloa:
Oxigenoa eta hidrogenoen lotura kobalentea da.
Oxigenoa oso elektronegatiboa da, hau da, hidrogenoaren elektroiak beregana
erakartzen ditu. Beraz, oxigeno 2 karga negatiborekin dago eta hidrogenoa karga
positiboarekin→ karga totala = 0.
Hori dela eta, ur molekulen artean H zubiak sortzen dira (4) → lotura ahulak dira,
beraz suntsitzen eta osatzen dira uneoro, horregatik ura likidoa da eta mugitzen
da. →
Horregatik H2O likidoa da T eta P arruntetan.
CO2 eta CH4 (metanoa) ura bezalako molekula gasak dira. (ez dira likidoak lotura
ahulak dituztelako, ez dituztelako H zubirik, kohesiorik eta ez direlako dipoloak, ez
daukate karga partzialik).
Uraren propietate fisikoak eta funtzio biologikoak dipolo izatearen ondorioak dira.
3
, PROPIETATEAK ETA FUNTZIO BIOLOGIKOAK
PROPIETATE FISIKOAK FUNTZIO BIOLOGIKOAK
Substantzia polarren disolbatzaile Garraiatzaile oso ona, izerdia, odola,
unibertsala. malko.
Uretan erreakzio metabolikoak
gertatzea.
Bero espezifiko handia (1 grado Oso tenperatura indargeltzaile ona da
igotzeko eman behar dugun beroa)
Lurruntze-bero oso handia. Hozte prozesuan parte hartzen du. →
Izerdia, arnas-estukak…
Erreaktibotasun kimiko handia du→ Hidrolisiak→ Digertioan egiten diren
ura oso erreaktiboa da, parte hartzen erreakzioak.
du erreakzio metaboliko askotan.
Kohesio-atxikimendu handia du. Kapilaritatea. Adib: landareen izerdi
gordina, sustraietatik hostoretara
igotzeko grabitatea
Dentsitate handiagoa egoera likidoan Egoera solidoan flotatu eta azpian
izotzetan baino 4°C bizia itsasoak, lakuak, etab izoztean
azpitik ur likido egoerak bizitza posible
egiten du egoera likidoan izotzetan
baino.
4
1. GAIA MATERIA BIZIA
BIOELEMENTUAK
Def: Izaki bizidunengan dauden elementu kimikoak.
➢ 70 aurkitu dira bizidun desberdinetan, guztira.
➢ Horietatik → 25 bizidun guztietan. daude.
Sailkapena: (kantitatearen araberan):
1. Bioelementu nagusiak/primarioak: %99 → C,H,ON,P,S
◆ Funtzio biologikoa→ biomolekulen egitura osatzea.
◆ Bioelementu nagusia → karbona (C)
● Balentzia 4 → molekula anitzak.
● Karbonoa beste karbono batekin erraz elkartu daiteke→ lotura
bakunak, bikoitzak eta hirukoitzak sortuz.
● Molekula mota ezberdinak sortzen ditu (linealak, adarkatuak
eta ziklikoak).
➔ Bioelementu sekundarioak: % 1 → Na, K, Cl, Ca…
◆ Funtzio biologiko dinamikoagoa:
● Ca+2 → Muskuluen uzkurketa.
● K, Na → Nerbio bulkada.
● Mg→ Klorofila.
➔ Oligoelementuak: % x < 0,1 → Fe, I…
◆ Funtzio biologiko dinamikoagoak → hemoglobina (Fe)
→ hormonak (I)
◆ Funtseskoak dira nahiz eta kantitate oso gutxi egon.
1
,BIOMOLEKULAK
Def. Bioelementuz osaturiko bizidunetan agertzen diren molekula kimikoak.
Motak:
➔ Ez-organikoak: Ura, gatz mineralak eta gases (O2, CO2, N2…).
➔ Organikoak: Gluzidoak = KHA, Lipidoak (grasak), proteinak, azido nukleikoa.
* TALDE FUNTZIONALAK
HIDROKARBUROAK
Karbonoz eta hidrogenoz osatutako molekulak dira.
Izendapena → C kopurua + ANO
1 → Met / 2→ Et / 3→ Prop / 4→ But / 5→ Pent ...
➢ Talde funtzionalak: C kateari lotzen zaion elementua edo elementu taldea
molekula propietate bereziak ematen dizkiola.
1. HIDROXILOA → OH
Molekula → Alkohola
Izendapena → Hidrokarburo izena + OL
Talde nagusia ez bada → Hidroxi
2. KARBONILOA (ALDE BATEAN) →
Molekula → Aldehidoa
Izendapena → Hidrokarburo izena + AL
Talde nagusia ez bada → Aldo
3. KARBONILOA (MOLEK. ERDIAN) →
Molekula → Zetona
Izendapena → Hidrokarburo izena + ONA
Talde nagusia ez bada → Zeto
4. KARBOXILO →
Molekula → Azido oganikoa
Izendapena → AZIDO + hidrokarburo izena + OIKOA
2
,Talde nagusia da.
* AMINA TALDEA → NH2
Denetatik talde txikiena da, baina “AMIN” jartzen da hidrokarburo izena aurretik,
talde funtzional guztien atzean
5. FOSFATO TALDEA → → H-rik gabe ere ager daiteke, forma
ionikoa delako, baina berez berdina da.
6. SULFIDRILO TALDEA → HS
7. METILO TALDEA → H3C
BIOMOLEKULA EZ-ORGANIKOAK
➔ URA
Biomolekularik ugariena da.
Egitura: H2O
Dipoloa:
Oxigenoa eta hidrogenoen lotura kobalentea da.
Oxigenoa oso elektronegatiboa da, hau da, hidrogenoaren elektroiak beregana
erakartzen ditu. Beraz, oxigeno 2 karga negatiborekin dago eta hidrogenoa karga
positiboarekin→ karga totala = 0.
Hori dela eta, ur molekulen artean H zubiak sortzen dira (4) → lotura ahulak dira,
beraz suntsitzen eta osatzen dira uneoro, horregatik ura likidoa da eta mugitzen
da. →
Horregatik H2O likidoa da T eta P arruntetan.
CO2 eta CH4 (metanoa) ura bezalako molekula gasak dira. (ez dira likidoak lotura
ahulak dituztelako, ez dituztelako H zubirik, kohesiorik eta ez direlako dipoloak, ez
daukate karga partzialik).
Uraren propietate fisikoak eta funtzio biologikoak dipolo izatearen ondorioak dira.
3
, PROPIETATEAK ETA FUNTZIO BIOLOGIKOAK
PROPIETATE FISIKOAK FUNTZIO BIOLOGIKOAK
Substantzia polarren disolbatzaile Garraiatzaile oso ona, izerdia, odola,
unibertsala. malko.
Uretan erreakzio metabolikoak
gertatzea.
Bero espezifiko handia (1 grado Oso tenperatura indargeltzaile ona da
igotzeko eman behar dugun beroa)
Lurruntze-bero oso handia. Hozte prozesuan parte hartzen du. →
Izerdia, arnas-estukak…
Erreaktibotasun kimiko handia du→ Hidrolisiak→ Digertioan egiten diren
ura oso erreaktiboa da, parte hartzen erreakzioak.
du erreakzio metaboliko askotan.
Kohesio-atxikimendu handia du. Kapilaritatea. Adib: landareen izerdi
gordina, sustraietatik hostoretara
igotzeko grabitatea
Dentsitate handiagoa egoera likidoan Egoera solidoan flotatu eta azpian
izotzetan baino 4°C bizia itsasoak, lakuak, etab izoztean
azpitik ur likido egoerak bizitza posible
egiten du egoera likidoan izotzetan
baino.
4
