Tijdvak 1: de tijd van jagers en boeren
historische periode = de prehistorie
Paragraaf 1: het leven van jager-verzamelaars
● KA = de levenswijze van jager-verzamelaars
● geen geschreven bronnen:
○ de prehistorie (voorgeschiedenis) kent geen geschreven bronnen. dit tijdvak
eindigt rond 3000 v.c. toen in het midden-oosten het schrift ontstond. we zijn
afhankelijk van ongeschreven bronnen, waar de archeologie zijn kennis
vandaan haalt. voorbeelden van ongeschreven bronnen zijn: botresten,
potscherven, voetafdrukken, grotschilderingen & versteende voedselresten.
vanwege de ongeschreven bronnen weten we veel over de cultuur (manier
van leven), maar weten we minder over hun denken.
● verspreiding van de moderne mens:
○ 6 miljoen jaar geleden ontstonden er in de wouden van Afrika mensachtige
die zich van andere apen onderscheidden doordat ze beter rechtop konden
lopen. 2 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste mensensoorten die op 2
benen liepen. deze mensen leefden in groepen, in een samenleving van
jager-verzamelaars. dit was een maatschappij van nomaden die leven van
wat ze vinden en vangen in de natuur. uiteindelijk bleef één mensensoort over
die 200.000 jaar geleden ontstond in oost-afrika. dit was de moderne mens
(homosapien/denkende mens). de moderne mens reisde van afrika → azië →
europa/australië → amerika. andere menssoorten stierven uit, zoals de
neanderthaler.
● jager-verzamelaars:
○ tot 9000 v.c. leefden alle mensen van jagen en voedsel verzamelen. mannen
hielden zich bezig met de jacht, verdediging tegen wilde dieren en de strijd
tegen andere mensen. vrouwen zorgden voor de kinderen en verzamelden
plantaardig voedsel. jager-verzamelaars leefden in groepen, hadden geen
vaste woonplaats en zwierven om voedsel te vinden (nomaden). ze hadden
weinig bezit, omdat ze alles moesten dragen (egalitaire samenleving). vanaf
50.000 v.c. maakten ze ingewikkelder werktuigen, zoals pijl en boog en
visnetten. ook naaiden ze kleding en tenten, zodat ze bestand waren tegen
de kou.
● gedachten en kunst:
○ jagers-verzamelaars begonnen hun gedachten te uiten in kunst. in europa
maakte vanaf 30.000 v.c. vrouwenbeeldjes met enorme buiken, borsten en
heupen. in de grotten van zuid-frankrijk en spanje maakten ze
wandschilderingen. de prehistorische kunst laat zien dat de cultuur van
jager-verzamelaars ingewikkelder werd. mensen gingen denken in
symbolen. zo begrepen ze dat er met een tekening op een rotswand iets
anders kon worden bedoeld dat wat zichtbaar was.
Paragraaf 2: de opkomst van de landbouw
● KA = het ontstaan van landbouw en landbouwstedelijke samenlevingen
● ontstaan van de landbouw:
, ○ het ontstaan van de landbouw was een ingrijpende verandering
(landbouwrevolutie/agrarische revolutie). omstreeks 9000 v.c. ontstond de
landbouw in het midden-oosten. het voedsel werd verbouwd ten oosten van
de middellandse zee en werd vanwege zijn vorm de vruchtbare halve maan
genoemd. door middel van migranten verspreidde de landbouw in azië,
afrika en europa.
● oorzaken en gevolgen van de landbouwrevolutie:
○ twee van de belangrijkste oorzaak van de landbouwrevolutie waren de
verandering van het klimaat. deze veranderde naar zachte natte winter en
warme droge zomers. hierdoor konden granen en peulvruchten goed groeien.
een andere oorzaak was dat de dieren waarop werd gejaagd vrijwel waren
verdwenen. planten en dieren werden in dienst van mensen aangepast
(domesticeren). eerst was de landbouw een aanvullend middel van bestaan
naast jagen en verzamelen, maar later was het nodig om de groeiende
bevolking in leven te houden. door plat- en dierveredeling en technische
vooruitgang (ploeg), namen de opbrengsten toe en hield de bevolkingsgroei
aan.
● de landbouwsamenleving:
○ door de landbouwrevolutie ontstond de landbouwsamenleving (agrarische
samenleving). boeren gingen permanent wonen in huizen die ze bouwden bij
hun akkers, weiden en boomgaarden (sedentaire leefwijze). elk dorp was
autarkisch (zelfvoorzienend). sommige mensen verwierven meer bezit dan
anderen, hierdoor hadden ze meer aanzien en macht. ouders gaven hun
bezit en macht door aan hun kinderen, hierdoor ontstond sociale
ongelijkheid.
Paragraaf 3: de eerste steden
● KA = het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
● het ontstaan van steden:
○ een stad is een van het platteland afgescheiden plaats met veel bewoners
waarvan de meesten geen boer zijn. de eerste steden ontstonden bij de
rivieren eufraat en tigris, een gebied dat mesopotamië (tweestromenland)
werd genoemd. het volk van de soemeriërs bouwden tussen 4000 en 2000
v.c. tientallen dorpen uit tot steden met bestuursgebouwen, pakhuizen en
tempels.
● de landbouwstedelijke samenleving:
○ de eerste steden ontstonden doordat boeren op de vruchtbare grond langs de
rivieren meer voedsel produceerden dan ze nodig hadden. door de
overschotten konden boeren anderen voeden die niet meer van de landbouw
leefden. zo ontstond de landbouwstedelijke samenleving
(agrarische-stedelijke/urbane samenleving) waarin een minderheid van de
bevolking in steden leefde. er ontstond een elite (sociale toplaag) die
leidinggaf. in de steden ontstonden meer specialisatie (als iemand zich richt
op een bepaalde vaardigheid) en ambacht (beroep waarbij iemand producten
maakt met zijn handen en gereedschap). steden waren afhankelijk van
handel.
● politieke ontwikkelingen:
historische periode = de prehistorie
Paragraaf 1: het leven van jager-verzamelaars
● KA = de levenswijze van jager-verzamelaars
● geen geschreven bronnen:
○ de prehistorie (voorgeschiedenis) kent geen geschreven bronnen. dit tijdvak
eindigt rond 3000 v.c. toen in het midden-oosten het schrift ontstond. we zijn
afhankelijk van ongeschreven bronnen, waar de archeologie zijn kennis
vandaan haalt. voorbeelden van ongeschreven bronnen zijn: botresten,
potscherven, voetafdrukken, grotschilderingen & versteende voedselresten.
vanwege de ongeschreven bronnen weten we veel over de cultuur (manier
van leven), maar weten we minder over hun denken.
● verspreiding van de moderne mens:
○ 6 miljoen jaar geleden ontstonden er in de wouden van Afrika mensachtige
die zich van andere apen onderscheidden doordat ze beter rechtop konden
lopen. 2 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste mensensoorten die op 2
benen liepen. deze mensen leefden in groepen, in een samenleving van
jager-verzamelaars. dit was een maatschappij van nomaden die leven van
wat ze vinden en vangen in de natuur. uiteindelijk bleef één mensensoort over
die 200.000 jaar geleden ontstond in oost-afrika. dit was de moderne mens
(homosapien/denkende mens). de moderne mens reisde van afrika → azië →
europa/australië → amerika. andere menssoorten stierven uit, zoals de
neanderthaler.
● jager-verzamelaars:
○ tot 9000 v.c. leefden alle mensen van jagen en voedsel verzamelen. mannen
hielden zich bezig met de jacht, verdediging tegen wilde dieren en de strijd
tegen andere mensen. vrouwen zorgden voor de kinderen en verzamelden
plantaardig voedsel. jager-verzamelaars leefden in groepen, hadden geen
vaste woonplaats en zwierven om voedsel te vinden (nomaden). ze hadden
weinig bezit, omdat ze alles moesten dragen (egalitaire samenleving). vanaf
50.000 v.c. maakten ze ingewikkelder werktuigen, zoals pijl en boog en
visnetten. ook naaiden ze kleding en tenten, zodat ze bestand waren tegen
de kou.
● gedachten en kunst:
○ jagers-verzamelaars begonnen hun gedachten te uiten in kunst. in europa
maakte vanaf 30.000 v.c. vrouwenbeeldjes met enorme buiken, borsten en
heupen. in de grotten van zuid-frankrijk en spanje maakten ze
wandschilderingen. de prehistorische kunst laat zien dat de cultuur van
jager-verzamelaars ingewikkelder werd. mensen gingen denken in
symbolen. zo begrepen ze dat er met een tekening op een rotswand iets
anders kon worden bedoeld dat wat zichtbaar was.
Paragraaf 2: de opkomst van de landbouw
● KA = het ontstaan van landbouw en landbouwstedelijke samenlevingen
● ontstaan van de landbouw:
, ○ het ontstaan van de landbouw was een ingrijpende verandering
(landbouwrevolutie/agrarische revolutie). omstreeks 9000 v.c. ontstond de
landbouw in het midden-oosten. het voedsel werd verbouwd ten oosten van
de middellandse zee en werd vanwege zijn vorm de vruchtbare halve maan
genoemd. door middel van migranten verspreidde de landbouw in azië,
afrika en europa.
● oorzaken en gevolgen van de landbouwrevolutie:
○ twee van de belangrijkste oorzaak van de landbouwrevolutie waren de
verandering van het klimaat. deze veranderde naar zachte natte winter en
warme droge zomers. hierdoor konden granen en peulvruchten goed groeien.
een andere oorzaak was dat de dieren waarop werd gejaagd vrijwel waren
verdwenen. planten en dieren werden in dienst van mensen aangepast
(domesticeren). eerst was de landbouw een aanvullend middel van bestaan
naast jagen en verzamelen, maar later was het nodig om de groeiende
bevolking in leven te houden. door plat- en dierveredeling en technische
vooruitgang (ploeg), namen de opbrengsten toe en hield de bevolkingsgroei
aan.
● de landbouwsamenleving:
○ door de landbouwrevolutie ontstond de landbouwsamenleving (agrarische
samenleving). boeren gingen permanent wonen in huizen die ze bouwden bij
hun akkers, weiden en boomgaarden (sedentaire leefwijze). elk dorp was
autarkisch (zelfvoorzienend). sommige mensen verwierven meer bezit dan
anderen, hierdoor hadden ze meer aanzien en macht. ouders gaven hun
bezit en macht door aan hun kinderen, hierdoor ontstond sociale
ongelijkheid.
Paragraaf 3: de eerste steden
● KA = het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
● het ontstaan van steden:
○ een stad is een van het platteland afgescheiden plaats met veel bewoners
waarvan de meesten geen boer zijn. de eerste steden ontstonden bij de
rivieren eufraat en tigris, een gebied dat mesopotamië (tweestromenland)
werd genoemd. het volk van de soemeriërs bouwden tussen 4000 en 2000
v.c. tientallen dorpen uit tot steden met bestuursgebouwen, pakhuizen en
tempels.
● de landbouwstedelijke samenleving:
○ de eerste steden ontstonden doordat boeren op de vruchtbare grond langs de
rivieren meer voedsel produceerden dan ze nodig hadden. door de
overschotten konden boeren anderen voeden die niet meer van de landbouw
leefden. zo ontstond de landbouwstedelijke samenleving
(agrarische-stedelijke/urbane samenleving) waarin een minderheid van de
bevolking in steden leefde. er ontstond een elite (sociale toplaag) die
leidinggaf. in de steden ontstonden meer specialisatie (als iemand zich richt
op een bepaalde vaardigheid) en ambacht (beroep waarbij iemand producten
maakt met zijn handen en gereedschap). steden waren afhankelijk van
handel.
● politieke ontwikkelingen:
