Hoorcollege Inleiding Strafrecht
Week 1
Strafrecht wordt gebruikt om op onwenselijk gedrag proportioneel te reageren om onze samenleving
in goede banen te laten leiden.
Strafbaar handelen: handelen met een gevolg dat onwenselijk is / waar een onveiligheid uit
voortvloeit.
- Op de weg fietsen met oortjes in
Commune strafrecht: handelingen die wij logisch strafbaar vinden
Strafrecht is een rechtsgebied vol paradoxen en dilemma’s
Strafrecht is repressief en preventief: zaken worden straf gesteld om gedrag te voorkomen, maar er
wordt ook teruggekeken op gedrag.
Strafrecht is een rechtsgebied dat beschermd tegen ongewend gedrag, maar om het te effectueren
worden onze vrijheden ook begrensd.
Legaliteitsbeginsel is belangrijk in het strafrecht; dingen moeten geregeld zijn in de wet.
Tijd – plaats – cultuur bepaald
Wat stel je strafbaar?
- Abortus
- Overspel
- Cybercrime
Criminalisering en decriminalisering
Hoe je daarmee omgaat is cultuurgebonden; denk aan de strafbaarstelling van abortus in Polen.
Centrale vraag: wat vindt je strafwaardig?
Moord en te laat komen -> allebei onwenselijk gedrag, maar ertussen zit een groot grijs gebied.
Door het legaliteitsbeginsel is er een omslagpunt bepaald, dat overigens fluïde is; wetswijzigingen
zijn aan de gang.
Hoe handhaaf je?
In Nederland kennen wij het begrip ‘’gedogen’’: we stellen wel strafbaar, maar we gaan niet
handhaven; denk aan softdrugs.
Cultuurbepaald in Nederland
Wat is je doel?
Preventie: na het handelen onwenselijk gedrag niet meer plegen
Heeft een afschrikkende werking
- Speciale preventie
- Generale preventie
Vergelding: leed moet vergolden worden door een straf op te leggen
Normbevestiging: doordat iets in de wet staat weet je dat het niet mag
Om een grond te krijgen iemand te kunnen behandelen: persoon die delict pleegt onder
psychische toestand kan op grond van het strafrecht (op strafrechtelijke titel) behandeld
worden.
Genoegdoening voor het slachtoffer: proportionaliteit is hier van belang
Veiligheid in de samenleving garanderen: onrustbarende ontwikkeling
Je kan door het strafrecht risico’s niet uitbannen; het strafrecht kan niet alles waarmaken
, Door dingen strafbaar te stellen worden niet alle handelingen niet meer gepleegd
Komende 7 weken in een schema
Strafrecht
- strafbaarheid (Sr): legaliteitsbeginsel [week 1]
- strafproces (Sv): strafbare feit [week 2]
week 1: inleiding op het Strafrecht
week 2: het strafbare feit
week 3: strafrechtelijke aansprakelijkheid
week 4: uitbreiding en inperking van strafbaarheid
week 5: opsporing en vervolging
week 6: de berechting
week 7: het sanctiestelsel
Strafrecht als publiekrecht
- geeft recht tot straffen aan overheid (ipv slachtoffer)
verticale verhouding
reactie van overheid is vrijwel altijd een inbreuk op een grondrecht; vrijheid / lichamelijke
integriteit
overheid wordt in staat geacht om proportioneel te straffen
- is afdwingbaar
- maar is niet onbegrensd:
om machtsmisbruik van de overheid te voorkomen.
Het legaliteitsbeginsel
Om voor burger en overheid duidelijkheid te verschaffen wat wel of niet strafbaar is en wat voor
consequencies / sancties gebruikt mogen worden.
Legaliteitsbeginsel bestaat uit 4 aspecten:
- Lex certa
- Lex scripta / geen gewoonterecht
- Verbod van terugwerkende kracht
- Verbod van analogie
Lex certa
Casus
Rood is de kleur van agressie en daarom mag je niet uit een rood flesje drinken. -> duidelijke regel
Het Lex certa-beginsel houdt in dat voor iedereen duidelijk moet zijn welk handelen en nalaten leidt
tot strafrechtelijke aansprakelijkheid, alsmede welke sancties daar op kunnen volgen. De wet moet
duidelijk en niet ruim geformuleerd zijn.
Lex scripta
Daar hangt bij samen dat die duidelijke regel gecodificeerd moet zijn in een wettelijke regeling in het
kader van het legaliteitsbeginsel.
Verbod op terugwerkende kracht
Je kan niet worden gestraft voor iets wat je nu doet en pas over een paar weken strafbaar wordt
gesteld.
Je drinkt nu uit een rood flesje en het is nog niet verboden. Minister van Justitie bedenkt daarna dat
drinken uit een rood flesje strafbaar is en dat wordt gecodificeerd, per 1 oktober 2020. Pas na 1
oktober 2020 kan je ervoor gestraft worden.
Voorkomt onduidelijkheden voor de burger
,Verbod op analogie
Analogisch redeneren; de wet ruim interpreteren. In casu, niet alleen drinken uit een rode dopper is
verboden, maar ook drinken uit een rode beker / met een rode etiket. Analogie brengt
onduidelijkheden met zich mee.
Als burger moet je weten waar je aan toe bent en welke handelingen je wel of niet mag
verrichten
Legaliteitsbeginsel is zo belangrijk om duidelijkheid voor de burger te waarborgen en
garanderen
Samenvattend:
Het legaliteitsbeginsel brengt voorwaarden tot uitdrukking onder welke de overheid haar recht tot
straffen (het ius puniendi) mag uitoefenen, één van de meest ingrijpende bevoegdheden die de
overheid tot haar beschikking heeft. Het legaliteitsbeginsel zoals vervat in artikel 1 Sr houdt naar
Nederlands recht in dat (i) strafrechtelijke aansprakelijkheid uitsluitend kan worden gevestigd in
geschreven strafbepalingen (lex scripta), (ii) dat strafbaarstellingen zo precies mogelijk moeten
worden geformuleerd (lex certa), (iii) dat de reikwijdte van strafrechtelijke aansprakelijkheid niet
door de rechter mag worden uitgebreid (grenzen aan de rechterlijke interpretatievrijheid), en (iv) dat
strafbepalingen geen terugwerkende kracht mogen hebben, behalve (v) indien de wet wordt
gewijzigd in voor de verdachte gunstige zin (lex mitior). Deze deelbeginselen normeren het handelen
van de Nederlandse wetgever en rechter. Het legaliteitsbeginsel dient de rechtszekerheid en
staatkundige machtsverdeling, en uiteindelijk individuele vrijheid en autonomie.
Wetboek van Sr komt uit 1886; ontwikkelingen hebben zich voorgedaan, wat voor problemen zorgt.
Elektriciteitsarrest: valt het stelen van elektriciteit onder diefstal?
- Art 310 Sr -> het is verboden om een goed weg te nemen, maar is elektriciteit een goed?
- Je kan het niet vastpakken
- HR: aftappen van elektriciteit kun je ook scharen onder diefstal
- De HR redeneert hier een soort analogisch
Recenter voorbeeld
Roomscape arrest: in een virtueel spel een schild afpakken; is dit diefstal
HR: ja, ook hier is analogisch redeneren toegestaan.
Legaliteitsbeginsel an sich is duidelijk, maar om het te kunnen inspelen op ontwikkelingen die
zich voordoen in de samenleving moet je er flexibel mee omgaan
Legaliteitsbeginsel gaat over:
Wat burgers wel of niet mogen doen
En wat de overheid wel of niet mag doen om burgers te sanctioneren
Wanneer mag de overheid een straf opleggen?
In opsporing is het vereist om op te schrijven wat er gebeurd; dit wordt steeds lastiger, want
je loopt achter te feiten aan.
In de jaren 90 werd er gebruik gemaakt van veel diverse opsporingsmiddelen, zonder wettelijke
basis. De politie mocht dit niet, dus de wet werd aangepast en dit kostte tijd.
Hier zie je dat het legaliteitsbeginsel een obstakel kan zijn om de wet up to date te houden
Als overheid mag je soms de wet overtreden als het maar gelegitimeerd is.
Legaliteitsbeginsel
, Wetboek van Strafrecht
Wetboek van Strafvordering
Sr
Boek 1: hierin staan algemene regels opgenomen
Wanneer is iemand wel of niet strafbaar
Welke straffen en maatregelen mag je opleggen
Boek 2 en 3: delictsomschrijvingen
Boek 2 misdrijven, boek 3 overtredingen
- Materiele strafrecht (inhoudelijk)
- Belangrijkste deel van het strafrecht
Sv
Hierin staan alle procedures
Wat mag je overheid wel of niet doen ten aanzien van burgers
Waarborgen om te voorkomen dat de overheid haar macht misbruikt
- Formele strafrecht (procedures)
- Vooral gericht tot de overheid
Legaliteitsbeginsel geconcretiseerd
Wetboek van Strafrecht
Art 1 Sr: materieelrechtelijk legaliteitsbeginsel
‘’geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgaande wettelijke strafbepaling’’
Wetboek van strafvordering
Art 1 Sv: formeelrechtelijk legaliteitsbeginsel
‘’strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien’’
Dit verbod en gebod (dat indirect ook een verbod is) zijn voorbeelden van wettelijke strafbepalingen.
Een lagere overheid, als de gemeente Den Haag, mag wel een verbod of gebod opnemen in een APV,
maar niet iets procedureels. Denk aan: een BOA, die een tas controleert…
‘’bij de wet voorzien’’: een wet in formele zin
Legaliteitsbeginsel is de basis van dit vak
Week 1
Strafrecht wordt gebruikt om op onwenselijk gedrag proportioneel te reageren om onze samenleving
in goede banen te laten leiden.
Strafbaar handelen: handelen met een gevolg dat onwenselijk is / waar een onveiligheid uit
voortvloeit.
- Op de weg fietsen met oortjes in
Commune strafrecht: handelingen die wij logisch strafbaar vinden
Strafrecht is een rechtsgebied vol paradoxen en dilemma’s
Strafrecht is repressief en preventief: zaken worden straf gesteld om gedrag te voorkomen, maar er
wordt ook teruggekeken op gedrag.
Strafrecht is een rechtsgebied dat beschermd tegen ongewend gedrag, maar om het te effectueren
worden onze vrijheden ook begrensd.
Legaliteitsbeginsel is belangrijk in het strafrecht; dingen moeten geregeld zijn in de wet.
Tijd – plaats – cultuur bepaald
Wat stel je strafbaar?
- Abortus
- Overspel
- Cybercrime
Criminalisering en decriminalisering
Hoe je daarmee omgaat is cultuurgebonden; denk aan de strafbaarstelling van abortus in Polen.
Centrale vraag: wat vindt je strafwaardig?
Moord en te laat komen -> allebei onwenselijk gedrag, maar ertussen zit een groot grijs gebied.
Door het legaliteitsbeginsel is er een omslagpunt bepaald, dat overigens fluïde is; wetswijzigingen
zijn aan de gang.
Hoe handhaaf je?
In Nederland kennen wij het begrip ‘’gedogen’’: we stellen wel strafbaar, maar we gaan niet
handhaven; denk aan softdrugs.
Cultuurbepaald in Nederland
Wat is je doel?
Preventie: na het handelen onwenselijk gedrag niet meer plegen
Heeft een afschrikkende werking
- Speciale preventie
- Generale preventie
Vergelding: leed moet vergolden worden door een straf op te leggen
Normbevestiging: doordat iets in de wet staat weet je dat het niet mag
Om een grond te krijgen iemand te kunnen behandelen: persoon die delict pleegt onder
psychische toestand kan op grond van het strafrecht (op strafrechtelijke titel) behandeld
worden.
Genoegdoening voor het slachtoffer: proportionaliteit is hier van belang
Veiligheid in de samenleving garanderen: onrustbarende ontwikkeling
Je kan door het strafrecht risico’s niet uitbannen; het strafrecht kan niet alles waarmaken
, Door dingen strafbaar te stellen worden niet alle handelingen niet meer gepleegd
Komende 7 weken in een schema
Strafrecht
- strafbaarheid (Sr): legaliteitsbeginsel [week 1]
- strafproces (Sv): strafbare feit [week 2]
week 1: inleiding op het Strafrecht
week 2: het strafbare feit
week 3: strafrechtelijke aansprakelijkheid
week 4: uitbreiding en inperking van strafbaarheid
week 5: opsporing en vervolging
week 6: de berechting
week 7: het sanctiestelsel
Strafrecht als publiekrecht
- geeft recht tot straffen aan overheid (ipv slachtoffer)
verticale verhouding
reactie van overheid is vrijwel altijd een inbreuk op een grondrecht; vrijheid / lichamelijke
integriteit
overheid wordt in staat geacht om proportioneel te straffen
- is afdwingbaar
- maar is niet onbegrensd:
om machtsmisbruik van de overheid te voorkomen.
Het legaliteitsbeginsel
Om voor burger en overheid duidelijkheid te verschaffen wat wel of niet strafbaar is en wat voor
consequencies / sancties gebruikt mogen worden.
Legaliteitsbeginsel bestaat uit 4 aspecten:
- Lex certa
- Lex scripta / geen gewoonterecht
- Verbod van terugwerkende kracht
- Verbod van analogie
Lex certa
Casus
Rood is de kleur van agressie en daarom mag je niet uit een rood flesje drinken. -> duidelijke regel
Het Lex certa-beginsel houdt in dat voor iedereen duidelijk moet zijn welk handelen en nalaten leidt
tot strafrechtelijke aansprakelijkheid, alsmede welke sancties daar op kunnen volgen. De wet moet
duidelijk en niet ruim geformuleerd zijn.
Lex scripta
Daar hangt bij samen dat die duidelijke regel gecodificeerd moet zijn in een wettelijke regeling in het
kader van het legaliteitsbeginsel.
Verbod op terugwerkende kracht
Je kan niet worden gestraft voor iets wat je nu doet en pas over een paar weken strafbaar wordt
gesteld.
Je drinkt nu uit een rood flesje en het is nog niet verboden. Minister van Justitie bedenkt daarna dat
drinken uit een rood flesje strafbaar is en dat wordt gecodificeerd, per 1 oktober 2020. Pas na 1
oktober 2020 kan je ervoor gestraft worden.
Voorkomt onduidelijkheden voor de burger
,Verbod op analogie
Analogisch redeneren; de wet ruim interpreteren. In casu, niet alleen drinken uit een rode dopper is
verboden, maar ook drinken uit een rode beker / met een rode etiket. Analogie brengt
onduidelijkheden met zich mee.
Als burger moet je weten waar je aan toe bent en welke handelingen je wel of niet mag
verrichten
Legaliteitsbeginsel is zo belangrijk om duidelijkheid voor de burger te waarborgen en
garanderen
Samenvattend:
Het legaliteitsbeginsel brengt voorwaarden tot uitdrukking onder welke de overheid haar recht tot
straffen (het ius puniendi) mag uitoefenen, één van de meest ingrijpende bevoegdheden die de
overheid tot haar beschikking heeft. Het legaliteitsbeginsel zoals vervat in artikel 1 Sr houdt naar
Nederlands recht in dat (i) strafrechtelijke aansprakelijkheid uitsluitend kan worden gevestigd in
geschreven strafbepalingen (lex scripta), (ii) dat strafbaarstellingen zo precies mogelijk moeten
worden geformuleerd (lex certa), (iii) dat de reikwijdte van strafrechtelijke aansprakelijkheid niet
door de rechter mag worden uitgebreid (grenzen aan de rechterlijke interpretatievrijheid), en (iv) dat
strafbepalingen geen terugwerkende kracht mogen hebben, behalve (v) indien de wet wordt
gewijzigd in voor de verdachte gunstige zin (lex mitior). Deze deelbeginselen normeren het handelen
van de Nederlandse wetgever en rechter. Het legaliteitsbeginsel dient de rechtszekerheid en
staatkundige machtsverdeling, en uiteindelijk individuele vrijheid en autonomie.
Wetboek van Sr komt uit 1886; ontwikkelingen hebben zich voorgedaan, wat voor problemen zorgt.
Elektriciteitsarrest: valt het stelen van elektriciteit onder diefstal?
- Art 310 Sr -> het is verboden om een goed weg te nemen, maar is elektriciteit een goed?
- Je kan het niet vastpakken
- HR: aftappen van elektriciteit kun je ook scharen onder diefstal
- De HR redeneert hier een soort analogisch
Recenter voorbeeld
Roomscape arrest: in een virtueel spel een schild afpakken; is dit diefstal
HR: ja, ook hier is analogisch redeneren toegestaan.
Legaliteitsbeginsel an sich is duidelijk, maar om het te kunnen inspelen op ontwikkelingen die
zich voordoen in de samenleving moet je er flexibel mee omgaan
Legaliteitsbeginsel gaat over:
Wat burgers wel of niet mogen doen
En wat de overheid wel of niet mag doen om burgers te sanctioneren
Wanneer mag de overheid een straf opleggen?
In opsporing is het vereist om op te schrijven wat er gebeurd; dit wordt steeds lastiger, want
je loopt achter te feiten aan.
In de jaren 90 werd er gebruik gemaakt van veel diverse opsporingsmiddelen, zonder wettelijke
basis. De politie mocht dit niet, dus de wet werd aangepast en dit kostte tijd.
Hier zie je dat het legaliteitsbeginsel een obstakel kan zijn om de wet up to date te houden
Als overheid mag je soms de wet overtreden als het maar gelegitimeerd is.
Legaliteitsbeginsel
, Wetboek van Strafrecht
Wetboek van Strafvordering
Sr
Boek 1: hierin staan algemene regels opgenomen
Wanneer is iemand wel of niet strafbaar
Welke straffen en maatregelen mag je opleggen
Boek 2 en 3: delictsomschrijvingen
Boek 2 misdrijven, boek 3 overtredingen
- Materiele strafrecht (inhoudelijk)
- Belangrijkste deel van het strafrecht
Sv
Hierin staan alle procedures
Wat mag je overheid wel of niet doen ten aanzien van burgers
Waarborgen om te voorkomen dat de overheid haar macht misbruikt
- Formele strafrecht (procedures)
- Vooral gericht tot de overheid
Legaliteitsbeginsel geconcretiseerd
Wetboek van Strafrecht
Art 1 Sr: materieelrechtelijk legaliteitsbeginsel
‘’geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgaande wettelijke strafbepaling’’
Wetboek van strafvordering
Art 1 Sv: formeelrechtelijk legaliteitsbeginsel
‘’strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien’’
Dit verbod en gebod (dat indirect ook een verbod is) zijn voorbeelden van wettelijke strafbepalingen.
Een lagere overheid, als de gemeente Den Haag, mag wel een verbod of gebod opnemen in een APV,
maar niet iets procedureels. Denk aan: een BOA, die een tas controleert…
‘’bij de wet voorzien’’: een wet in formele zin
Legaliteitsbeginsel is de basis van dit vak
