Hoofdstuk 1, de middeleeuwen, 500-1500
hoofdkenmerken:
• theocentrisch (god staat centraal)
• ridderlijk (hoffelijk, adel)
• burgerlijk, ontstond pas in de late middeleeuwen doordat de burgerij machtiger
werd.
priesters en adel belangrijk, omdat:
• priesters als enige konden lezen en schrijven en daardoor het onderwijs
verzorgden.
• adel (leenmannen/vazallen) bestuurde het land d.m.v. feodale stelsel (= stuk land
dat de koning(leenheer) ‘uitleent’ in ruil voor vertrouwen en hulp)
1e stand: priesters (geestelijke)
2e stand: adel (wereldlijke)
3e stand: burgerij
Literatuur
De middeleeuwse literatuur was bedoeld om te beluisteren en werd niet gelezen
maar geschreven —> teksten hadden rijm
troubadours: schrijvers/componisten van die voorgelezen teksten.
jongleurs of minstrelen: die deze teksten verspreidden.
Vanaf 1100 worden ook de teksten in de volkstalen opgeschreven. Elk boek moest
met de hand geschreven worden, zo’n boek heette een handschrift of codex.
uitvinding boekdrukkunst —> teksten van rijm omgezet in proza
wiegendrukken of incunabelen: de eerste gedrukte boeken.
Ridderroman: verhalen in poëzievorm over de avonturen van ridders.
• Frankische of Karelroman: Karel de Grote is de hoofdpersoon (Roelantslied en
Karel ende Elegast)
- Hoofse roman: de ridders waren meer hoffelijk en netjes (bijv. tegenover vrouwen)
en waren minder bezig met vechten t.o.v. Karelroman. (Walewein)
Belangrijkste dichtwerk: Van den vos reynaerde (Reinaert). Het is een satire op de
middeleeuwse standen en een parodie op de ridderoman.
Satire: er wordt op humoristische wijze maatschappijkritiek gegeven.
Parodie: een tekst waarin een bepaald soort teksten op spottende wijze wordt
nagebootst.
Liederen
Ballade: Een ballade is een verhalend lied in de vorm van een gedicht. Er worden
tragische gebeurtenissen verteld die zich in een adellijk milieu afspelen. Thema's
zoals dood en wraak komen er vaak in voor en ze lopen meestal tragisch af.
Elegie of klaagzang: Lyrisch (= emotioneel) gedicht naar aanleiding van de door van
een geliefd persoon. Er worden gevoelens van smart en wanhoop uitgesproken.
, Taal
Er bestond geen standaardtaal.
Diets of Middelnederlands: overkoepelende term voor alle Nederlandse dialecten.
Toneel
Mariken van Nieumeghen = Middelnederlands stuk in de 14e eeuw.
Hoofdstuk 2, de 16e en 17e eeuw, 1500-1600
Achtergrondinformatie
• Feodale stelsels verdwenen voor meer centraal geregeerde staten.
• Burgerij werd steeds machtiger.
• Kerk en adel verloren deel van hun macht.
• Kerk viel uiteen: protestanten en katholieken.
• Absolutisme kwam op.
• Nederlandse gewesten onder Karel V en Filips II.
• Tachtigjarige oorloog —> Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
• Republiek: gewesten, Staten Generaal, raadspensionaris, stadhouder.
Renaissance
= Nieuwe grote kunststroming die in Italië ontstond.
= Wedergeboorte van de Klassieke Oudheid.
Hoofdkenmerken Renaissance:
• antropocentrisme: men vindt het leven op aarde net zo belangrijk als leven na de
dood.
theocentrisch —> antropocentrisch
Wat men presteerde werd niet langer gezien als een gave van god, maar als iets
wat uit
de mens zelf kwam.
• individualisme: de mens werd gezien als een unieke persoonlijkheid en niet alleen
maar als een lid van de gemeenschap. —> kunstenaars gingen hun kunst
signeren.
• empirisme: men neemt niet alles meer aan op het gezag van bijv. de kerk, maar
ging zelf ook onderzoek doen. —> opbloei wetenschap en protestantisme.
Literatuur binnen de renaissance
kenmerken:
• realisme: inhoud van de literaire werken moeten geloofwaardig zijn.
• estheticisme: eisen stellen aan de literaire werken.
• classicisme: opnieuw schrijven in het latijn en de eigen taal te verbeten +
beoefenen van klassieke genres zoals het epigram of puntdicht (= een kort gedicht
met een geestige inhoud en een verassend slot, vaak gebaseerd op een
woordspeling.)
Stappen van het maken van literatuur:
translatio: Maken van vertalingen uit het Grieks en Latijn.
hoofdkenmerken:
• theocentrisch (god staat centraal)
• ridderlijk (hoffelijk, adel)
• burgerlijk, ontstond pas in de late middeleeuwen doordat de burgerij machtiger
werd.
priesters en adel belangrijk, omdat:
• priesters als enige konden lezen en schrijven en daardoor het onderwijs
verzorgden.
• adel (leenmannen/vazallen) bestuurde het land d.m.v. feodale stelsel (= stuk land
dat de koning(leenheer) ‘uitleent’ in ruil voor vertrouwen en hulp)
1e stand: priesters (geestelijke)
2e stand: adel (wereldlijke)
3e stand: burgerij
Literatuur
De middeleeuwse literatuur was bedoeld om te beluisteren en werd niet gelezen
maar geschreven —> teksten hadden rijm
troubadours: schrijvers/componisten van die voorgelezen teksten.
jongleurs of minstrelen: die deze teksten verspreidden.
Vanaf 1100 worden ook de teksten in de volkstalen opgeschreven. Elk boek moest
met de hand geschreven worden, zo’n boek heette een handschrift of codex.
uitvinding boekdrukkunst —> teksten van rijm omgezet in proza
wiegendrukken of incunabelen: de eerste gedrukte boeken.
Ridderroman: verhalen in poëzievorm over de avonturen van ridders.
• Frankische of Karelroman: Karel de Grote is de hoofdpersoon (Roelantslied en
Karel ende Elegast)
- Hoofse roman: de ridders waren meer hoffelijk en netjes (bijv. tegenover vrouwen)
en waren minder bezig met vechten t.o.v. Karelroman. (Walewein)
Belangrijkste dichtwerk: Van den vos reynaerde (Reinaert). Het is een satire op de
middeleeuwse standen en een parodie op de ridderoman.
Satire: er wordt op humoristische wijze maatschappijkritiek gegeven.
Parodie: een tekst waarin een bepaald soort teksten op spottende wijze wordt
nagebootst.
Liederen
Ballade: Een ballade is een verhalend lied in de vorm van een gedicht. Er worden
tragische gebeurtenissen verteld die zich in een adellijk milieu afspelen. Thema's
zoals dood en wraak komen er vaak in voor en ze lopen meestal tragisch af.
Elegie of klaagzang: Lyrisch (= emotioneel) gedicht naar aanleiding van de door van
een geliefd persoon. Er worden gevoelens van smart en wanhoop uitgesproken.
, Taal
Er bestond geen standaardtaal.
Diets of Middelnederlands: overkoepelende term voor alle Nederlandse dialecten.
Toneel
Mariken van Nieumeghen = Middelnederlands stuk in de 14e eeuw.
Hoofdstuk 2, de 16e en 17e eeuw, 1500-1600
Achtergrondinformatie
• Feodale stelsels verdwenen voor meer centraal geregeerde staten.
• Burgerij werd steeds machtiger.
• Kerk en adel verloren deel van hun macht.
• Kerk viel uiteen: protestanten en katholieken.
• Absolutisme kwam op.
• Nederlandse gewesten onder Karel V en Filips II.
• Tachtigjarige oorloog —> Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
• Republiek: gewesten, Staten Generaal, raadspensionaris, stadhouder.
Renaissance
= Nieuwe grote kunststroming die in Italië ontstond.
= Wedergeboorte van de Klassieke Oudheid.
Hoofdkenmerken Renaissance:
• antropocentrisme: men vindt het leven op aarde net zo belangrijk als leven na de
dood.
theocentrisch —> antropocentrisch
Wat men presteerde werd niet langer gezien als een gave van god, maar als iets
wat uit
de mens zelf kwam.
• individualisme: de mens werd gezien als een unieke persoonlijkheid en niet alleen
maar als een lid van de gemeenschap. —> kunstenaars gingen hun kunst
signeren.
• empirisme: men neemt niet alles meer aan op het gezag van bijv. de kerk, maar
ging zelf ook onderzoek doen. —> opbloei wetenschap en protestantisme.
Literatuur binnen de renaissance
kenmerken:
• realisme: inhoud van de literaire werken moeten geloofwaardig zijn.
• estheticisme: eisen stellen aan de literaire werken.
• classicisme: opnieuw schrijven in het latijn en de eigen taal te verbeten +
beoefenen van klassieke genres zoals het epigram of puntdicht (= een kort gedicht
met een geestige inhoud en een verassend slot, vaak gebaseerd op een
woordspeling.)
Stappen van het maken van literatuur:
translatio: Maken van vertalingen uit het Grieks en Latijn.
