, 2022
Religie, zingeving &
levensbeschouwing
prof Reimund Bieringer
LAURA PAUWELS
KULEUVEN, BACH 3 TEW
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Symbool vs. Teken: religieuze taal.............................................................................................5
1. Taal in het algemeen........................................................................................................................................5
1.1. Letterlijke en figuurlijke betekenis verlichting.........................................................................................5
2. Teken of symbool?............................................................................................................................................7
3. Religieuze taal..................................................................................................................................................9
3.1. Hoe kan men over God met menselijke taal spreken?.............................................................................9
3.2. Wat betekent “God spreekt”? Wat betekent “Woord van God”?.........................................................10
Hoofdstuk 2: God vs. Natuur: wereld- en godsbeelden.................................................................................11
1. Fundamentalisme of de uitdaging van het kritisch denken...........................................................................11
2. materialisme en symbolisme..........................................................................................................................16
3. Naturalisme en Theïsme.................................................................................................................................17
Hoofdstuk 3: Vrede vs. Geweld: het specifieke van religie............................................................................19
1. Ethymologie en definities van religie.............................................................................................................19
2. Religiewetenschap en theologie....................................................................................................................20
3. Religie en spiritualiteit....................................................................................................................................21
4. Religie en cultuur............................................................................................................................................21
5. Religie en vrijheid...........................................................................................................................................24
6/7. God en het lijden en Religies, geweld en dialoog: examenvragen.............................................................24
Hoofdstuk 4: genade vs. Geld: het Christelijke mensbeeld............................................................................26
1. Wie is de mens?..............................................................................................................................................26
1.1. De menselijke persoon is een subject (accountable agency).................................................................29
1.2. De menselijke persoon is een subject in lichaamelijkheid.....................................................................30
1.3. Ons lichaam is een stuk van de materiële wereld, maar is meer:..........................................................30
1.4. Menselijke personen zijn wezenlijk op elkaar gericht (ik-jij-verhoudingen)..........................................30
1.5. Mensen hebben nood aan het leven in sociale groepen (wij-ik-verhoudingen)...................................31
1.6. Geschapen naar Gods beeld zijn de menselijke personen geroepen om God te kennen en te
beminnen en hem in al hun houdingen en handelingen te verheerlijken....................................................31
1.7. Menselijke personen zijn historische wezens (historiciteit)...................................................................31
1.8. alle mensen zijn fundamenteel gelijken, maar tevens is iedereen een oorspronkelijkheid..................32
1.9. Alle mensen zijn geroepen in een respectvolle relatie met hun medeschepselen en het gehele
ecosysteem te leven......................................................................................................................................33
1.10. alle menselijke personen leven in relatie tot door mensen gemaakte culturele en technische
voorwerpen...................................................................................................................................................33
Hoofdstuk 5: vriend vs. Knecht: openbaring en autoritatieve teksten...........................................................35
1. De bijbel, een heilig boek?..............................................................................................................................35
2. De bijbel als het woord van God (dit is een metafoor, men fluisterd dus dat de bijbel het woord is van
mensen)..............................................................................................................................................................35
Hoofdstuk 6: solidariteit vs. Eigenbelang: rechtvaardigheid..........................................................................50
1. Encyclieken.....................................................................................................................................................50
2. Sociale encyclieken.........................................................................................................................................50
, 3. John Rawls......................................................................................................................................................51
4. Rechtvaardigheid...........................................................................................................................................51
5. Visioen van rechtvaardigheid.........................................................................................................................52
6. Theorie van de rechtvaardigheid...................................................................................................................52
7. Drievuldigheid................................................................................................................................................53
8. Inclusiviteit.....................................................................................................................................................53
9. Ieder het zijne in een relatie van billijkheid....................................................................................................53
10. Het dynamische karakter van rechtvaardigheid.........................................................................................54
11. Schaarste en overvloed................................................................................................................................55
12. Armoede.......................................................................................................................................................55
13. Rechtvaardigheid in de privésfeer................................................................................................................55
14. Rechtvaardigheid en liefde...........................................................................................................................56
15. God en rechtvaardigheid..............................................................................................................................56
Gastcollege Gilbert Lenssen: Management, wijsheid en exegese: examenvragen..........................................56
1. Wijsheid..........................................................................................................................................................56
2. Exegese...........................................................................................................................................................57
3. Bijbel...............................................................................................................................................................57
4. Genre..............................................................................................................................................................57
5. Het teken van het brood.................................................................................................................................58
6. Jezus door de duivel op de proef gesteld.......................................................................................................58
7. Exegese en de zoektocht naar de waarheid...................................................................................................58
Gastcollege: Prof. dr. Agnes Brazal: examenvragen......................................................................................59
1. The meaning of social reproduction according to Brazal:.............................................................................59
2. The meaning of Laudato sì.............................................................................................................................59
3. Postcolonial ecofeminism...............................................................................................................................59
4. Care................................................................................................................................................................59
5. Content of Laudato sì.....................................................................................................................................60
6. Laudato Sì and woman...................................................................................................................................60
7. Care and work................................................................................................................................................60
8. Biological reproduction..................................................................................................................................61
9. Power – superiority........................................................................................................................................61
10. Trinity and community.................................................................................................................................61
Gastles: Prof. Dr. Christophe Matthys en Prof. Norman Dennis Marquez: examenvragen..............................62
1. Determinants of health..................................................................................................................................62
2. Gender and health..........................................................................................................................................62
3. Health definition.............................................................................................................................................62
4. Malnutrition...................................................................................................................................................62
,5. Prevention of undernourishment...................................................................................................................63
6. Covid-19..........................................................................................................................................................63
7. Social exclusion...............................................................................................................................................63
8. Pre-pregnancy planning.................................................................................................................................63
, Hoofdstuk 1: Symbool vs. Teken: religieuze taal
1. Taal in het algemeen
In theologie wordt taal anders gebruikt dan in de economie, daarom is het belangrijk dit nog even
goed de verduidelijken om misverstanden te voorkomen.
- Er zijn zo’n 5000 natuurlijk talen (elke dag of elke week sterven er zo’n talen uit)
- Men denkt dat de mens al zo’n 100.000 jaar gebruikt maakt van taal (nu heeft men bij
dieren ook al talen ontdekt)
- Samenleving bestaat uit communicatiegemeenschappen die dus mensen onder elkaar in
contact brengen, maar ze helpen de mens ook communiceren met de realiteit die ze niet
kunnen zien.
- Er is een beperktheid in de taal
- En zo is er de vraag naar de mogelijkheidsvoorwaarde van communicatie
1.1. Letterlijke en figuurlijke betekenis verlichting
Men maakt een fundamenteel onderscheid in de taal tussen de letterlijke en figuurlijke betekenis:
In de verlichting werd de letterlijke betekenis (= technologie en economie) sterk benadrukt met
het idee dat als in een maatschappij de letterlijke interpretatie voorop staat dat men dan
(economische) vooruitgang gaat boeken. Als men te veel niet letterlijke interpretatie gaat
beklemtonen dan is er geen vooruitgang. De figuurlijke betekenis (= cultuur en literatuur) krijgt
hierdoor eigenlijk een zeer slechte naam.
Hierdoor wordt alles wat met cultuur en literatuur te maken heeft in het gedrang gebracht, want
zonder deze figuurlijke betekenis is er geen cultuur en literatuur mogelijk.
Het is interessant dat de Rooms Katholieke kerk, in 1962-1965 in wat men noemt het Tweede
Vatikaans Concilie (vergading van leidinggevende mensen van een Christelijke godsdienst), die
stap van de verlichting heeft gemaakt door te zeggen dat de letterlijke betekenis van de Bijbel
voorop geplaatst moet worden in plaats van de allegorische betekenis (= 1 van de betekenissen
die men figuurlijk noemt.)
Ook in een recent boek van economie, nl “terug naar de ziel”, zie je dat er taal wordt gebruikt die
uit de religie komt en die misschien ook niet letterlijk kan worden begrepen.
Religie, zingeving &
levensbeschouwing
prof Reimund Bieringer
LAURA PAUWELS
KULEUVEN, BACH 3 TEW
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Symbool vs. Teken: religieuze taal.............................................................................................5
1. Taal in het algemeen........................................................................................................................................5
1.1. Letterlijke en figuurlijke betekenis verlichting.........................................................................................5
2. Teken of symbool?............................................................................................................................................7
3. Religieuze taal..................................................................................................................................................9
3.1. Hoe kan men over God met menselijke taal spreken?.............................................................................9
3.2. Wat betekent “God spreekt”? Wat betekent “Woord van God”?.........................................................10
Hoofdstuk 2: God vs. Natuur: wereld- en godsbeelden.................................................................................11
1. Fundamentalisme of de uitdaging van het kritisch denken...........................................................................11
2. materialisme en symbolisme..........................................................................................................................16
3. Naturalisme en Theïsme.................................................................................................................................17
Hoofdstuk 3: Vrede vs. Geweld: het specifieke van religie............................................................................19
1. Ethymologie en definities van religie.............................................................................................................19
2. Religiewetenschap en theologie....................................................................................................................20
3. Religie en spiritualiteit....................................................................................................................................21
4. Religie en cultuur............................................................................................................................................21
5. Religie en vrijheid...........................................................................................................................................24
6/7. God en het lijden en Religies, geweld en dialoog: examenvragen.............................................................24
Hoofdstuk 4: genade vs. Geld: het Christelijke mensbeeld............................................................................26
1. Wie is de mens?..............................................................................................................................................26
1.1. De menselijke persoon is een subject (accountable agency).................................................................29
1.2. De menselijke persoon is een subject in lichaamelijkheid.....................................................................30
1.3. Ons lichaam is een stuk van de materiële wereld, maar is meer:..........................................................30
1.4. Menselijke personen zijn wezenlijk op elkaar gericht (ik-jij-verhoudingen)..........................................30
1.5. Mensen hebben nood aan het leven in sociale groepen (wij-ik-verhoudingen)...................................31
1.6. Geschapen naar Gods beeld zijn de menselijke personen geroepen om God te kennen en te
beminnen en hem in al hun houdingen en handelingen te verheerlijken....................................................31
1.7. Menselijke personen zijn historische wezens (historiciteit)...................................................................31
1.8. alle mensen zijn fundamenteel gelijken, maar tevens is iedereen een oorspronkelijkheid..................32
1.9. Alle mensen zijn geroepen in een respectvolle relatie met hun medeschepselen en het gehele
ecosysteem te leven......................................................................................................................................33
1.10. alle menselijke personen leven in relatie tot door mensen gemaakte culturele en technische
voorwerpen...................................................................................................................................................33
Hoofdstuk 5: vriend vs. Knecht: openbaring en autoritatieve teksten...........................................................35
1. De bijbel, een heilig boek?..............................................................................................................................35
2. De bijbel als het woord van God (dit is een metafoor, men fluisterd dus dat de bijbel het woord is van
mensen)..............................................................................................................................................................35
Hoofdstuk 6: solidariteit vs. Eigenbelang: rechtvaardigheid..........................................................................50
1. Encyclieken.....................................................................................................................................................50
2. Sociale encyclieken.........................................................................................................................................50
, 3. John Rawls......................................................................................................................................................51
4. Rechtvaardigheid...........................................................................................................................................51
5. Visioen van rechtvaardigheid.........................................................................................................................52
6. Theorie van de rechtvaardigheid...................................................................................................................52
7. Drievuldigheid................................................................................................................................................53
8. Inclusiviteit.....................................................................................................................................................53
9. Ieder het zijne in een relatie van billijkheid....................................................................................................53
10. Het dynamische karakter van rechtvaardigheid.........................................................................................54
11. Schaarste en overvloed................................................................................................................................55
12. Armoede.......................................................................................................................................................55
13. Rechtvaardigheid in de privésfeer................................................................................................................55
14. Rechtvaardigheid en liefde...........................................................................................................................56
15. God en rechtvaardigheid..............................................................................................................................56
Gastcollege Gilbert Lenssen: Management, wijsheid en exegese: examenvragen..........................................56
1. Wijsheid..........................................................................................................................................................56
2. Exegese...........................................................................................................................................................57
3. Bijbel...............................................................................................................................................................57
4. Genre..............................................................................................................................................................57
5. Het teken van het brood.................................................................................................................................58
6. Jezus door de duivel op de proef gesteld.......................................................................................................58
7. Exegese en de zoektocht naar de waarheid...................................................................................................58
Gastcollege: Prof. dr. Agnes Brazal: examenvragen......................................................................................59
1. The meaning of social reproduction according to Brazal:.............................................................................59
2. The meaning of Laudato sì.............................................................................................................................59
3. Postcolonial ecofeminism...............................................................................................................................59
4. Care................................................................................................................................................................59
5. Content of Laudato sì.....................................................................................................................................60
6. Laudato Sì and woman...................................................................................................................................60
7. Care and work................................................................................................................................................60
8. Biological reproduction..................................................................................................................................61
9. Power – superiority........................................................................................................................................61
10. Trinity and community.................................................................................................................................61
Gastles: Prof. Dr. Christophe Matthys en Prof. Norman Dennis Marquez: examenvragen..............................62
1. Determinants of health..................................................................................................................................62
2. Gender and health..........................................................................................................................................62
3. Health definition.............................................................................................................................................62
4. Malnutrition...................................................................................................................................................62
,5. Prevention of undernourishment...................................................................................................................63
6. Covid-19..........................................................................................................................................................63
7. Social exclusion...............................................................................................................................................63
8. Pre-pregnancy planning.................................................................................................................................63
, Hoofdstuk 1: Symbool vs. Teken: religieuze taal
1. Taal in het algemeen
In theologie wordt taal anders gebruikt dan in de economie, daarom is het belangrijk dit nog even
goed de verduidelijken om misverstanden te voorkomen.
- Er zijn zo’n 5000 natuurlijk talen (elke dag of elke week sterven er zo’n talen uit)
- Men denkt dat de mens al zo’n 100.000 jaar gebruikt maakt van taal (nu heeft men bij
dieren ook al talen ontdekt)
- Samenleving bestaat uit communicatiegemeenschappen die dus mensen onder elkaar in
contact brengen, maar ze helpen de mens ook communiceren met de realiteit die ze niet
kunnen zien.
- Er is een beperktheid in de taal
- En zo is er de vraag naar de mogelijkheidsvoorwaarde van communicatie
1.1. Letterlijke en figuurlijke betekenis verlichting
Men maakt een fundamenteel onderscheid in de taal tussen de letterlijke en figuurlijke betekenis:
In de verlichting werd de letterlijke betekenis (= technologie en economie) sterk benadrukt met
het idee dat als in een maatschappij de letterlijke interpretatie voorop staat dat men dan
(economische) vooruitgang gaat boeken. Als men te veel niet letterlijke interpretatie gaat
beklemtonen dan is er geen vooruitgang. De figuurlijke betekenis (= cultuur en literatuur) krijgt
hierdoor eigenlijk een zeer slechte naam.
Hierdoor wordt alles wat met cultuur en literatuur te maken heeft in het gedrang gebracht, want
zonder deze figuurlijke betekenis is er geen cultuur en literatuur mogelijk.
Het is interessant dat de Rooms Katholieke kerk, in 1962-1965 in wat men noemt het Tweede
Vatikaans Concilie (vergading van leidinggevende mensen van een Christelijke godsdienst), die
stap van de verlichting heeft gemaakt door te zeggen dat de letterlijke betekenis van de Bijbel
voorop geplaatst moet worden in plaats van de allegorische betekenis (= 1 van de betekenissen
die men figuurlijk noemt.)
Ook in een recent boek van economie, nl “terug naar de ziel”, zie je dat er taal wordt gebruikt die
uit de religie komt en die misschien ook niet letterlijk kan worden begrepen.
