Inleiding diagnostiek – aantekeningen colleges
Inleiding diagnostiek
Inhoud
College 1 – Inleiding ................................................................................................................................ 3
Diagnostische vraagstelling ................................................................................................................. 3
Begrippen in de praktijk ...................................................................................................................... 3
kwaliteitseisen ..................................................................................................................................... 4
Modellen ............................................................................................................................................. 5
College 2 – Diagnostische cyclus ............................................................................................................. 7
heuristiek ............................................................................................................................................. 7
Regulatieve cyclus van Van Strien ....................................................................................................... 8
Empirische cyclus van de Groot .......................................................................................................... 9
De diagnostische cyclus ....................................................................................................................... 9
Casus Rianne...................................................................................................................................... 10
Theorie van het individuele geval ..................................................................................................... 11
College 3 – onderkenning en de DSM ................................................................................................... 12
DSM in het psychodiagnostisch onderzoeksproces .......................................................................... 12
Waarom classificeren we?................................................................................................................. 13
Geschiedenis van de DSM ................................................................................................................. 13
Kritiek op de DSM .............................................................................................................................. 14
Alternatieven ..................................................................................................................................... 15
College 4 – verklaringsanalyse en indicatiestelling ............................................................................... 16
Functie verklaringsanalyse ................................................................................................................ 16
Stappen in de verklaringsanalyse ...................................................................................................... 17
Integratief beeld ................................................................................................................................ 18
Indicatieanalyse ................................................................................................................................. 18
College 5 – psychometrie en risicotaxatie............................................................................................. 20
Risicotaxatie ...................................................................................................................................... 24
College 6 – IQ......................................................................................................................................... 28
Controverses ..................................................................................................................................... 30
IQ testen ............................................................................................................................................ 31
College 7 – Gezinsdiagnostiek ............................................................................................................... 32
(gezins)systeembenadering............................................................................................................... 32
1
,Inleiding diagnostiek – aantekeningen colleges
Theoretische benaderingen .............................................................................................................. 33
Gehechtheidsbenadering .............................................................................................................. 33
Opvoedingsstijlen benadering ....................................................................................................... 34
Gezinsfunctioneren en opvoedingsbelasting (draaglast) .............................................................. 35
Theoretische brillen........................................................................................................................... 35
Contextuele factoren......................................................................................................................... 35
College 8 – leren en taal ........................................................................................................................ 36
Taal .................................................................................................................................................... 36
Taalproblemen en –diagnostiek ........................................................................................................ 37
Leren .................................................................................................................................................. 39
Leesproblemen en –diagnostiek ....................................................................................................... 39
College 9 – neuropsychologische diagnostiek ....................................................................................... 41
Voorbeelden ...................................................................................................................................... 44
College 10 – diagnostiek bij mensen met een verstandelijke beperking .............................................. 47
Inzoomen op mensen met een verstandelijke beperking ................................................................. 47
Bayley – III – NL Special Needs addition ........................................................................................ 49
Communicatiematrix ......................................................................................................................... 50
Rapportage ........................................................................................................................................ 50
Laatste op 31 mei is verplaatst naar 9 juni.
2
,Inleiding diagnostiek – aantekeningen colleges
College 1 – Inleiding
Diagnostiek: door kennis, letterlijk ‘onderscheiden’.
Diagnose: uitspraak doen over samenhang tussen symptomatologie, ontstaan (pathogenese),
oorzaken (etiologie) en beloop. Hierin wordt ook gekeken naar de context en niet alleen naar het
individu.
Psychodiagnostiek: minder breed, gaat over psyche van de mens. Aspecten van een individueel
persoon zoals leerproblemen, ontwikkelingsproblemen.
Tak: al het onderzoek dat wordt verricht naar psychosociaal functioneren van een persoon,
om te beschrijven, begrijpen en te verklaren, met oog op nemen van besluit.
Witteman: oordeelsvorming aangaande psychische disfunctie en gedragsproblemen.
Begrijpen om advies te geven over therapie.
Specifiek bij kinderen en adolescenten:
- Binnen context: gezin, school, social media
- Lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren in samenleving
-
- Ontwikkelingsgericht
Diagnostische vraagstelling
- Wat is er aan de hand? (onderkenning)
- Hoe komt dat? (verklaring)
- Hoe gaat dit zich verder ontwikkelen? (predictie)
- Wat kunnen we eraan doen? (indicatie)
- Zijn de problemen voldoende verminderd? (evaluatie)
Informatieverzameling: gesprekken, observatie, vragenlijsten,
tests, dossieronderzoek, informanten.
Stroomschema van Witteman (zie afbeelding) →
1. Kun je deze aanvraag in behandeling nemen?
2. Is er sprake van een crisis of acuut probleem?
3. Is het zinvol om tot een verklaringsanalyse over te gaan?
Begrippen in de praktijk
Assessment: inschatten, vaststellen en beoordelen van kenmerken van de hulpvrager (engels voor
diagnostiek)
Screening: brede, oppervlakkige verkenning van problematiek
Classificatie: onderbrengen van kenmerken bij een ziektebeeld, gaat niet over oorzaken
Diagnostiek: het gehele proces van informatieverwerving en verwerking (t.b.v. hulpverlening)
3
, Inleiding diagnostiek – aantekeningen colleges
(Psycho)diagnostiek is geen eigenstadige discipline maar gebruikt kennis uit andere disciplines
(psychiatrie, orthopedagogie, psychologie, logica, filosofie) en ontwikkelt zich meestal vanuit een
maatschappelijke ontwikkeling. Meten is een belangrijk onderdeel, en het relativeren van huidige
opvattingen.
Verschil tussen professionele en alledaagse diagnostiek:
- Specifieke kennis
- Specifieke relatie tussen hulpverlener en hulpvrager
- Specifieke vaardigheden van de hulpverlener op methodisch, diagnostisch en therapeutisch
gebied
Fysiognomie: oordeel over persoonlijkheid op basis van gezichtskenmerken.
Vanaf 19e eeuw: onderscheid tussen psychiatrische problemen en verstandelijke beperkingen. Vooral
meten van verschillen in denksnelheid en onderscheidingsvermogen als maten voor intelligentie, ook
de eerste psychologische laboratoria. Deze groeiden in 20e eeuw uit tot grootschalige testindustrie.
kwaliteitseisen
Diagnostische besluitvorming is gevoelig voor fouten, daarom:
- Systematisch, gestructureerd werken
o → kwaliteit van het diagnostisch proces
- Gebruikmaken van relevante kennis en middelen
o → Kwaliteit van referentiekaders, modellen en instrumenten
- Transparant, toetsbaar, navolgbaar werken
o → verantwoording cliënt, wetenschap en publiek
Doel: komen tot een theorie van het individuele geval: over ontstaan van problemen of klachten en
over beloop van problemen of klachten en mogelijke interventiestrategieën.
- Theoretische kennis:
o Normale ontwikkeling
o Afwijkende ontwikkeling
o Interventies
- Logica
- Statistische kennis
- Besliskunde
- Getoetste theorie is geen objectief feit! Transparante werkwijze is noodzakelijk: maak
stappen expliciet en controleerbaar
Psychodiagnostische tradities
- Psychiatrische diagnostiek
- Ontwikkelingspsychologie
- Orthopedagogiek
4
Inleiding diagnostiek
Inhoud
College 1 – Inleiding ................................................................................................................................ 3
Diagnostische vraagstelling ................................................................................................................. 3
Begrippen in de praktijk ...................................................................................................................... 3
kwaliteitseisen ..................................................................................................................................... 4
Modellen ............................................................................................................................................. 5
College 2 – Diagnostische cyclus ............................................................................................................. 7
heuristiek ............................................................................................................................................. 7
Regulatieve cyclus van Van Strien ....................................................................................................... 8
Empirische cyclus van de Groot .......................................................................................................... 9
De diagnostische cyclus ....................................................................................................................... 9
Casus Rianne...................................................................................................................................... 10
Theorie van het individuele geval ..................................................................................................... 11
College 3 – onderkenning en de DSM ................................................................................................... 12
DSM in het psychodiagnostisch onderzoeksproces .......................................................................... 12
Waarom classificeren we?................................................................................................................. 13
Geschiedenis van de DSM ................................................................................................................. 13
Kritiek op de DSM .............................................................................................................................. 14
Alternatieven ..................................................................................................................................... 15
College 4 – verklaringsanalyse en indicatiestelling ............................................................................... 16
Functie verklaringsanalyse ................................................................................................................ 16
Stappen in de verklaringsanalyse ...................................................................................................... 17
Integratief beeld ................................................................................................................................ 18
Indicatieanalyse ................................................................................................................................. 18
College 5 – psychometrie en risicotaxatie............................................................................................. 20
Risicotaxatie ...................................................................................................................................... 24
College 6 – IQ......................................................................................................................................... 28
Controverses ..................................................................................................................................... 30
IQ testen ............................................................................................................................................ 31
College 7 – Gezinsdiagnostiek ............................................................................................................... 32
(gezins)systeembenadering............................................................................................................... 32
1
,Inleiding diagnostiek – aantekeningen colleges
Theoretische benaderingen .............................................................................................................. 33
Gehechtheidsbenadering .............................................................................................................. 33
Opvoedingsstijlen benadering ....................................................................................................... 34
Gezinsfunctioneren en opvoedingsbelasting (draaglast) .............................................................. 35
Theoretische brillen........................................................................................................................... 35
Contextuele factoren......................................................................................................................... 35
College 8 – leren en taal ........................................................................................................................ 36
Taal .................................................................................................................................................... 36
Taalproblemen en –diagnostiek ........................................................................................................ 37
Leren .................................................................................................................................................. 39
Leesproblemen en –diagnostiek ....................................................................................................... 39
College 9 – neuropsychologische diagnostiek ....................................................................................... 41
Voorbeelden ...................................................................................................................................... 44
College 10 – diagnostiek bij mensen met een verstandelijke beperking .............................................. 47
Inzoomen op mensen met een verstandelijke beperking ................................................................. 47
Bayley – III – NL Special Needs addition ........................................................................................ 49
Communicatiematrix ......................................................................................................................... 50
Rapportage ........................................................................................................................................ 50
Laatste op 31 mei is verplaatst naar 9 juni.
2
,Inleiding diagnostiek – aantekeningen colleges
College 1 – Inleiding
Diagnostiek: door kennis, letterlijk ‘onderscheiden’.
Diagnose: uitspraak doen over samenhang tussen symptomatologie, ontstaan (pathogenese),
oorzaken (etiologie) en beloop. Hierin wordt ook gekeken naar de context en niet alleen naar het
individu.
Psychodiagnostiek: minder breed, gaat over psyche van de mens. Aspecten van een individueel
persoon zoals leerproblemen, ontwikkelingsproblemen.
Tak: al het onderzoek dat wordt verricht naar psychosociaal functioneren van een persoon,
om te beschrijven, begrijpen en te verklaren, met oog op nemen van besluit.
Witteman: oordeelsvorming aangaande psychische disfunctie en gedragsproblemen.
Begrijpen om advies te geven over therapie.
Specifiek bij kinderen en adolescenten:
- Binnen context: gezin, school, social media
- Lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren in samenleving
-
- Ontwikkelingsgericht
Diagnostische vraagstelling
- Wat is er aan de hand? (onderkenning)
- Hoe komt dat? (verklaring)
- Hoe gaat dit zich verder ontwikkelen? (predictie)
- Wat kunnen we eraan doen? (indicatie)
- Zijn de problemen voldoende verminderd? (evaluatie)
Informatieverzameling: gesprekken, observatie, vragenlijsten,
tests, dossieronderzoek, informanten.
Stroomschema van Witteman (zie afbeelding) →
1. Kun je deze aanvraag in behandeling nemen?
2. Is er sprake van een crisis of acuut probleem?
3. Is het zinvol om tot een verklaringsanalyse over te gaan?
Begrippen in de praktijk
Assessment: inschatten, vaststellen en beoordelen van kenmerken van de hulpvrager (engels voor
diagnostiek)
Screening: brede, oppervlakkige verkenning van problematiek
Classificatie: onderbrengen van kenmerken bij een ziektebeeld, gaat niet over oorzaken
Diagnostiek: het gehele proces van informatieverwerving en verwerking (t.b.v. hulpverlening)
3
, Inleiding diagnostiek – aantekeningen colleges
(Psycho)diagnostiek is geen eigenstadige discipline maar gebruikt kennis uit andere disciplines
(psychiatrie, orthopedagogie, psychologie, logica, filosofie) en ontwikkelt zich meestal vanuit een
maatschappelijke ontwikkeling. Meten is een belangrijk onderdeel, en het relativeren van huidige
opvattingen.
Verschil tussen professionele en alledaagse diagnostiek:
- Specifieke kennis
- Specifieke relatie tussen hulpverlener en hulpvrager
- Specifieke vaardigheden van de hulpverlener op methodisch, diagnostisch en therapeutisch
gebied
Fysiognomie: oordeel over persoonlijkheid op basis van gezichtskenmerken.
Vanaf 19e eeuw: onderscheid tussen psychiatrische problemen en verstandelijke beperkingen. Vooral
meten van verschillen in denksnelheid en onderscheidingsvermogen als maten voor intelligentie, ook
de eerste psychologische laboratoria. Deze groeiden in 20e eeuw uit tot grootschalige testindustrie.
kwaliteitseisen
Diagnostische besluitvorming is gevoelig voor fouten, daarom:
- Systematisch, gestructureerd werken
o → kwaliteit van het diagnostisch proces
- Gebruikmaken van relevante kennis en middelen
o → Kwaliteit van referentiekaders, modellen en instrumenten
- Transparant, toetsbaar, navolgbaar werken
o → verantwoording cliënt, wetenschap en publiek
Doel: komen tot een theorie van het individuele geval: over ontstaan van problemen of klachten en
over beloop van problemen of klachten en mogelijke interventiestrategieën.
- Theoretische kennis:
o Normale ontwikkeling
o Afwijkende ontwikkeling
o Interventies
- Logica
- Statistische kennis
- Besliskunde
- Getoetste theorie is geen objectief feit! Transparante werkwijze is noodzakelijk: maak
stappen expliciet en controleerbaar
Psychodiagnostische tradities
- Psychiatrische diagnostiek
- Ontwikkelingspsychologie
- Orthopedagogiek
4
