ONDERWIJSGROEPEN: STAATS-
EN BESTUURSRECHT
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
,Inhoudsopgave
Deel A. Staatsrecht
Bijeenkomst I. ....................................................................................................... 3
Bijeenkomst II. .................................................................................................... 14
Bijeenkomst III. ................................................................................................... 33
Bijeenkomst IV.................................................................................................... 51
Bijeenkomst V. .................................................................................................... 73
Bijeenkomst VI.................................................................................................... 94
Bijeenkomst VII. ............................................................................................... 115
Bijeenkomst VIII. .............................................................................................. 142
Deel B. Bestuursrecht
Bijeenkomst IX.................................................................................................. 170
Bijeenkomst X. .................................................................................................. 188
Bijeenkomst XI.................................................................................................. 206
Bijeenkomst XII. ............................................................................................... 229
Bijeenkomst XIII. .............................................................................................. 249
Bijeenkomst XIV. .............................................................................................. 260
Voorbereiding tentamenvragen ......................................................................... 278
2
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
, Deel A. Staatsrecht
Bijeenkomst 1: de internationale rechtsorde en de
nationale rechtsorde
Taak 1 – Monisme en dualisme
Na vele jaren van een geweldloze strijd is het dan toch gelukt: de oorspronkelijke deelrepubliek
Kostanië kan zich afsplitsen van de Republiek Tinaos. Kostanië wordt door de internationale
statengemeenschap erkend als soevereine Staat. Dit brengt met zich dat de Staat Kostanië zelfstandig
regels kan opstellen die gelden voor alle personen die verblijven op zijn grondgebied. De belangrijkste
regels worden opgenomen in een Grondwet. In één hoofdstuk worden bepalingen opgenomen over de
doorwerking van het internationale recht in het nationale recht van Kostanië. De Commissie die bezig
is met het ontwerpen van een Grondwet die door het parlement moet worden aangenomen, heeft
kennisgenomen van de literatuur over de verhouding tussen nationaal en internationaal recht. Daarbij
stuit zij op de begrippen monisme en dualisme. De Commissie heeft een aantal vragen en benadert u
om deze te beantwoorden
a. Kunt u een omschrijving geven van de begrippen monisme en dualisme?
Antwoord:
Aantekeningen onderwijsgroep
Monisme
In dit verband betekent het dat internationaal recht zonder meer deel uitmaakt van de nationale
rechtsorde: het omvat zowel nationale als internationale regels. Het internationale recht bindt de
nationale autoriteiten en kan door de burger in rechte worden ingeroepen.
Dualisme
Er wordt van uitgegaan dat internationaal recht in beginsel slechts staten bindt: wil er binnen de
nationale rechtsorde werking aan toekomen, dan moet de volkenrechtelijke regel eerst in die
rechtsorde worden opgenomen volgens de procedures die het nationale recht voorschrijft. Nationaal en
internationaal recht zijn dus twee afzonderlijke stelsels. De internationale regel kan pas door de rechter
worden toegepast wanneer wetgeving tot stand is gebracht die de regel in de rechtsorde incorporeert.
De consequentie hiervan is dat een aldus getransformeerd verdrag aan de Grondwet kan worden
getoetst en bij een latere wet kan worden gewijzigd.
Literatuur Staatsrecht (Heringa)
De doorwerking van het internationaal recht in een nationale rechtsorde wordt primair bepaald door
de regels die het nationale constitutionele recht daarover stelt. Die doorwerking is dan ook niet in alle
landen op dezelfde wijze verwerkelijkt. Men maakt wel onderscheid tussen dualistische en
monistische stelsels.
Monisme betekent in dit verband dat internationaal recht zonder meer deel uitmaakt van de
rechtsorde: het recht is één, en het omvat zowel nationale als internationale regels. Veelal wordt de
doorwerking van het internationale recht beperkt tot verdragen, met uitsluiting van het gewoonterecht.
Daarnaast kan doorwerking van het verdragsrecht beperkt worden tot specifieke verdragsbepalingen,
te weten die normen die geacht worden direct werking te hebben (individuele rechten en plichten
bevatten). Zo bepaalt artikel 93 Grondwet: ‘Bepalingen van verdragen en van besluiten van
volkenrechtelijke organisaties, die naar haar inhoud een ieder kunnen verbinden, hebben verbindende
kracht nadat zij zijn bekendgemaakt.’ In een monistisch stelsel is het uiteraard van belang dat ook de
plaats van een internationale regel in de nationale rechtsorde wordt vastgesteld. Die plaats kan immers
3
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
, ook variëren. Naar Nederlands recht (artikel 94 Grondwet) prevaleert een verdragsbepaling, voor
zover hij ‘een ieder verbindend’ is, boven strijdig nationaal recht.
Dualisme. In dualistische stelsels wordt ervan uitgegaan dat internationaal recht in beginsels slechts
staten bindt; wil er binnen de nationale rechtsorde werking aan toekomen, dan moet de
volkenrechtelijke regel eerst in die rechtsorde worden opgenomen volgens de procedures die het
nationale recht voorschrijft. Nationaal en internationaal recht zijn in die opvatting twee afzonderlijke
stelsels. De internationale regel kan pas door de nationale rechter worden toegepast wanneer er
wetgeving tot stand is gebracht die de regel in de rechtsorde incorporeert.
b. Welke gevolgen zijn verbonden aan de invoering van een monistisch of een dualistisch stelsel
in de Grondwet?
Literatuur Staatsrecht (Heringa)
In de context van de nationaalrechtelijke toepassing door de rechter van het internationale recht wordt
(in monistische stelsels) wel gesproken van directe werking van een verdragsbepaling. Daarvan is
sprake als zo’n bepaling door een nationale rechter in het voor hem aanhangige geding wordt
toegepast zonder dat er wordt gekeken of die bepaling wel in nationaal recht is vertaald. De ‘directe
werking’ wordt in de Nederlandse Grondwet uitgedrukt door middel van de term ‘een ieder
verbindend’; alleen ‘een ieder verbindende’ verdragsbepalingen hebben directe werking.
Indien een staat die als dualistisch kan worden aangemerkt, een specifiek verdrag niet in nationaal
recht omzet, is er het risico dat de rechter bij een hem voorgelegd rechtsgeding niet in staat is te
handelen naar de regels van het internationale recht. In een dergelijk geval komt het primair op de
wetgever en de uitvoerende macht aan om die internationale regel in de praktijk van wetgeving en
uitvoering te eerbiedigen dan wel te implementeren. Ook binnen een monistisch model is het zeer
mogelijk dat een regel van internationaal recht niet of verkeerd wordt toegepast, dan wel door een
hogere regel terzijde wordt geschoven. Een nationale fout bij de toepassing van een internationale
norm kan weliswaar leiden tot de aanname van een internationale aansprakelijkheid van de staat, maar
behoeft in het geheel niet te leiden tot het aannemen van een onrechtmatigheid naar nationaal recht.
Literatuur Boom Basics
De doorwerking van internationaal recht in de Nederlandse rechtsorde
• Doorwerking: algemeen
Of, hoe en in welke mate regels van internationaal recht (kunnen) doorwerken in een nationale
rechtsorde is primair een aangelegenheid naar nationaal constitutioneel recht. Dienaangaande wordt
grosso modo onderscheiden naar twee modellen:
a. Het monisme: internationaal recht maakt als zodanig deel uit van de nationale rechtsorde en
kan dan ook aldaar in rechte worden ingeroepen.
b. Het dualisme: nationaal recht en internationaal recht vormen twee gescheiden rechtsordes.
Het internationaal recht kan als zodanig niet in het nationale rechtsstelsel een rol spelen.
Zulks kan pas nadat een internationale regel is omgezet, getransformeerd, in een regel van
nationaal recht.
• Hiërarchie: algemeen
Los van de vraag naar de wijze van doorwerking staat welke status een internationale regel in een
monistisch stelsel dan wel een getransformeerde regel in het nationale recht inneemt: dit is kortom
een vraag naar de hiërarchie van regels. In een monistisch stelsel wordt die status ook in het
nationale recht geregeld. In een dualistisch model is de status die van de regel waarin
getransformeerd is.
4
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
EN BESTUURSRECHT
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
,Inhoudsopgave
Deel A. Staatsrecht
Bijeenkomst I. ....................................................................................................... 3
Bijeenkomst II. .................................................................................................... 14
Bijeenkomst III. ................................................................................................... 33
Bijeenkomst IV.................................................................................................... 51
Bijeenkomst V. .................................................................................................... 73
Bijeenkomst VI.................................................................................................... 94
Bijeenkomst VII. ............................................................................................... 115
Bijeenkomst VIII. .............................................................................................. 142
Deel B. Bestuursrecht
Bijeenkomst IX.................................................................................................. 170
Bijeenkomst X. .................................................................................................. 188
Bijeenkomst XI.................................................................................................. 206
Bijeenkomst XII. ............................................................................................... 229
Bijeenkomst XIII. .............................................................................................. 249
Bijeenkomst XIV. .............................................................................................. 260
Voorbereiding tentamenvragen ......................................................................... 278
2
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
, Deel A. Staatsrecht
Bijeenkomst 1: de internationale rechtsorde en de
nationale rechtsorde
Taak 1 – Monisme en dualisme
Na vele jaren van een geweldloze strijd is het dan toch gelukt: de oorspronkelijke deelrepubliek
Kostanië kan zich afsplitsen van de Republiek Tinaos. Kostanië wordt door de internationale
statengemeenschap erkend als soevereine Staat. Dit brengt met zich dat de Staat Kostanië zelfstandig
regels kan opstellen die gelden voor alle personen die verblijven op zijn grondgebied. De belangrijkste
regels worden opgenomen in een Grondwet. In één hoofdstuk worden bepalingen opgenomen over de
doorwerking van het internationale recht in het nationale recht van Kostanië. De Commissie die bezig
is met het ontwerpen van een Grondwet die door het parlement moet worden aangenomen, heeft
kennisgenomen van de literatuur over de verhouding tussen nationaal en internationaal recht. Daarbij
stuit zij op de begrippen monisme en dualisme. De Commissie heeft een aantal vragen en benadert u
om deze te beantwoorden
a. Kunt u een omschrijving geven van de begrippen monisme en dualisme?
Antwoord:
Aantekeningen onderwijsgroep
Monisme
In dit verband betekent het dat internationaal recht zonder meer deel uitmaakt van de nationale
rechtsorde: het omvat zowel nationale als internationale regels. Het internationale recht bindt de
nationale autoriteiten en kan door de burger in rechte worden ingeroepen.
Dualisme
Er wordt van uitgegaan dat internationaal recht in beginsel slechts staten bindt: wil er binnen de
nationale rechtsorde werking aan toekomen, dan moet de volkenrechtelijke regel eerst in die
rechtsorde worden opgenomen volgens de procedures die het nationale recht voorschrijft. Nationaal en
internationaal recht zijn dus twee afzonderlijke stelsels. De internationale regel kan pas door de rechter
worden toegepast wanneer wetgeving tot stand is gebracht die de regel in de rechtsorde incorporeert.
De consequentie hiervan is dat een aldus getransformeerd verdrag aan de Grondwet kan worden
getoetst en bij een latere wet kan worden gewijzigd.
Literatuur Staatsrecht (Heringa)
De doorwerking van het internationaal recht in een nationale rechtsorde wordt primair bepaald door
de regels die het nationale constitutionele recht daarover stelt. Die doorwerking is dan ook niet in alle
landen op dezelfde wijze verwerkelijkt. Men maakt wel onderscheid tussen dualistische en
monistische stelsels.
Monisme betekent in dit verband dat internationaal recht zonder meer deel uitmaakt van de
rechtsorde: het recht is één, en het omvat zowel nationale als internationale regels. Veelal wordt de
doorwerking van het internationale recht beperkt tot verdragen, met uitsluiting van het gewoonterecht.
Daarnaast kan doorwerking van het verdragsrecht beperkt worden tot specifieke verdragsbepalingen,
te weten die normen die geacht worden direct werking te hebben (individuele rechten en plichten
bevatten). Zo bepaalt artikel 93 Grondwet: ‘Bepalingen van verdragen en van besluiten van
volkenrechtelijke organisaties, die naar haar inhoud een ieder kunnen verbinden, hebben verbindende
kracht nadat zij zijn bekendgemaakt.’ In een monistisch stelsel is het uiteraard van belang dat ook de
plaats van een internationale regel in de nationale rechtsorde wordt vastgesteld. Die plaats kan immers
3
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
, ook variëren. Naar Nederlands recht (artikel 94 Grondwet) prevaleert een verdragsbepaling, voor
zover hij ‘een ieder verbindend’ is, boven strijdig nationaal recht.
Dualisme. In dualistische stelsels wordt ervan uitgegaan dat internationaal recht in beginsels slechts
staten bindt; wil er binnen de nationale rechtsorde werking aan toekomen, dan moet de
volkenrechtelijke regel eerst in die rechtsorde worden opgenomen volgens de procedures die het
nationale recht voorschrijft. Nationaal en internationaal recht zijn in die opvatting twee afzonderlijke
stelsels. De internationale regel kan pas door de nationale rechter worden toegepast wanneer er
wetgeving tot stand is gebracht die de regel in de rechtsorde incorporeert.
b. Welke gevolgen zijn verbonden aan de invoering van een monistisch of een dualistisch stelsel
in de Grondwet?
Literatuur Staatsrecht (Heringa)
In de context van de nationaalrechtelijke toepassing door de rechter van het internationale recht wordt
(in monistische stelsels) wel gesproken van directe werking van een verdragsbepaling. Daarvan is
sprake als zo’n bepaling door een nationale rechter in het voor hem aanhangige geding wordt
toegepast zonder dat er wordt gekeken of die bepaling wel in nationaal recht is vertaald. De ‘directe
werking’ wordt in de Nederlandse Grondwet uitgedrukt door middel van de term ‘een ieder
verbindend’; alleen ‘een ieder verbindende’ verdragsbepalingen hebben directe werking.
Indien een staat die als dualistisch kan worden aangemerkt, een specifiek verdrag niet in nationaal
recht omzet, is er het risico dat de rechter bij een hem voorgelegd rechtsgeding niet in staat is te
handelen naar de regels van het internationale recht. In een dergelijk geval komt het primair op de
wetgever en de uitvoerende macht aan om die internationale regel in de praktijk van wetgeving en
uitvoering te eerbiedigen dan wel te implementeren. Ook binnen een monistisch model is het zeer
mogelijk dat een regel van internationaal recht niet of verkeerd wordt toegepast, dan wel door een
hogere regel terzijde wordt geschoven. Een nationale fout bij de toepassing van een internationale
norm kan weliswaar leiden tot de aanname van een internationale aansprakelijkheid van de staat, maar
behoeft in het geheel niet te leiden tot het aannemen van een onrechtmatigheid naar nationaal recht.
Literatuur Boom Basics
De doorwerking van internationaal recht in de Nederlandse rechtsorde
• Doorwerking: algemeen
Of, hoe en in welke mate regels van internationaal recht (kunnen) doorwerken in een nationale
rechtsorde is primair een aangelegenheid naar nationaal constitutioneel recht. Dienaangaande wordt
grosso modo onderscheiden naar twee modellen:
a. Het monisme: internationaal recht maakt als zodanig deel uit van de nationale rechtsorde en
kan dan ook aldaar in rechte worden ingeroepen.
b. Het dualisme: nationaal recht en internationaal recht vormen twee gescheiden rechtsordes.
Het internationaal recht kan als zodanig niet in het nationale rechtsstelsel een rol spelen.
Zulks kan pas nadat een internationale regel is omgezet, getransformeerd, in een regel van
nationaal recht.
• Hiërarchie: algemeen
Los van de vraag naar de wijze van doorwerking staat welke status een internationale regel in een
monistisch stelsel dan wel een getransformeerde regel in het nationale recht inneemt: dit is kortom
een vraag naar de hiërarchie van regels. In een monistisch stelsel wordt die status ook in het
nationale recht geregeld. In een dualistisch model is de status die van de regel waarin
getransformeerd is.
4
LexRosa 2021 - Verspreiden niet toegestaan.
