1 VISIETEKST............................................................................................ 4
1.1 Uitgangspunt..................................................................................................................................................................... 4
1.2 Analyse.............................................................................................................................................................................. 4
1.2.1 Het belang van wereldbeelden.................................................................................................................................................4
1.2.2 Beeld van onderwijs.................................................................................................................................................................4
1.2.3 Probleemremediëring...............................................................................................................................................................5
1.2.4 Taalvaardigheid........................................................................................................................................................................5
1.2.5 Taalvaardigheid en sociale achtergrond...................................................................................................................................6
1.2.6 Impliciet taal leren....................................................................................................................................................................6
1.2.7 Kenmerken van impliciet leren.................................................................................................................................................7
1.2.8 Critical age................................................................................................................................................................................7
1.2.9 Falende taalvaardigheidsonderwijs revisited...........................................................................................................................7
1.2.10 Het talige democratiseringsprobleem samengevat...............................................................................................................8
1.3 Concretisering: eerste worp............................................................................................................................................... 8
1.3.1 Leerstofselectie.........................................................................................................................................................................8
1.3.2 Taken........................................................................................................................................................................................9
1.3.3 Veilige omgeving....................................................................................................................................................................10
1.3.4 Differentiatie...........................................................................................................................................................................10
1.3.5 (Taal)beleid.............................................................................................................................................................................11
1.4 Tot slot............................................................................................................................................................................ 11
2 HET KWIK VAN DE KINDEREN: OVER HET STIMULEREN VAN TAAL LEREN IN
DE KLEUTERKLAS....................................................................................13
2.1 Inleiding........................................................................................................................................................................... 13
2.1.1 De dubbele rol van de school.................................................................................................................................................13
2.1.2 Onderzoeksopzet....................................................................................................................................................................13
2.2 De motoren van impliciet taal leren bij kleuters............................................................................................................... 14
2.2.1 Een sociaal gedreven proces..................................................................................................................................................14
2.2.2 Praten met kleuters: vijf motoren..........................................................................................................................................14
2.3 Meertaligheid: in het hoofd, het hart en in de klas?.......................................................................................................... 16
2.4 Wereldbeelden van leerkrachten over meertaligheid....................................................................................................... 16
2.5 Het kwik van de kinderen................................................................................................................................................. 17
2.6 Naar een krachtige school- en klasomgeving voor maximaal taal leren.............................................................................17
3 TAALBELEID IN VLAAMSE BASISSCHOLEN: TERUGBLIK, BALANS EN
VOORUITBLIK.......................................................................................... 19
3.1 Een misleidend begrip?.................................................................................................................................................... 19
3.2 Principes van taalbeleid................................................................................................................................................... 19
3.2.1 De leerlingen als startpunt en eindpunt van taalbeleidsmaatregelen...................................................................................19
3.2.2 Van bovenuit?.........................................................................................................................................................................20
3.2.3 Do’s-And-don’ts......................................................................................................................................................................20
3.3 Onderwijs in de 21e eeuw................................................................................................................................................ 21
3.3.1 Mee met de 21e eeuw?..........................................................................................................................................................21
3.3.2 Talenbeleid: welk meervoud?................................................................................................................................................22
1
,3.4 conclusie.......................................................................................................................................................................... 23
4 IK LEES IK LEES WAT JIJ NIET LEEST: LEESPLEZIER EN BEGRIJPEND LEZEN IN
HET BASISONDERWIJS (EN DAARNA).........................................................24
4.1 Inleiding........................................................................................................................................................................... 24
4.2 Onderzoek naar begrijpend lezen in het basisonderwijs.................................................................................................... 24
4.3 Het aanwakkeren van leesplezier autonomie, competentie en verbondenheid.................................................................24
4.3.1 Oefeningen uit de les..............................................................................................................................................................25
4.4 Groeispiraal in een krachtige leeromgeving...................................................................................................................... 28
4.5 Praktijkvoorbeelden......................................................................................................................................................... 29
4.5.1 Betekenisvolle luister- en leestalen voor kleuters.................................................................................................................29
4.5.2 Betekenisvolle leestaken voor jongere lagereschoolkinderen..............................................................................................29
4.5.3 Betekenisvolle leestaken voor ouders lagereschoolkinderen................................................................................................29
4.5.4 Betekenisvolle leestaken voor pubers....................................................................................................................................29
4.6 Conclusie......................................................................................................................................................................... 30
5 DAT MOOIE, IRRITANTE NEDERLANDS: OVER DE ZOEKTOCHT VAN
LEERLINGEN EN LEERKRACHTEN IN DE ONTHAALKLAS VOOR ANDERSTALIGE
NIEUWKOMERS IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS.........................................30
6 GRENZEN VERLEGGEN: WERKEN AAN STUDIEKEUZE EN EEN GROWTH
MINDSET IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS..................................................31
6.1 Inleiding........................................................................................................................................................................... 31
6.2 HorizonTaal: studiekeuze als ontdekken........................................................................................................................... 31
6.3 Werken aan studiekeuze met HorizonTaal........................................................................................................................ 31
6.3.1 Tien thema’s met elk zes opdrachten....................................................................................................................................32
6.3.2 De kaartenset en het portfolio...............................................................................................................................................32
6.3.3 Synthese na tien thema’s: de film Mont Aigoual, een woud herleeft...................................................................................32
6.4 Begeleid zelfstandig werken aan uitdagende en interessante opdrachten.........................................................................32
6.5 Groeien en de growth mindset......................................................................................................................................... 33
6.6 Expliciet werken aan een mindset.................................................................................................................................... 33
6.7 Impliciet werken aan een mindset met HorizonTaal.......................................................................................................... 33
6.8 Het belang van leerkrachtstijl........................................................................................................................................... 33
6.9 Begeleiding, ondersteuning en interactie tijdens discussiemomenten, uitwerking en presentaties....................................33
6.9.1 Belangrijke pijlers voor de praktijk.........................................................................................................................................34
6.10 conclusie........................................................................................................................................................................ 34
7 KINDERLITERATUUR.............................................................................. 35
8 VERKORTE SAMENVATTING...................................................................36
8.1 TAAL LEREN...................................................................................................................................................................... 36
2
, 8.1.1 SCHOOLNIVEAU: TAALBELEID.................................................................................................................................................36
8.1.2 KLASNIVEAU: EMOTIONEEL VEILIG KLIMAAT.........................................................................................................................36
8.1.3 BETEKENISVOLLE TAKEN.........................................................................................................................................................37
8.1.4 PRODUCTIEVE INTERACTIE IN GROEPSVERBONDENHEID......................................................................................................38
8.2 Begrijpend lezen.............................................................................................................................................................. 39
8.3 Schrijven.......................................................................................................................................................................... 40
3
, 1 VISIETEKST
1.1 UITGANGSPUNT
Na Tweede Wereldoorlog kwam men tot besef dat maatschappij waarin iedereen kansen kreeg, ongeacht zijn/haar achtergrond te
verkiezen was boven maatschappij waarbij uitgegaan werd van vaste indelingen in standen, een maatschappij waarin wat iemand
kon bereiken door dat standenlidmaatschap ingeperkt werd.
Het idee van de meritocratie werd nieuw leven ingeblazen: iedereen moest de mogelijkheden krijgen om zijn/haar talenten te
ontwikkelen en om het te brengen tot die maatschappelijke posities waar die talenten het best konden renderen
Leerplicht werd ingesteld/verlengd. Basisidee was dat de school iedereen de kansen bood om zijn/haar talenten op het spoor te
komen en te ontwikkelen en op die manier op de meest optimale wijze aan zijn carrière als volwassen deelnemer aan de
maatschappij kon beginnen
De democratiseringsopdracht werd in hoge mate doorgeschoven naar het onderwijs
Deels gelukt, maar er is nog altijd groot probleem: onderwijs werkt wel ten dele als verspreider van gelijke kansen, maar er is zeker
nog heel veel ruimte voor verbetering
1.2 ANALYSE
1.2.1 HET BELANG VAN WERELDBEELDEN
Stilstaan bij concept wereldbeeld: als we van onderwijs een beter instrument voor de meritocratie willen maken, zullen we
ongetwijfeld mensen moeten adviseren om op een bepaalde wijze met dat onderwijs om te gaan, om zich op een bepaalde wijze in
dat onderwijs te gedragen
Onderwijs is niet ontworpen om als instrument voor democratisering
Wordt er nu wel voor gebruikt, maar ons wereldbeeld is nog niet aangepast aan die nieuwe functie
Wetenschappers kunnen wel met oplossingen komen om onderwijs beter in te zetten als democratiseringsinstrument
! De andere zullen de acties interpreteren vanuit hun gangbare wereldbeeld en ze vanuit dat beeld naar best vermogen
uitvoeren, maar dit is dus niet altijd wat initieel de bedoeling was
Mensen verdedigen hun wereldbeeld met hand en tand, maar het niet ter discussie stellen is geen optie
Wereldbeeld verkennen dat we in onze cultuur van het onderwijs hebben, en van daaruit bekijken wat er zou
kunnen gebeuren om ons onderwijs tot een beter instrument voor democratisering te maken
Er zal dus ook gezocht moeten worden naar een aangepast wereldbeeld van waaruit die acties ondernomen moeten
worden
We moeten het wereldbeeld verkennen dat we in onze cultuur van onderwijs hebben en van daaruit bekijken wat er zou kunnen
gebeuren om ons onderwijs tot een beter instrument voor democratisering te maken
Democratisering = het vergroten van inspraak en medezeggenschap in een organisatie, meer specifiek in het bestuur van een
overheid. Het is hierbij het proces om van een autoritaire samenleving te komen tot een democratie.
1.2.2 BEELD VAN ONDERWIJS
Huidige wereldbeeld van onderwijs
Onderwijs = aannemersbedrijf dat gespecialiseerd is in de opbouw van kennis, vaardigheden en attitudes
- Vaardigheden
o Te verwerven vaardigheden in afzonderlijke kenniselementen vertalen
o Volgens regels van de kunst van kennisopbouw overgedragen
o Opgebouwde kennis wordt overgedragen om ze in vaardigheid om te laten zetten
- Attitude
o Kenniselementen waarop attitude gebouwd is worden verspreid
o Leerlingen worden verwacht zich volgens attitude te gedragen
Elk leerdoel wordt nagestreefd in een proces dat begint met de bewuste verwerving van de relevante, discrete kennis
Mensen kunnen van mening verschillen over aard en relevantie van bepaalde stukken kennis, maar uitgangspunt
(kennis is beginpunt van kennisvaardigheids- en attitudeopbouw) wordt zelden in vraag gesteld
Onderwijs dat op deze manier wordt vormgegeven is afhankelijk van vier factoren:
- Vakkennis van de leraar
o Moet weten welke kennis wanneer relevant is
o Moet weten hoe kennis over te brengen
o Moet kunnen selecteren uit groot vat van kennis
o Moet kunnen controleren of kennis daadwerkelijk is overgedragen
o Moet kunnen remediëren en differentiëren
- Cognitief vermogen van de leerling
o Hoe kleiner het verwerkingsvermogen hoe langer het duurt om kennis te verwerven
o Aangeboren, maar kan ook getraind worden!!
4
1.1 Uitgangspunt..................................................................................................................................................................... 4
1.2 Analyse.............................................................................................................................................................................. 4
1.2.1 Het belang van wereldbeelden.................................................................................................................................................4
1.2.2 Beeld van onderwijs.................................................................................................................................................................4
1.2.3 Probleemremediëring...............................................................................................................................................................5
1.2.4 Taalvaardigheid........................................................................................................................................................................5
1.2.5 Taalvaardigheid en sociale achtergrond...................................................................................................................................6
1.2.6 Impliciet taal leren....................................................................................................................................................................6
1.2.7 Kenmerken van impliciet leren.................................................................................................................................................7
1.2.8 Critical age................................................................................................................................................................................7
1.2.9 Falende taalvaardigheidsonderwijs revisited...........................................................................................................................7
1.2.10 Het talige democratiseringsprobleem samengevat...............................................................................................................8
1.3 Concretisering: eerste worp............................................................................................................................................... 8
1.3.1 Leerstofselectie.........................................................................................................................................................................8
1.3.2 Taken........................................................................................................................................................................................9
1.3.3 Veilige omgeving....................................................................................................................................................................10
1.3.4 Differentiatie...........................................................................................................................................................................10
1.3.5 (Taal)beleid.............................................................................................................................................................................11
1.4 Tot slot............................................................................................................................................................................ 11
2 HET KWIK VAN DE KINDEREN: OVER HET STIMULEREN VAN TAAL LEREN IN
DE KLEUTERKLAS....................................................................................13
2.1 Inleiding........................................................................................................................................................................... 13
2.1.1 De dubbele rol van de school.................................................................................................................................................13
2.1.2 Onderzoeksopzet....................................................................................................................................................................13
2.2 De motoren van impliciet taal leren bij kleuters............................................................................................................... 14
2.2.1 Een sociaal gedreven proces..................................................................................................................................................14
2.2.2 Praten met kleuters: vijf motoren..........................................................................................................................................14
2.3 Meertaligheid: in het hoofd, het hart en in de klas?.......................................................................................................... 16
2.4 Wereldbeelden van leerkrachten over meertaligheid....................................................................................................... 16
2.5 Het kwik van de kinderen................................................................................................................................................. 17
2.6 Naar een krachtige school- en klasomgeving voor maximaal taal leren.............................................................................17
3 TAALBELEID IN VLAAMSE BASISSCHOLEN: TERUGBLIK, BALANS EN
VOORUITBLIK.......................................................................................... 19
3.1 Een misleidend begrip?.................................................................................................................................................... 19
3.2 Principes van taalbeleid................................................................................................................................................... 19
3.2.1 De leerlingen als startpunt en eindpunt van taalbeleidsmaatregelen...................................................................................19
3.2.2 Van bovenuit?.........................................................................................................................................................................20
3.2.3 Do’s-And-don’ts......................................................................................................................................................................20
3.3 Onderwijs in de 21e eeuw................................................................................................................................................ 21
3.3.1 Mee met de 21e eeuw?..........................................................................................................................................................21
3.3.2 Talenbeleid: welk meervoud?................................................................................................................................................22
1
,3.4 conclusie.......................................................................................................................................................................... 23
4 IK LEES IK LEES WAT JIJ NIET LEEST: LEESPLEZIER EN BEGRIJPEND LEZEN IN
HET BASISONDERWIJS (EN DAARNA).........................................................24
4.1 Inleiding........................................................................................................................................................................... 24
4.2 Onderzoek naar begrijpend lezen in het basisonderwijs.................................................................................................... 24
4.3 Het aanwakkeren van leesplezier autonomie, competentie en verbondenheid.................................................................24
4.3.1 Oefeningen uit de les..............................................................................................................................................................25
4.4 Groeispiraal in een krachtige leeromgeving...................................................................................................................... 28
4.5 Praktijkvoorbeelden......................................................................................................................................................... 29
4.5.1 Betekenisvolle luister- en leestalen voor kleuters.................................................................................................................29
4.5.2 Betekenisvolle leestaken voor jongere lagereschoolkinderen..............................................................................................29
4.5.3 Betekenisvolle leestaken voor ouders lagereschoolkinderen................................................................................................29
4.5.4 Betekenisvolle leestaken voor pubers....................................................................................................................................29
4.6 Conclusie......................................................................................................................................................................... 30
5 DAT MOOIE, IRRITANTE NEDERLANDS: OVER DE ZOEKTOCHT VAN
LEERLINGEN EN LEERKRACHTEN IN DE ONTHAALKLAS VOOR ANDERSTALIGE
NIEUWKOMERS IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS.........................................30
6 GRENZEN VERLEGGEN: WERKEN AAN STUDIEKEUZE EN EEN GROWTH
MINDSET IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS..................................................31
6.1 Inleiding........................................................................................................................................................................... 31
6.2 HorizonTaal: studiekeuze als ontdekken........................................................................................................................... 31
6.3 Werken aan studiekeuze met HorizonTaal........................................................................................................................ 31
6.3.1 Tien thema’s met elk zes opdrachten....................................................................................................................................32
6.3.2 De kaartenset en het portfolio...............................................................................................................................................32
6.3.3 Synthese na tien thema’s: de film Mont Aigoual, een woud herleeft...................................................................................32
6.4 Begeleid zelfstandig werken aan uitdagende en interessante opdrachten.........................................................................32
6.5 Groeien en de growth mindset......................................................................................................................................... 33
6.6 Expliciet werken aan een mindset.................................................................................................................................... 33
6.7 Impliciet werken aan een mindset met HorizonTaal.......................................................................................................... 33
6.8 Het belang van leerkrachtstijl........................................................................................................................................... 33
6.9 Begeleiding, ondersteuning en interactie tijdens discussiemomenten, uitwerking en presentaties....................................33
6.9.1 Belangrijke pijlers voor de praktijk.........................................................................................................................................34
6.10 conclusie........................................................................................................................................................................ 34
7 KINDERLITERATUUR.............................................................................. 35
8 VERKORTE SAMENVATTING...................................................................36
8.1 TAAL LEREN...................................................................................................................................................................... 36
2
, 8.1.1 SCHOOLNIVEAU: TAALBELEID.................................................................................................................................................36
8.1.2 KLASNIVEAU: EMOTIONEEL VEILIG KLIMAAT.........................................................................................................................36
8.1.3 BETEKENISVOLLE TAKEN.........................................................................................................................................................37
8.1.4 PRODUCTIEVE INTERACTIE IN GROEPSVERBONDENHEID......................................................................................................38
8.2 Begrijpend lezen.............................................................................................................................................................. 39
8.3 Schrijven.......................................................................................................................................................................... 40
3
, 1 VISIETEKST
1.1 UITGANGSPUNT
Na Tweede Wereldoorlog kwam men tot besef dat maatschappij waarin iedereen kansen kreeg, ongeacht zijn/haar achtergrond te
verkiezen was boven maatschappij waarbij uitgegaan werd van vaste indelingen in standen, een maatschappij waarin wat iemand
kon bereiken door dat standenlidmaatschap ingeperkt werd.
Het idee van de meritocratie werd nieuw leven ingeblazen: iedereen moest de mogelijkheden krijgen om zijn/haar talenten te
ontwikkelen en om het te brengen tot die maatschappelijke posities waar die talenten het best konden renderen
Leerplicht werd ingesteld/verlengd. Basisidee was dat de school iedereen de kansen bood om zijn/haar talenten op het spoor te
komen en te ontwikkelen en op die manier op de meest optimale wijze aan zijn carrière als volwassen deelnemer aan de
maatschappij kon beginnen
De democratiseringsopdracht werd in hoge mate doorgeschoven naar het onderwijs
Deels gelukt, maar er is nog altijd groot probleem: onderwijs werkt wel ten dele als verspreider van gelijke kansen, maar er is zeker
nog heel veel ruimte voor verbetering
1.2 ANALYSE
1.2.1 HET BELANG VAN WERELDBEELDEN
Stilstaan bij concept wereldbeeld: als we van onderwijs een beter instrument voor de meritocratie willen maken, zullen we
ongetwijfeld mensen moeten adviseren om op een bepaalde wijze met dat onderwijs om te gaan, om zich op een bepaalde wijze in
dat onderwijs te gedragen
Onderwijs is niet ontworpen om als instrument voor democratisering
Wordt er nu wel voor gebruikt, maar ons wereldbeeld is nog niet aangepast aan die nieuwe functie
Wetenschappers kunnen wel met oplossingen komen om onderwijs beter in te zetten als democratiseringsinstrument
! De andere zullen de acties interpreteren vanuit hun gangbare wereldbeeld en ze vanuit dat beeld naar best vermogen
uitvoeren, maar dit is dus niet altijd wat initieel de bedoeling was
Mensen verdedigen hun wereldbeeld met hand en tand, maar het niet ter discussie stellen is geen optie
Wereldbeeld verkennen dat we in onze cultuur van het onderwijs hebben, en van daaruit bekijken wat er zou
kunnen gebeuren om ons onderwijs tot een beter instrument voor democratisering te maken
Er zal dus ook gezocht moeten worden naar een aangepast wereldbeeld van waaruit die acties ondernomen moeten
worden
We moeten het wereldbeeld verkennen dat we in onze cultuur van onderwijs hebben en van daaruit bekijken wat er zou kunnen
gebeuren om ons onderwijs tot een beter instrument voor democratisering te maken
Democratisering = het vergroten van inspraak en medezeggenschap in een organisatie, meer specifiek in het bestuur van een
overheid. Het is hierbij het proces om van een autoritaire samenleving te komen tot een democratie.
1.2.2 BEELD VAN ONDERWIJS
Huidige wereldbeeld van onderwijs
Onderwijs = aannemersbedrijf dat gespecialiseerd is in de opbouw van kennis, vaardigheden en attitudes
- Vaardigheden
o Te verwerven vaardigheden in afzonderlijke kenniselementen vertalen
o Volgens regels van de kunst van kennisopbouw overgedragen
o Opgebouwde kennis wordt overgedragen om ze in vaardigheid om te laten zetten
- Attitude
o Kenniselementen waarop attitude gebouwd is worden verspreid
o Leerlingen worden verwacht zich volgens attitude te gedragen
Elk leerdoel wordt nagestreefd in een proces dat begint met de bewuste verwerving van de relevante, discrete kennis
Mensen kunnen van mening verschillen over aard en relevantie van bepaalde stukken kennis, maar uitgangspunt
(kennis is beginpunt van kennisvaardigheids- en attitudeopbouw) wordt zelden in vraag gesteld
Onderwijs dat op deze manier wordt vormgegeven is afhankelijk van vier factoren:
- Vakkennis van de leraar
o Moet weten welke kennis wanneer relevant is
o Moet weten hoe kennis over te brengen
o Moet kunnen selecteren uit groot vat van kennis
o Moet kunnen controleren of kennis daadwerkelijk is overgedragen
o Moet kunnen remediëren en differentiëren
- Cognitief vermogen van de leerling
o Hoe kleiner het verwerkingsvermogen hoe langer het duurt om kennis te verwerven
o Aangeboren, maar kan ook getraind worden!!
4
