CARIOLOGIE SAMENVATTING
Mondzorgkunde Hoofdfase 1
19 APRIL 2022
Lieke van Vliet
,Inhoud
Diagnostiek deel 1 onderdeel G: Detectie en diagnose van cariës ........................................ 5
Cariësdiagnositek .............................................................................................................. 5
Cariësmanagement............................................................................................................ 5
Organogram cariësmanagement .................................................................................... 5
Differentiaal diagnostiek ..................................................................................................... 5
Eisen aan methode voor cariësdetectie en -beoordeling .................................................... 6
Methoden voor cariësdetectie/diagnose ............................................................................. 6
Visuele beoordeling ........................................................................................................ 6
Wat willen we dus weten tijdens de visuele diagnostiek? ................................................... 7
Diagnostiek deel 2 onderdeel G: ICDAS en cariësactiviteit .................................................... 9
Criteria voor laesiestadia ICDAS ........................................................................................ 9
0 Gaaf tandvlak .............................................................................................................. 9
1 Eerste visuele veranderingen in glazuur ...................................................................... 9
2 Duidelijke visuele veranderingen in glazuur ................................................................. 9
3 Duidelijke visuele veranderingen in glazuur, met lokaal verlies van oppervlakkig
weefsel (microcavitatie) .................................................................................................. 9
4 Doorschemering van donkere schaduw, met of zonder lokaal verlies van oppervlakkig
weefsel (microcavitatie) .................................................................................................10
5 Duidelijke cavitatie met zichtbaar dentine op bodem ..................................................10
6 Uitgebreide cavitatie met zichtbaar dentine ................................................................10
Wat willen we dus weten tijdens de visuele diagnostiek? ..................................................10
Criteria voor laesieactiviteit ...............................................................................................10
Actieve glazuurlaesies ...................................................................................................11
Inactieve glazuurlaesies ................................................................................................11
Actieve dentine laesies ..................................................................................................12
Inactieve dentine laesies ...............................................................................................12
ICDAS scores toekennen ..................................................................................................12
Organogram cariësmanagement.......................................................................................13
Diagnostiek deel 3 onderdeel G: Röntgendiagnostiek ..........................................................13
Methoden voor cariësdetectie/diagnose ............................................................................13
Doel van röntgenopnamen ................................................................................................13
Systematische beoordeling ...............................................................................................14
Goede röntgendiagnostiek ................................................................................................14
Cariëslaesies op de bitewing ............................................................................................14
Score voor diepte op de bitewing ......................................................................................15
Problemen bij beoordeling bitewings .................................................................................15
Bitewings vergelijken ........................................................................................................15
1
, Mach-band effect ..............................................................................................................16
Gebruik röntgenfoto’s: waarbij zinvol? ..............................................................................16
De bitewing en ‘defecte’ restauratie ..................................................................................16
Combinatie röntgen-visueel beeld .....................................................................................17
Hoeveel laesies zijn gecaviteerd? .....................................................................................17
Diagnostiek deel 4 onderdeel G: Overige diagnostische methoden ......................................18
Fiber-optic Transillumination (FOTI) ..................................................................................18
Fluorescentie geïnduceerde methoden .............................................................................18
DIAGNOdent .................................................................................................................18
Fluorescentie camera ....................................................................................................18
Elektrische weerstand .......................................................................................................19
CarieScan PRO .............................................................................................................19
Waarom hebben deze aanvullende onderzoeken het nooit gehaald? ...............................19
Diagnostiek wortelcariës ...................................................................................................19
Welke diagnostiek heeft de voorkeur? ..............................................................................20
Occlusaal ......................................................................................................................20
Approximaal ..................................................................................................................20
Gladde vlakken .............................................................................................................20
Wortelcariës ..................................................................................................................20
Preventie deel 1 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................21
Ecologische plaquehypothese ..........................................................................................21
Ziekte van disbalans .........................................................................................................21
Oorzakelijke- en beschermende factoren ......................................................................21
Evenwicht .........................................................................................................................21
Cariës behandelen ............................................................................................................22
Definities van preventie.....................................................................................................22
Primaire preventie .........................................................................................................22
Secundaire preventie ....................................................................................................22
Tertiaire preventie .........................................................................................................22
Basisadvies ......................................................................................................................22
Preventie deel 2 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................23
Studies naar plaqueverwijdering .......................................................................................23
Tandenpoetsen .................................................................................................................23
Plaquecontrole ..................................................................................................................23
Preventie deel 3 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................24
Behandelstrategie: preventie ............................................................................................24
Non Operative Caries Treatment and Prevention (NOCTP) ..............................................24
2
, Extra preventie bij hoog cariësrisico..................................................................................24
Chloorhexidine vernis ....................................................................................................24
Plaque-controle occlusale vlakken ....................................................................................25
Effectiviteit interdentale reiniging.......................................................................................25
Preventie deel 4 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................26
Preventieve behandelingen wortelcariës ...........................................................................26
Hyposalivatie ....................................................................................................................26
Oorzaken hyposalivatie .................................................................................................26
Speekselfuncties...............................................................................................................27
Preventieve maatregelen bij hyposalivatie ........................................................................27
Fluoride en preventie van cariës: Het basisadvies ................................................................28
Erosieve laesie .................................................................................................................28
Subsurface-laesie .............................................................................................................28
Onderzoek Culemborg – Tiel ............................................................................................29
Onderzoek naar de fluoride concentratie in de demineraliserende vloeistof ......................30
Concentratie F- in speeksel ..............................................................................................30
Systemisch versus lokaal effect ........................................................................................30
Pre-eruptief effect van fluoride ..........................................................................................30
Fluoride basisadvies (vóór 1998) ......................................................................................31
Fluorideconcentratie .........................................................................................................31
Fluoride en preventie van cariës: Aanvullende fluoridemaatregelen .....................................32
Hogere dosis fluoride ........................................................................................................32
Effectiviteit ........................................................................................................................33
Fluorideconcentraties........................................................................................................33
Dentine heeft meer fluoride nodig .....................................................................................34
Fluoride en preventie van cariës: Toxiciteit van fluoride........................................................35
Absorptie ..........................................................................................................................35
Distributie..........................................................................................................................35
Eliminatie ..........................................................................................................................35
Fluorideconcentratie .........................................................................................................36
Toxiciteit ...........................................................................................................................36
Hoe ontstaat fluorose van de tanden? ...........................................................................36
Acute toxiciteit...................................................................................................................37
Wat gebeurt er bij een hoge overdosering? ...................................................................37
Wat moet je doen? ........................................................................................................37
Fluoride in tandheelkunde producten ................................................................................38
Conclusie ..........................................................................................................................38
3
,Behandeling met invasieve technieken deel 1: Invasieve behandeling van cariëslaesies .....39
Cariëslaesies: behandelstrategieën ..................................................................................39
Revolutie in de cariësbehandeling .................................................................................40
Verschillende manieren van behandeling..........................................................................41
Behandeling met invasieve technieken deel 2: Sealen .........................................................42
Preventief verzegelen .......................................................................................................42
Effectiviteit preventieve sealant .........................................................................................42
Preventief verzegelen: cochrane review ........................................................................42
Advies preventie fissuurcariës ..........................................................................................43
Conclusie preventief sealen ..............................................................................................43
Sealants op carieuze fissuren (therapeutisch verzegelen) ................................................43
Conclusies klinische studie ...............................................................................................43
Conclusies therapeutisch verzegelen ................................................................................43
Materiaalkeuze .................................................................................................................44
Cariëslaesies: behandelstrategieën ..................................................................................44
Behandeling met invasieve technieken deel 3: ART, Hall, cariës verwijderen .......................45
Atraumatic restorative treatment .......................................................................................45
Prepareren en restaureren ............................................................................................45
ART indicaties ...............................................................................................................45
Hall techniek .....................................................................................................................45
Cariës verwijderen: hoe schoon moet het zijn? .................................................................46
Doel restauratieve interventie bij carieuze laesie ..............................................................46
Verschillende preparaties en restauraties .........................................................................47
Achterlaten carieus weefsel ..............................................................................................48
Doel restauratieve interventie bij carieuze laesie ..............................................................48
Lange termijn gevolgen achterlaten carieus weefsel .........................................................48
Nadeel volledige verwijdering cariës .................................................................................48
Behandeling met invasieve technieken deel 4: Diepe cariës.................................................49
Indirect overkappen ..........................................................................................................49
Stepwise-excavation .........................................................................................................49
Welke techniek is beter? ...................................................................................................49
Behandeling met invasieve technieken deel 5: Secundaire cariës ........................................50
Secundaire cariës of restcariës .........................................................................................51
Casussen..........................................................................................................................51
Patiënt risico factoren .......................................................................................................52
Samenvattend: secundaire cariës, wat is het? ..................................................................52
4
,Diagnostiek deel 1 onderdeel G: Detectie en diagnose van cariës
Cariëslaesies zijn een teken van de ziekte cariës, of er is sprake van een voorbije periode
van de ziekte (littekens).
Cariësdiagnositek
Cariësdiagnostiek is erop gericht op het opsporen (detectie) van cariëslaesies in een
vroegtijdig stadium.
Het is ook gericht op het vaststellen van cariësactiviteit op zowel laesie- als mondniveau.
Daarnaast is het gericht op het vaststellen van de laesiediepte (cavitatie of niet).
Cariësmanagement
Cariësmanagement is gericht op de cariëspreventie (voeding bijstellen, fluoride en MH).
Door middel van deze middelen kan een actieve laesie in de mond gestopt worden.
Daarnaast is het gericht op het monitoren van de cariëslaesies, cariësactiviteit en of de
effecten van cariëspreventie effectief is.
Organogram cariësmanagement
Differentiaal diagnostiek
Om tijdens een PMO de eerste vraag te kunnen beantwoorden, moet je kunnen herkennen
of we te maken hebben met de gevolge van cariës of iets anders (erosie).
5
, We hebben links te maken met actieve cariës, in het midden met erosie en rechts met
fluorose.
Zodra je een cariëslaesie hebt gevonden tijdens de PMO, worden de volgende vragen
gesteld:
- Hoe diep is de laesie
- Is de laesie gecaviteerd?
- Is de laesie actief?
Eisen aan methode voor cariësdetectie en -beoordeling
We willen graag op een zo vroeg mogelijk stadium (kleine) laesies aantreffen, omdat we dan
zo vroeg mogelijk kunnen starten met preventie.
We willen ook weten hoe diep de laesie is, en dus meten we het laesiestadium. Dit doen we
ook om laesies te monitoren, en om progressie te kunnen vaststellen. Het gaat dus ook om
het vaststellen van de activiteit door te monitoren. Dit is ook een belangrijke
beoordelingscriteria (actieve laesie, actieve cariësactiviteit in de mond).
Verder is de cariësdetectie en de beoordeling van laesies een ondersteuning van de keuze
om operatief in te grijpen (vullen) of dat we nog kunnen volstaan met het preventieve beleid.
Methoden voor cariësdetectie/diagnose
1. Visuele beoordeling (wordt in deze kennisclip behandeld)
2. Röntgenologisch onderzoek
3. Andere aanvullende diagnose
Visuele beoordeling
Om een element goed te beoordelen of er een carieuze laesie of dat er een cariësproces
aanwezig is, is het in de eerste plaats belangrijk dat het goed wordt gereinigd. De plaque
moet verwijdert worden, anders kan het oppervlak niet goed worden beoordeeld.
Het wordt geadviseerd om bij cariësdetectie een sonde te gebruiken, alleen mag er alleen
maar voorzichtig gebruik van gemaakt worden. Je gebruikt een sonde om te voelen of ze ruw
zijn of dat er een cavitatie aanwezig is. Het is niet de bedoeling om erin te prikken, omdat je
dan een cavitatie kunt veroorzaken die er in eerste instantie nog niet was.
Een ander belangrijk punt is dat het element wordt droog geblazen, en je hebt natuurlijk goed
licht nodig en scherpe ogen.
Microcaviteiten zijn caviteiten in de buitenste delen van het gedemineraliseerd glazuur dat
het gedemineraliseerde dentine bedekt. Als al het glazuur verdwenen is, wordt dit een
dentine-cavitatie genoemd.
6
Mondzorgkunde Hoofdfase 1
19 APRIL 2022
Lieke van Vliet
,Inhoud
Diagnostiek deel 1 onderdeel G: Detectie en diagnose van cariës ........................................ 5
Cariësdiagnositek .............................................................................................................. 5
Cariësmanagement............................................................................................................ 5
Organogram cariësmanagement .................................................................................... 5
Differentiaal diagnostiek ..................................................................................................... 5
Eisen aan methode voor cariësdetectie en -beoordeling .................................................... 6
Methoden voor cariësdetectie/diagnose ............................................................................. 6
Visuele beoordeling ........................................................................................................ 6
Wat willen we dus weten tijdens de visuele diagnostiek? ................................................... 7
Diagnostiek deel 2 onderdeel G: ICDAS en cariësactiviteit .................................................... 9
Criteria voor laesiestadia ICDAS ........................................................................................ 9
0 Gaaf tandvlak .............................................................................................................. 9
1 Eerste visuele veranderingen in glazuur ...................................................................... 9
2 Duidelijke visuele veranderingen in glazuur ................................................................. 9
3 Duidelijke visuele veranderingen in glazuur, met lokaal verlies van oppervlakkig
weefsel (microcavitatie) .................................................................................................. 9
4 Doorschemering van donkere schaduw, met of zonder lokaal verlies van oppervlakkig
weefsel (microcavitatie) .................................................................................................10
5 Duidelijke cavitatie met zichtbaar dentine op bodem ..................................................10
6 Uitgebreide cavitatie met zichtbaar dentine ................................................................10
Wat willen we dus weten tijdens de visuele diagnostiek? ..................................................10
Criteria voor laesieactiviteit ...............................................................................................10
Actieve glazuurlaesies ...................................................................................................11
Inactieve glazuurlaesies ................................................................................................11
Actieve dentine laesies ..................................................................................................12
Inactieve dentine laesies ...............................................................................................12
ICDAS scores toekennen ..................................................................................................12
Organogram cariësmanagement.......................................................................................13
Diagnostiek deel 3 onderdeel G: Röntgendiagnostiek ..........................................................13
Methoden voor cariësdetectie/diagnose ............................................................................13
Doel van röntgenopnamen ................................................................................................13
Systematische beoordeling ...............................................................................................14
Goede röntgendiagnostiek ................................................................................................14
Cariëslaesies op de bitewing ............................................................................................14
Score voor diepte op de bitewing ......................................................................................15
Problemen bij beoordeling bitewings .................................................................................15
Bitewings vergelijken ........................................................................................................15
1
, Mach-band effect ..............................................................................................................16
Gebruik röntgenfoto’s: waarbij zinvol? ..............................................................................16
De bitewing en ‘defecte’ restauratie ..................................................................................16
Combinatie röntgen-visueel beeld .....................................................................................17
Hoeveel laesies zijn gecaviteerd? .....................................................................................17
Diagnostiek deel 4 onderdeel G: Overige diagnostische methoden ......................................18
Fiber-optic Transillumination (FOTI) ..................................................................................18
Fluorescentie geïnduceerde methoden .............................................................................18
DIAGNOdent .................................................................................................................18
Fluorescentie camera ....................................................................................................18
Elektrische weerstand .......................................................................................................19
CarieScan PRO .............................................................................................................19
Waarom hebben deze aanvullende onderzoeken het nooit gehaald? ...............................19
Diagnostiek wortelcariës ...................................................................................................19
Welke diagnostiek heeft de voorkeur? ..............................................................................20
Occlusaal ......................................................................................................................20
Approximaal ..................................................................................................................20
Gladde vlakken .............................................................................................................20
Wortelcariës ..................................................................................................................20
Preventie deel 1 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................21
Ecologische plaquehypothese ..........................................................................................21
Ziekte van disbalans .........................................................................................................21
Oorzakelijke- en beschermende factoren ......................................................................21
Evenwicht .........................................................................................................................21
Cariës behandelen ............................................................................................................22
Definities van preventie.....................................................................................................22
Primaire preventie .........................................................................................................22
Secundaire preventie ....................................................................................................22
Tertiaire preventie .........................................................................................................22
Basisadvies ......................................................................................................................22
Preventie deel 2 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................23
Studies naar plaqueverwijdering .......................................................................................23
Tandenpoetsen .................................................................................................................23
Plaquecontrole ..................................................................................................................23
Preventie deel 3 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................24
Behandelstrategie: preventie ............................................................................................24
Non Operative Caries Treatment and Prevention (NOCTP) ..............................................24
2
, Extra preventie bij hoog cariësrisico..................................................................................24
Chloorhexidine vernis ....................................................................................................24
Plaque-controle occlusale vlakken ....................................................................................25
Effectiviteit interdentale reiniging.......................................................................................25
Preventie deel 4 onderdeel H: Preventieve behandeling van cariës .....................................26
Preventieve behandelingen wortelcariës ...........................................................................26
Hyposalivatie ....................................................................................................................26
Oorzaken hyposalivatie .................................................................................................26
Speekselfuncties...............................................................................................................27
Preventieve maatregelen bij hyposalivatie ........................................................................27
Fluoride en preventie van cariës: Het basisadvies ................................................................28
Erosieve laesie .................................................................................................................28
Subsurface-laesie .............................................................................................................28
Onderzoek Culemborg – Tiel ............................................................................................29
Onderzoek naar de fluoride concentratie in de demineraliserende vloeistof ......................30
Concentratie F- in speeksel ..............................................................................................30
Systemisch versus lokaal effect ........................................................................................30
Pre-eruptief effect van fluoride ..........................................................................................30
Fluoride basisadvies (vóór 1998) ......................................................................................31
Fluorideconcentratie .........................................................................................................31
Fluoride en preventie van cariës: Aanvullende fluoridemaatregelen .....................................32
Hogere dosis fluoride ........................................................................................................32
Effectiviteit ........................................................................................................................33
Fluorideconcentraties........................................................................................................33
Dentine heeft meer fluoride nodig .....................................................................................34
Fluoride en preventie van cariës: Toxiciteit van fluoride........................................................35
Absorptie ..........................................................................................................................35
Distributie..........................................................................................................................35
Eliminatie ..........................................................................................................................35
Fluorideconcentratie .........................................................................................................36
Toxiciteit ...........................................................................................................................36
Hoe ontstaat fluorose van de tanden? ...........................................................................36
Acute toxiciteit...................................................................................................................37
Wat gebeurt er bij een hoge overdosering? ...................................................................37
Wat moet je doen? ........................................................................................................37
Fluoride in tandheelkunde producten ................................................................................38
Conclusie ..........................................................................................................................38
3
,Behandeling met invasieve technieken deel 1: Invasieve behandeling van cariëslaesies .....39
Cariëslaesies: behandelstrategieën ..................................................................................39
Revolutie in de cariësbehandeling .................................................................................40
Verschillende manieren van behandeling..........................................................................41
Behandeling met invasieve technieken deel 2: Sealen .........................................................42
Preventief verzegelen .......................................................................................................42
Effectiviteit preventieve sealant .........................................................................................42
Preventief verzegelen: cochrane review ........................................................................42
Advies preventie fissuurcariës ..........................................................................................43
Conclusie preventief sealen ..............................................................................................43
Sealants op carieuze fissuren (therapeutisch verzegelen) ................................................43
Conclusies klinische studie ...............................................................................................43
Conclusies therapeutisch verzegelen ................................................................................43
Materiaalkeuze .................................................................................................................44
Cariëslaesies: behandelstrategieën ..................................................................................44
Behandeling met invasieve technieken deel 3: ART, Hall, cariës verwijderen .......................45
Atraumatic restorative treatment .......................................................................................45
Prepareren en restaureren ............................................................................................45
ART indicaties ...............................................................................................................45
Hall techniek .....................................................................................................................45
Cariës verwijderen: hoe schoon moet het zijn? .................................................................46
Doel restauratieve interventie bij carieuze laesie ..............................................................46
Verschillende preparaties en restauraties .........................................................................47
Achterlaten carieus weefsel ..............................................................................................48
Doel restauratieve interventie bij carieuze laesie ..............................................................48
Lange termijn gevolgen achterlaten carieus weefsel .........................................................48
Nadeel volledige verwijdering cariës .................................................................................48
Behandeling met invasieve technieken deel 4: Diepe cariës.................................................49
Indirect overkappen ..........................................................................................................49
Stepwise-excavation .........................................................................................................49
Welke techniek is beter? ...................................................................................................49
Behandeling met invasieve technieken deel 5: Secundaire cariës ........................................50
Secundaire cariës of restcariës .........................................................................................51
Casussen..........................................................................................................................51
Patiënt risico factoren .......................................................................................................52
Samenvattend: secundaire cariës, wat is het? ..................................................................52
4
,Diagnostiek deel 1 onderdeel G: Detectie en diagnose van cariës
Cariëslaesies zijn een teken van de ziekte cariës, of er is sprake van een voorbije periode
van de ziekte (littekens).
Cariësdiagnositek
Cariësdiagnostiek is erop gericht op het opsporen (detectie) van cariëslaesies in een
vroegtijdig stadium.
Het is ook gericht op het vaststellen van cariësactiviteit op zowel laesie- als mondniveau.
Daarnaast is het gericht op het vaststellen van de laesiediepte (cavitatie of niet).
Cariësmanagement
Cariësmanagement is gericht op de cariëspreventie (voeding bijstellen, fluoride en MH).
Door middel van deze middelen kan een actieve laesie in de mond gestopt worden.
Daarnaast is het gericht op het monitoren van de cariëslaesies, cariësactiviteit en of de
effecten van cariëspreventie effectief is.
Organogram cariësmanagement
Differentiaal diagnostiek
Om tijdens een PMO de eerste vraag te kunnen beantwoorden, moet je kunnen herkennen
of we te maken hebben met de gevolge van cariës of iets anders (erosie).
5
, We hebben links te maken met actieve cariës, in het midden met erosie en rechts met
fluorose.
Zodra je een cariëslaesie hebt gevonden tijdens de PMO, worden de volgende vragen
gesteld:
- Hoe diep is de laesie
- Is de laesie gecaviteerd?
- Is de laesie actief?
Eisen aan methode voor cariësdetectie en -beoordeling
We willen graag op een zo vroeg mogelijk stadium (kleine) laesies aantreffen, omdat we dan
zo vroeg mogelijk kunnen starten met preventie.
We willen ook weten hoe diep de laesie is, en dus meten we het laesiestadium. Dit doen we
ook om laesies te monitoren, en om progressie te kunnen vaststellen. Het gaat dus ook om
het vaststellen van de activiteit door te monitoren. Dit is ook een belangrijke
beoordelingscriteria (actieve laesie, actieve cariësactiviteit in de mond).
Verder is de cariësdetectie en de beoordeling van laesies een ondersteuning van de keuze
om operatief in te grijpen (vullen) of dat we nog kunnen volstaan met het preventieve beleid.
Methoden voor cariësdetectie/diagnose
1. Visuele beoordeling (wordt in deze kennisclip behandeld)
2. Röntgenologisch onderzoek
3. Andere aanvullende diagnose
Visuele beoordeling
Om een element goed te beoordelen of er een carieuze laesie of dat er een cariësproces
aanwezig is, is het in de eerste plaats belangrijk dat het goed wordt gereinigd. De plaque
moet verwijdert worden, anders kan het oppervlak niet goed worden beoordeeld.
Het wordt geadviseerd om bij cariësdetectie een sonde te gebruiken, alleen mag er alleen
maar voorzichtig gebruik van gemaakt worden. Je gebruikt een sonde om te voelen of ze ruw
zijn of dat er een cavitatie aanwezig is. Het is niet de bedoeling om erin te prikken, omdat je
dan een cavitatie kunt veroorzaken die er in eerste instantie nog niet was.
Een ander belangrijk punt is dat het element wordt droog geblazen, en je hebt natuurlijk goed
licht nodig en scherpe ogen.
Microcaviteiten zijn caviteiten in de buitenste delen van het gedemineraliseerd glazuur dat
het gedemineraliseerde dentine bedekt. Als al het glazuur verdwenen is, wordt dit een
dentine-cavitatie genoemd.
6
