Bestuursprocesrecht
Week 1: De rechtsgang en termijnen
Aard van de bestuursrechtspraak
Het bestuursrecht gaat er van uit dat overheidsinstanties rechtmatig te werk gaan en de wet
uitvoeren. De rechter gaat niet uit van het falen van het systeem (toeslagenschandaal)
- Bestuursorganen: implementatie van wetgeving en daarmee ex nunc vaststellen van
rechten en plichten door het nemen van besluiten (ook beleidsvrijheid voor het
bestuursorgaan)
- Bestuursrechters: ex tunc toetsen van dat besluit en dat besluit zo nodig dwingend corrigeren
o Ex nunc: naar huidige omstandigheden
o Ex tunc: vanuit het verleden
- Twee, maar vaak ook driepartijenrelaties
o Twee: uitkeringen (burger -> overheid)
o Meer: ruimtelijke ordening, aanvraag en betrokkenen (omwonenden)
Voorbeeld van de bestuurlijke procedure
- Aanvraag subsidie A wordt afgewezen -> Besluit in primo (BIP)
- A dient bezwaarschrift in, maar afwijzing blijft in stand -> Besluit op bezwaar (BOB)
- A gaat in beroep bij de rechtbank -> Beroep in eerste aanleg
- Beroep gegrond: vernietiging -> Uitspaak
- Na de uitspraak: opnieuw in de zaak voorzien -> Nieuw besluit van het bestuursorgaan
Structuur van het proces (eerste
aanleg) Primair besluit (BIP)
|
| Bezwaar
|
Besluit op bezwaar (BOB) Nieuw besluit op bezwaar
|
| Beroep
|
Rechtbank Vernietiging
o Meestal hakt de bestuursrechter de knoop door
o Bestuursorgaan is verantwoordelijk voor het vaststellen van de rechten en
plichten van de burger
Voorbeeld van een driepartijensituatie
- Aan X wordt een vergunning verleend -> Besluit in primo (BIP)
- Y dient een bezwaarschrift in -> derdebelanghebbende
- De vergunning wordt herroepen -> Besluit op bezwaar (BOB)
- X gaat in beroep bij de rechtbank -> Beroep in eerste aanleg
- Beroep gegrond: vernietiging van het BOB -> Uitspraak rechtbank
- X heeft vergunning terug -> Herleven vergunning
o Bij een herroeping verliest men dus de eerder wel verstrekte vergunning
o BOB komt op het BIP (verdwijnt dus niet, is een latent BOB)
,Structuur van het proces (hoger beroep)
Primair besluit (BIP)
|
| Bezwaar
|
Besluit op bezwaar (BOB) Nieuw besluit op bezwaar (BOB)
|
| Beroep
|
Rechtbank Vernietiging
|
Hoger beroep
o Vernietiging leidt tot opdracht nemen van een nieuw besluit op bezwaar (BOB),
door het bestuursorgaan
Structuur van het proces (Uniforme Openbare Voorbereidingsprocedure- UOV)
Ontwerpbesluit (UOV)
|
| Zienswijzen
|
Besluit Nieuw besluit
|
| (bezwaar mist)
|
Rechtbank Vernietiging
|
Hoger beroep
o UOV is zeer uitgebreid in primaire fase, waardoor het onnodig wordt om
een bezwaarprocedure toe te staan
o Er moet dus direct geprocedeerd worden, geen bezwaar mogelijk
Functies van het bestuursprocesrecht
1. Handhaving van het objectieve recht
- Besluit aan het gehele recht toetsen zou ondoenlijk zijn, het afbakenen van het geschil
is noodzakelijk (trechteren)
- Er moet gekeken worden naar het partijengeschil
2. Individuele rechtsbescherming
- Pingpong-effect, kan de rechter zelf de zaak beslechten of moet deze doorverwijzen naar
een bestuursorgaan?
3. Finale geschilbeslechting
- De bestuursrechter beslecht het hem voorgelegde geschil zoveel mogelijk definitief
,Formele rechtskracht (bezwaar- en beroepstermijn)
- Art. 6:7 Awb: de termijn voor het indienen van bezwaar of beroepschrift bedraagt zes weken
o Harde termijn, kan niet zomaar van worden afgeweken
o Compromis op dilemma: het streven tussen het verlangen naar gerechtigheid en
de behoefte aan zekerheid (spanningsveld)
Belang van bezwaar- en beroepstermijn
- Rechtsregels zijn de verkeersregels van de maatschappij
- De grondgedachte van de bezwaar- en beroepstermijn kan omschreven worden als het
voor de maatschappij zekerheid van recht verschaffen zodat de rechtssubjecten hun
handelen daarop kunnen afstemmen
o Samenhang moet bestuurbaar blijven, moet zich kunnen ontplooien en bewegen
Leer van de formele rechtskracht
- Wordt bij de bestuursrechter tegen een appellabel besluit niet (tijdig) of zonder succes tot
in laatste gewone aanleg opgekomen, dan verkrijgt het formele rechtskracht
o Synoniemen: in rechte onaantastbaar, onherroepelijk
- Heeft een appellabel besluit formele rechtskracht, dam:
o Wordt in beginsel uitgegaan van de rechtsgeldigheid/rechtmatigheid van dat
besluit, in het bijzonder door de rechter
o Denk aan een ketenbesluitvorming (besluiten die op elkaar voortbouwen), en een
verzoek tot schadevergoeding naar aanleiding van een appellabel besluit ->
stapeling
- Gevolg van het verstrijken van de termijn is:
o Onherroepelijk worden
o Ook wanneer iets zonder succes is gegaan (niet gewonnen)
- Besluit kan schade hebben berokkend -> kan worden opgelost middels een nieuwe procedure
o Procedeerdwang: men moet procederen om rechten te behouden
o Onduidelijke/verkeerde informatie van een bestuursorgaan over procedure valt
ook onder schade
Bezwaar- en beroepstermijn: de techniek
- Art. 6:7 Awb: lengte, ambtshalve toetsing door de bestuursrechter
o Er wordt altijd naar gekeken, ook als de burger niets zegt, termijnbewaking is
het uitgangspunt in deze
- Art. 6:8 Awb: aanvang, op de voorgeschreven wijze bekendmaken ex. art. 3:41 jo 3:42 Awb
- Art. 6:9 Awb: einde
- Art. 6:11 Awb: verschoonbaarheid
o Vergeven te laat zijn, is uniek, wordt bijna nooit aangenomen, als de fout bij de
burger ligt in principe nooit
Invloed Europees recht op nationaal procesrecht
- Europees recht creëert voorrangsrecht, dat het nationale recht op vrijwel alle
rechtsgebieden raakt
o In de EU-verdragen: vrij verkeer, mededingingsrecht, staatssteun
o Handvest voor de Grondrechten (afstemming met het EVRM, aanvullend)
o Verordeningen: uniformeren het recht op gebieden zoals landbouw,
grensoverschrijdende activiteiten (transport van afval) en structuurfondsen
(subsidies)
, o Jurisprudentielijnen zijn op elkaar afgestemd
- Richtlijnen: harmoniseren bijvoorbeeld geheel of gedeeltelijk het recht op rechtsgebieden als
milieu, waterrecht, natuurbeschermingsrecht, vreemdelingen- en asielrecht, financieel
toezicht, telecommunicatie en andere delen van het economisch recht, diensten,
belastingen, sociaal recht
o Dienstenrichtlijn, schrijft een ‘silencio positivo’ als regel voor. Stelt grenzen/eisen
aan vergunningsstelsels en andere beperkingen van diensten, ook
bestemmingsplannen
o Procedurerichtlijn, (herschikking 2013/32): schrijft voor dat rechter in eerste aanleg
bij asielbesluiten een volledig ex nunc onderzoek van zowel feitelijk als juridische
gronden moet verrichten
o Aarhus-richtlijn, schrijft op milieuterrein ruime toegang tot de rechter voor. Staat
waarschijnlijk in de weg aan toepassing van de onderdelenfuik (ex. art. 6:13 Awb)
voor zover deze betrekking heeft op Aarhus-gronden
- Richtlijnen zijn veel omvattend
o ‘Lex silencio positivo’, als een bestuursorgaan niet tijdig reageert wordt
bijvoorbeeld de vergunning van rechtswege verleend -> is gecodificeerd in de Awb
o Niet alleen naar nationaal recht kijken, ook naar Europees Recht
- Art. 6:13 Awb: onderdelenfuik, keuze maken om bepaalde onderdelen aan te vechten
Nationaal (proces)recht als voertuig voor EU-recht
- Beginsel van nationale procedurele autonomie
- Nationale (proces)recht is als het ware een voertuig voor de uitvoering van het EU-recht
en daarom gelden vanuit Europa bepaalde vereisten, zoals:
1. Beginsel van effectieve rechtsbescherming ex art. 47 Hv
o Toegang: het bestaan van nationale rechterlijke remedie
o Garanties: eerlijk proces, onpartijdigheid, redelijke termijn etc.
o Effectieve remedies waarmee EU-recht kan worden gerealiseerd en schending
kan worden gerepareerd
o Effectiviteit is een open norm: beroep, hoger beroep, herziening etc.
2. Gelijkwaardigheid: procesrecht van toepassing op EU-vordering mag niet ongunstiger
zijn dan procesrecht dat geldt voor vergelijkbare nationale verordening (REWE-
beginselen)
o Awb maakt geen onderscheid tussen EU en nationale vorderingen: dus in
zoverre geen botsing
o In de praktijk in Nederland dus geen probleem
3. Doeltreffendheid (effectiviteit): nationaal recht mag uitoefening EU-recht niet
uiterst moeilijk of vrijwel onmogelijk maken
o Doorgaans procedurele ‘rule of reason’ toets: wordt nationale procesrechtelijke
belemmering voldoende mate gerechtvaardigd door rechtszekerheid, rechten
van verdediging, goed verloop van procedure?
o Wat is de grondgedachte van de beperking? Beroepstermijn van 6 weken is
geen beperking
- Nog geen sluitend antwoord op de vraag waarom het HvJ via grenzen gelijkwaardigheid en
doeltreffendheid, of via beginsel van effectieve rechtsbescherming (ex art. 47 Hv)
aanvliegt, zoals:
o Ambtshalve toepassing EU-recht (ex art. 8:69 Awb)
o Intensiteit van de toetsing door de nationale rechter
o Relativiteit (ex art. 8:69a Awb)
Week 1: De rechtsgang en termijnen
Aard van de bestuursrechtspraak
Het bestuursrecht gaat er van uit dat overheidsinstanties rechtmatig te werk gaan en de wet
uitvoeren. De rechter gaat niet uit van het falen van het systeem (toeslagenschandaal)
- Bestuursorganen: implementatie van wetgeving en daarmee ex nunc vaststellen van
rechten en plichten door het nemen van besluiten (ook beleidsvrijheid voor het
bestuursorgaan)
- Bestuursrechters: ex tunc toetsen van dat besluit en dat besluit zo nodig dwingend corrigeren
o Ex nunc: naar huidige omstandigheden
o Ex tunc: vanuit het verleden
- Twee, maar vaak ook driepartijenrelaties
o Twee: uitkeringen (burger -> overheid)
o Meer: ruimtelijke ordening, aanvraag en betrokkenen (omwonenden)
Voorbeeld van de bestuurlijke procedure
- Aanvraag subsidie A wordt afgewezen -> Besluit in primo (BIP)
- A dient bezwaarschrift in, maar afwijzing blijft in stand -> Besluit op bezwaar (BOB)
- A gaat in beroep bij de rechtbank -> Beroep in eerste aanleg
- Beroep gegrond: vernietiging -> Uitspaak
- Na de uitspraak: opnieuw in de zaak voorzien -> Nieuw besluit van het bestuursorgaan
Structuur van het proces (eerste
aanleg) Primair besluit (BIP)
|
| Bezwaar
|
Besluit op bezwaar (BOB) Nieuw besluit op bezwaar
|
| Beroep
|
Rechtbank Vernietiging
o Meestal hakt de bestuursrechter de knoop door
o Bestuursorgaan is verantwoordelijk voor het vaststellen van de rechten en
plichten van de burger
Voorbeeld van een driepartijensituatie
- Aan X wordt een vergunning verleend -> Besluit in primo (BIP)
- Y dient een bezwaarschrift in -> derdebelanghebbende
- De vergunning wordt herroepen -> Besluit op bezwaar (BOB)
- X gaat in beroep bij de rechtbank -> Beroep in eerste aanleg
- Beroep gegrond: vernietiging van het BOB -> Uitspraak rechtbank
- X heeft vergunning terug -> Herleven vergunning
o Bij een herroeping verliest men dus de eerder wel verstrekte vergunning
o BOB komt op het BIP (verdwijnt dus niet, is een latent BOB)
,Structuur van het proces (hoger beroep)
Primair besluit (BIP)
|
| Bezwaar
|
Besluit op bezwaar (BOB) Nieuw besluit op bezwaar (BOB)
|
| Beroep
|
Rechtbank Vernietiging
|
Hoger beroep
o Vernietiging leidt tot opdracht nemen van een nieuw besluit op bezwaar (BOB),
door het bestuursorgaan
Structuur van het proces (Uniforme Openbare Voorbereidingsprocedure- UOV)
Ontwerpbesluit (UOV)
|
| Zienswijzen
|
Besluit Nieuw besluit
|
| (bezwaar mist)
|
Rechtbank Vernietiging
|
Hoger beroep
o UOV is zeer uitgebreid in primaire fase, waardoor het onnodig wordt om
een bezwaarprocedure toe te staan
o Er moet dus direct geprocedeerd worden, geen bezwaar mogelijk
Functies van het bestuursprocesrecht
1. Handhaving van het objectieve recht
- Besluit aan het gehele recht toetsen zou ondoenlijk zijn, het afbakenen van het geschil
is noodzakelijk (trechteren)
- Er moet gekeken worden naar het partijengeschil
2. Individuele rechtsbescherming
- Pingpong-effect, kan de rechter zelf de zaak beslechten of moet deze doorverwijzen naar
een bestuursorgaan?
3. Finale geschilbeslechting
- De bestuursrechter beslecht het hem voorgelegde geschil zoveel mogelijk definitief
,Formele rechtskracht (bezwaar- en beroepstermijn)
- Art. 6:7 Awb: de termijn voor het indienen van bezwaar of beroepschrift bedraagt zes weken
o Harde termijn, kan niet zomaar van worden afgeweken
o Compromis op dilemma: het streven tussen het verlangen naar gerechtigheid en
de behoefte aan zekerheid (spanningsveld)
Belang van bezwaar- en beroepstermijn
- Rechtsregels zijn de verkeersregels van de maatschappij
- De grondgedachte van de bezwaar- en beroepstermijn kan omschreven worden als het
voor de maatschappij zekerheid van recht verschaffen zodat de rechtssubjecten hun
handelen daarop kunnen afstemmen
o Samenhang moet bestuurbaar blijven, moet zich kunnen ontplooien en bewegen
Leer van de formele rechtskracht
- Wordt bij de bestuursrechter tegen een appellabel besluit niet (tijdig) of zonder succes tot
in laatste gewone aanleg opgekomen, dan verkrijgt het formele rechtskracht
o Synoniemen: in rechte onaantastbaar, onherroepelijk
- Heeft een appellabel besluit formele rechtskracht, dam:
o Wordt in beginsel uitgegaan van de rechtsgeldigheid/rechtmatigheid van dat
besluit, in het bijzonder door de rechter
o Denk aan een ketenbesluitvorming (besluiten die op elkaar voortbouwen), en een
verzoek tot schadevergoeding naar aanleiding van een appellabel besluit ->
stapeling
- Gevolg van het verstrijken van de termijn is:
o Onherroepelijk worden
o Ook wanneer iets zonder succes is gegaan (niet gewonnen)
- Besluit kan schade hebben berokkend -> kan worden opgelost middels een nieuwe procedure
o Procedeerdwang: men moet procederen om rechten te behouden
o Onduidelijke/verkeerde informatie van een bestuursorgaan over procedure valt
ook onder schade
Bezwaar- en beroepstermijn: de techniek
- Art. 6:7 Awb: lengte, ambtshalve toetsing door de bestuursrechter
o Er wordt altijd naar gekeken, ook als de burger niets zegt, termijnbewaking is
het uitgangspunt in deze
- Art. 6:8 Awb: aanvang, op de voorgeschreven wijze bekendmaken ex. art. 3:41 jo 3:42 Awb
- Art. 6:9 Awb: einde
- Art. 6:11 Awb: verschoonbaarheid
o Vergeven te laat zijn, is uniek, wordt bijna nooit aangenomen, als de fout bij de
burger ligt in principe nooit
Invloed Europees recht op nationaal procesrecht
- Europees recht creëert voorrangsrecht, dat het nationale recht op vrijwel alle
rechtsgebieden raakt
o In de EU-verdragen: vrij verkeer, mededingingsrecht, staatssteun
o Handvest voor de Grondrechten (afstemming met het EVRM, aanvullend)
o Verordeningen: uniformeren het recht op gebieden zoals landbouw,
grensoverschrijdende activiteiten (transport van afval) en structuurfondsen
(subsidies)
, o Jurisprudentielijnen zijn op elkaar afgestemd
- Richtlijnen: harmoniseren bijvoorbeeld geheel of gedeeltelijk het recht op rechtsgebieden als
milieu, waterrecht, natuurbeschermingsrecht, vreemdelingen- en asielrecht, financieel
toezicht, telecommunicatie en andere delen van het economisch recht, diensten,
belastingen, sociaal recht
o Dienstenrichtlijn, schrijft een ‘silencio positivo’ als regel voor. Stelt grenzen/eisen
aan vergunningsstelsels en andere beperkingen van diensten, ook
bestemmingsplannen
o Procedurerichtlijn, (herschikking 2013/32): schrijft voor dat rechter in eerste aanleg
bij asielbesluiten een volledig ex nunc onderzoek van zowel feitelijk als juridische
gronden moet verrichten
o Aarhus-richtlijn, schrijft op milieuterrein ruime toegang tot de rechter voor. Staat
waarschijnlijk in de weg aan toepassing van de onderdelenfuik (ex. art. 6:13 Awb)
voor zover deze betrekking heeft op Aarhus-gronden
- Richtlijnen zijn veel omvattend
o ‘Lex silencio positivo’, als een bestuursorgaan niet tijdig reageert wordt
bijvoorbeeld de vergunning van rechtswege verleend -> is gecodificeerd in de Awb
o Niet alleen naar nationaal recht kijken, ook naar Europees Recht
- Art. 6:13 Awb: onderdelenfuik, keuze maken om bepaalde onderdelen aan te vechten
Nationaal (proces)recht als voertuig voor EU-recht
- Beginsel van nationale procedurele autonomie
- Nationale (proces)recht is als het ware een voertuig voor de uitvoering van het EU-recht
en daarom gelden vanuit Europa bepaalde vereisten, zoals:
1. Beginsel van effectieve rechtsbescherming ex art. 47 Hv
o Toegang: het bestaan van nationale rechterlijke remedie
o Garanties: eerlijk proces, onpartijdigheid, redelijke termijn etc.
o Effectieve remedies waarmee EU-recht kan worden gerealiseerd en schending
kan worden gerepareerd
o Effectiviteit is een open norm: beroep, hoger beroep, herziening etc.
2. Gelijkwaardigheid: procesrecht van toepassing op EU-vordering mag niet ongunstiger
zijn dan procesrecht dat geldt voor vergelijkbare nationale verordening (REWE-
beginselen)
o Awb maakt geen onderscheid tussen EU en nationale vorderingen: dus in
zoverre geen botsing
o In de praktijk in Nederland dus geen probleem
3. Doeltreffendheid (effectiviteit): nationaal recht mag uitoefening EU-recht niet
uiterst moeilijk of vrijwel onmogelijk maken
o Doorgaans procedurele ‘rule of reason’ toets: wordt nationale procesrechtelijke
belemmering voldoende mate gerechtvaardigd door rechtszekerheid, rechten
van verdediging, goed verloop van procedure?
o Wat is de grondgedachte van de beperking? Beroepstermijn van 6 weken is
geen beperking
- Nog geen sluitend antwoord op de vraag waarom het HvJ via grenzen gelijkwaardigheid en
doeltreffendheid, of via beginsel van effectieve rechtsbescherming (ex art. 47 Hv)
aanvliegt, zoals:
o Ambtshalve toepassing EU-recht (ex art. 8:69 Awb)
o Intensiteit van de toetsing door de nationale rechter
o Relativiteit (ex art. 8:69a Awb)
