Analyse van Mediateksten 2021-2022
Les 1: introductie
Een tekst is:
Een georganiseerde verzameling woorden
Een literair product (bv. gedicht)
Een georganiseerde verzameling tekens
Tekstanalyse: verwijst naar manieren waarmee kan worden geanalyseerd hoe teksten
mogelijk betekenis creëren en wat die betekenissen zijn
Twee manieren van kijken:
Teksten zijn reflecties van de wereld (media als spiegel)
Teksten zijn cultuurspecifieke en geïnterpreteerde constructies (media als shaper)
Nut van tekstanalyse in sociale wetenschappen:
Theoretisch: teksten zijn een vorm van sociale actie/engagement (bv. ice-bucket
challenge)
Methodologisch: teksten zijn een belangrijke bron van bewijs
Historisch: teksten zijn barometers van sociale processen
Politiek: teksten zijn plaatsen van sociale controle en dominantie (ideologie)
Concrete vragen die men kan stellen bij elke mediatekst:
Wie heeft de tekst geschreven, bronnen?
Welke creatieve technieken zijn gebruikt om aandacht te trekken?
Hoe zouden verschillende mensen (verschillende achtergrond etc.) deze mediatekst
verschillend begrijpen?
Welke leefstijlen, waarden en gezichtspunten zijn gerepresenteerd of afwezig in deze
mediatekst?
Waarom bestaat deze tekst?
Stromingen die aan bod komen in deze cursus:
Neo-marxisme en ideologie (Frankfurther Schule, GUMG & Hall): media brent alleen
mening eliten, mediaselectie
Massamedia als facilitators voor participatieve publieke sfeer (Habermans):
ondanks nieuwe media en mondige burgers, zijn er nog altijd klassen in onze
samenleving
Publieksonderzoek (Morley & Fiske): Uses and gratifications
Processchool: communicatie als doorgeefluik van boodschappen (acts of communication)
Structureel-semiotische school: communicatie als productie en uitwisseling van
boodschappen
1. Drie procestheorieën van communicatie
1.1 Model van Shannon & Weaver
Ruis: iedere afleiding die de perceptie kan beïnvloeden
, Signaal is fysieke vorm van boodschap
Drie probleemniveaus:
1) Technisch: hoe accuraat kunnen teksten en tekens worden overgebracht? (Shannon
& Weaver)
2) Semantisch: hoe precies drukken de overgebrachte tekens de gewenste betekenis
uit?
o Boodschap minder exact gedefinieerd en moeilijker te meten dan op technisch
niveau
3) Effectief: hoe effectief leidt de ontvangen betekenis tot gewenst gedrag?
Redundantie: herhaling
Hoge voorspelbaarheid
Lage informatiewaarde
Som = mediatekst
Entropie: nieuwe elementen, zelf invullen
Lage voorspelbaarheid
Hoge informatiewaarde
1.2 Model van Lasswell
1.3 Model van Newcomb
2. Semiotiek
Gelijkenis
realiteit
Afspraken
Fysische link
,2.1 Wat is semiotiek? (Fiske, 1990)
I. Mediateksten als tekens
o Boodschap: constructie van tekens die via
interactie met ontvanger(s) betekenis krijgt
De boodschap is een element van een
gestructureerde samenhang
o Lezen: proces van ontdekken van betekenissen die
ontstaan wanneer de lezer met de tekst speelt/negotieert
o Negotiëren vindt plaats wanneer de lezer aspecten uit zijn/haar eigen culturele
ervaring laat inwerken op de codes en tekens die de tekst vormen
II. Wat is communicatie?
o Alle communicatie draait om tekens (signs) en codes
o Tekens zijn artefacten of handelingen die verwijzen naar iets anders dan
zichzelf = betekenis verlenende constructen
o Codes vormen de systemen waarmee tekens worden georganiseerd en bepalen
hoe tekens zich tot elkaar verhouden (= talen)
Rond code zit een cultuur
III. Model Jakobson (1963)
o De zes bouwstenen van communicatie:
o De zes functies van communicatie:
IV. Communicatie, betekenis en symbolen
o Focus op communicatie als generator van betekenissen
o Hoe meer wij dezelfde codes en tekensystemen delen, hoe dichter de
betekenissen die wij aan de boodschap toekennen bij elkaar liggen
o Denotatie: woord zoals we het kennen, gedeelde betekenis
Barthes
o Connotatie: toegevoegde betekenis
V. Structurele modellen
o Pijlen duiden relaties aan tussen elementen in betekenisverlening
, o Focus op analyse van gestructureerde set van relaties die boodschap van
betekenis voorzien: wat is het dat tekens op papier of geluiden in de lucht tot
een boodschap maakt?
VI. Belangrijkste studiegebieden van de semiotiek
o Tekens zelf
o Codes of systemen waarin tekens zijn georganiseerd
o De cultuur waarin deze codes en tekens opereren
VII. Proces vs. Semiotiek
Processchool:
o Er wordt niet meer aandacht besteed aan tekst dan aan andere fasen in het
communicatieproces
o Ontvanger heeft passievere rol
Semiotiek:
o Focus op tekst
o Geeft voorkeur aan de term ‘lezer’, omdat het een grote mate van aandacht
impliceert
o Lezen is iets wat we leren en wordt dus bepaald door de culturele ervaring van
de ‘lezer’
2.2 Drie betekenissystemen
I. Ferdinand de Saussure’s betekenissysteem
II. Charles Peirce’s betekenissysteem
Vertrekt vanuit werkelijkheid en hoe hieruit dingen kan verwoorden
Les 1: introductie
Een tekst is:
Een georganiseerde verzameling woorden
Een literair product (bv. gedicht)
Een georganiseerde verzameling tekens
Tekstanalyse: verwijst naar manieren waarmee kan worden geanalyseerd hoe teksten
mogelijk betekenis creëren en wat die betekenissen zijn
Twee manieren van kijken:
Teksten zijn reflecties van de wereld (media als spiegel)
Teksten zijn cultuurspecifieke en geïnterpreteerde constructies (media als shaper)
Nut van tekstanalyse in sociale wetenschappen:
Theoretisch: teksten zijn een vorm van sociale actie/engagement (bv. ice-bucket
challenge)
Methodologisch: teksten zijn een belangrijke bron van bewijs
Historisch: teksten zijn barometers van sociale processen
Politiek: teksten zijn plaatsen van sociale controle en dominantie (ideologie)
Concrete vragen die men kan stellen bij elke mediatekst:
Wie heeft de tekst geschreven, bronnen?
Welke creatieve technieken zijn gebruikt om aandacht te trekken?
Hoe zouden verschillende mensen (verschillende achtergrond etc.) deze mediatekst
verschillend begrijpen?
Welke leefstijlen, waarden en gezichtspunten zijn gerepresenteerd of afwezig in deze
mediatekst?
Waarom bestaat deze tekst?
Stromingen die aan bod komen in deze cursus:
Neo-marxisme en ideologie (Frankfurther Schule, GUMG & Hall): media brent alleen
mening eliten, mediaselectie
Massamedia als facilitators voor participatieve publieke sfeer (Habermans):
ondanks nieuwe media en mondige burgers, zijn er nog altijd klassen in onze
samenleving
Publieksonderzoek (Morley & Fiske): Uses and gratifications
Processchool: communicatie als doorgeefluik van boodschappen (acts of communication)
Structureel-semiotische school: communicatie als productie en uitwisseling van
boodschappen
1. Drie procestheorieën van communicatie
1.1 Model van Shannon & Weaver
Ruis: iedere afleiding die de perceptie kan beïnvloeden
, Signaal is fysieke vorm van boodschap
Drie probleemniveaus:
1) Technisch: hoe accuraat kunnen teksten en tekens worden overgebracht? (Shannon
& Weaver)
2) Semantisch: hoe precies drukken de overgebrachte tekens de gewenste betekenis
uit?
o Boodschap minder exact gedefinieerd en moeilijker te meten dan op technisch
niveau
3) Effectief: hoe effectief leidt de ontvangen betekenis tot gewenst gedrag?
Redundantie: herhaling
Hoge voorspelbaarheid
Lage informatiewaarde
Som = mediatekst
Entropie: nieuwe elementen, zelf invullen
Lage voorspelbaarheid
Hoge informatiewaarde
1.2 Model van Lasswell
1.3 Model van Newcomb
2. Semiotiek
Gelijkenis
realiteit
Afspraken
Fysische link
,2.1 Wat is semiotiek? (Fiske, 1990)
I. Mediateksten als tekens
o Boodschap: constructie van tekens die via
interactie met ontvanger(s) betekenis krijgt
De boodschap is een element van een
gestructureerde samenhang
o Lezen: proces van ontdekken van betekenissen die
ontstaan wanneer de lezer met de tekst speelt/negotieert
o Negotiëren vindt plaats wanneer de lezer aspecten uit zijn/haar eigen culturele
ervaring laat inwerken op de codes en tekens die de tekst vormen
II. Wat is communicatie?
o Alle communicatie draait om tekens (signs) en codes
o Tekens zijn artefacten of handelingen die verwijzen naar iets anders dan
zichzelf = betekenis verlenende constructen
o Codes vormen de systemen waarmee tekens worden georganiseerd en bepalen
hoe tekens zich tot elkaar verhouden (= talen)
Rond code zit een cultuur
III. Model Jakobson (1963)
o De zes bouwstenen van communicatie:
o De zes functies van communicatie:
IV. Communicatie, betekenis en symbolen
o Focus op communicatie als generator van betekenissen
o Hoe meer wij dezelfde codes en tekensystemen delen, hoe dichter de
betekenissen die wij aan de boodschap toekennen bij elkaar liggen
o Denotatie: woord zoals we het kennen, gedeelde betekenis
Barthes
o Connotatie: toegevoegde betekenis
V. Structurele modellen
o Pijlen duiden relaties aan tussen elementen in betekenisverlening
, o Focus op analyse van gestructureerde set van relaties die boodschap van
betekenis voorzien: wat is het dat tekens op papier of geluiden in de lucht tot
een boodschap maakt?
VI. Belangrijkste studiegebieden van de semiotiek
o Tekens zelf
o Codes of systemen waarin tekens zijn georganiseerd
o De cultuur waarin deze codes en tekens opereren
VII. Proces vs. Semiotiek
Processchool:
o Er wordt niet meer aandacht besteed aan tekst dan aan andere fasen in het
communicatieproces
o Ontvanger heeft passievere rol
Semiotiek:
o Focus op tekst
o Geeft voorkeur aan de term ‘lezer’, omdat het een grote mate van aandacht
impliceert
o Lezen is iets wat we leren en wordt dus bepaald door de culturele ervaring van
de ‘lezer’
2.2 Drie betekenissystemen
I. Ferdinand de Saussure’s betekenissysteem
II. Charles Peirce’s betekenissysteem
Vertrekt vanuit werkelijkheid en hoe hieruit dingen kan verwoorden
