Samenvatting basisboek criminologie
Hoofdstuk 1
1.1 wat is criminologie
Criminologie is de wetenschap die criminaliteit vanuit verschillende invalshoeken benadert.
Hierbij wordt gebruikgemaakt van kennis uit verschillende disciplines, zoals;
psychiatrie, sociologie, psychologie, rechtswetenschappen, antropologie en
politicologie.
Afhankelijk van zijn achtergrond en van de vragen die de maatschappij op dat
moment bezighouden, zal de aandacht van de criminoloog zijn gericht op
criminaliteit als verschijnsel, op de persoon van de misdadiger, op het slachtoffer van
criminaliteit, op de plek van criminaliteit binnen het heersende politieke systeem, of
op reacties om op criminaliteit te reageren.
Stanley Cohen definieerde het domein van de criminologie beknopt in drie vragen;
1. Waarom worden wetten gemaakt?
2. Waarom worden ze overtreden?
3. Wat doen we daar aan of zouden we daaraan moeten doen?
Ronnie Lippens werkte deze definitie nog wat verder uit in een meer filosofische richting:
Waarom veranderen definities van criminaliteit door de tijd; waarom worden specifiek
gedrag of zelfs hele bevolkingsgroepen gecriminaliseerd; waarom worden overtreden
mensen normen, waaronder juridische, en wat moeten we doen met overtreders?
Wat is criminaliteit?
Wat we crimineel gedrag noemen, hangt af van de gevolgen die het gedrag heeft voor zowel
slachtoffers als de samenleving, van de (morele) opvattingen van de machthebbers, van de
publieke opinie, en vaak ook van de context waarin het gedrag plaatsvindt.
Wat als crimineel wordt gedefinieerd kan dus in de loop der tijd veranderen
Tussen crimineel en niet-crimineel gedrag lift geen scherpe en onbetwiste grens
Criminaliteit als sociaal construct
Criminaliteit wordt geconstrueerd binnen het geheel van interacties tussen daders,
slachtoffers, omstanders en functionarissen belast met formele sociale controle.
Criminaliteit kan dus worden gezien als een sociaal construct, dat wil zeggen dat
criminaliteit is ‘wat we zo noemen’, waarover binnen de samenleving afspraken zijn
gemaakt.
1
,Bonger definieerde criminaliteit; als een ernstige antisociale handeling, waarop de staat door
toevoeging van leed bewust reageert
Sellin noemde criminaliteit; maar een van de vele verschijningsvormen van regel
overschrijdend gedrag
Sutherland voegde het element ‘maatschappelijke schade’ aan de definitiediscussie toe, op
grond van zijn onderzoek naar onethisch gedrag in het bedrijfsleven.
Wederrechtelijk of onrechtmatig gedrag beschouwde hij als criminaliteit, ook als
dergelijk gedrag niet als zodanig in de strafwetgeving was opgenomen, maar door
andere rechtsgebieden werd gereguleerd.
Veel wetenschappers definiëren criminaliteit simpelweg als gedrag dat strafbaar is gesteld in
een formele wet.
1.2 historisch overzicht
Het startpunt van criminologie als wetenschap kunnen we situeren in het begin van de
negentiende eeuw, maar ook werd er al nagedacht over misdaad en straf door een Griekse
folosoof (Plato).
Hij betoogt dat in elke staat waar armoede heerst en men bedelaars in het
straatbeeld ziet, automatisch ook sprake is van dieven, zakkenrollers, kerkrovers en
dergelijke misdadigers.
Of iemand daadwerkelijk dergelijke misdaden begaat, is volgens Plato afhankelijk van
de vraag of het goede of het slechte deel van de persoonlijkheid de overhand heeft.
Hier zien we een deterministische verklaring van het gedrag.
Ook in religieuze geschriften, zoals het oude testament en het nieuwe testament
komen verschillende passages voor die te maken hebben met misdaad en straf.
In de middeleeuwen hadden we in Europa te maken met de heerschappij van de
kerk. Hierbij gaat het om het kerkelijke recht en de kerkelijke rechtspraak, die veel
aanwezig was in het burgerlijke leven.
Ook de Engelse humanistische jurist Thomas More stelt zich op als een voorloper van de
kritische criminologie door de vraag te stellen of het opleggen van straffen door de overheid
wel is te rechtvaardigen als diezelfde overheid de veroorzaker is van veel criminaliteit omdat
zij burgers onderdrukt en ‘besteelt’.
More is voorstanders van de maatregel om misdadigers de door het aangerichte
schade te laten vergoeden door werkstraffen.
Vanaf het midden van de zeventiende eeuw boekten de natuurwetenschappen zoveel
succes dat men dacht de natuurwetenschappelijke methoden ook op de
samenlevingsvraagstukken te kunnen toepassen.
2
, Over misdaad en straf ontwikkelde Montesquieu de nodige gedachten. Zo betoogde hij dat
strenge straffen niet stroken met het belangrijk principe ‘vrijheid’ uit de Franse revolutie, en
dat wrede straffen daarnaast geen effect hebben omdat men eraan gewend raakt.
Ook legde ij verbanden tussen misdaad en externe factoren, die volgens hem hun
weerslag moesten hebben op het recht en de rechtsinstituten.
Een tweede grote denker uit de klassieke school van Rousseau. Rousseau zag eigendoem als
de oorzaak van rivaliteit en de tegenstelling tussen rijkdom en armoede.
Hij toonde zich als tegenstander van de vooruitgang, die hij als oorzaak van
problemen in de maatschappij zag.
De belangrijkste figuur uit de klassieke school is de in Italië geboren Beccaria. In zijn
beroemde dei delitti e delle pene uit 1764 zette hij al zijn bezwaren tegen het bestaande
strafrecht en de gangbare straffen uiteen.
De volgende uitgangspunten vatten Beccaria’s ideeën met betrekking tot een rechtvaardig
en effectief strafrechtelijke systeem kort samen;
o Het individu moet zo min mogelijk worden gehinderd door het recht
o De rechten van de aangeklaagde moeten in elk stadium van het proces worden
beschermd door de wet
o De ernst van een misdrijf wordt bepaald door de schade die een ander is aangedaan
o Straffen moeten in de juiste verhouding staat tot het gepleegde misdrijf
o Straffen zijn onrechtvaardig als ze zwaarder zijn dan noodzakelijk om afschrikking te
bewerkstelligen
o Het opleggen van straf aan een veroordeelde moet vrij zijn van corruptie en
vooroordeel
o Straffen moeten snel en voorspelbaar worden uitgevoerd, zodat het verband tussen
het gepleegde feit en de opgelegde straf duidelijk onontkoombaar is.
Een laatste naam die in dit overzicht van de voorlopers van criminologie wordt vermeld, is
die van Bentham.
Bentham was evenals Beccaria een groot voorstander van vrijheidsstraffen en hij
ontwierp een speciaal soort gevangenis, het panopticon.
3
Hoofdstuk 1
1.1 wat is criminologie
Criminologie is de wetenschap die criminaliteit vanuit verschillende invalshoeken benadert.
Hierbij wordt gebruikgemaakt van kennis uit verschillende disciplines, zoals;
psychiatrie, sociologie, psychologie, rechtswetenschappen, antropologie en
politicologie.
Afhankelijk van zijn achtergrond en van de vragen die de maatschappij op dat
moment bezighouden, zal de aandacht van de criminoloog zijn gericht op
criminaliteit als verschijnsel, op de persoon van de misdadiger, op het slachtoffer van
criminaliteit, op de plek van criminaliteit binnen het heersende politieke systeem, of
op reacties om op criminaliteit te reageren.
Stanley Cohen definieerde het domein van de criminologie beknopt in drie vragen;
1. Waarom worden wetten gemaakt?
2. Waarom worden ze overtreden?
3. Wat doen we daar aan of zouden we daaraan moeten doen?
Ronnie Lippens werkte deze definitie nog wat verder uit in een meer filosofische richting:
Waarom veranderen definities van criminaliteit door de tijd; waarom worden specifiek
gedrag of zelfs hele bevolkingsgroepen gecriminaliseerd; waarom worden overtreden
mensen normen, waaronder juridische, en wat moeten we doen met overtreders?
Wat is criminaliteit?
Wat we crimineel gedrag noemen, hangt af van de gevolgen die het gedrag heeft voor zowel
slachtoffers als de samenleving, van de (morele) opvattingen van de machthebbers, van de
publieke opinie, en vaak ook van de context waarin het gedrag plaatsvindt.
Wat als crimineel wordt gedefinieerd kan dus in de loop der tijd veranderen
Tussen crimineel en niet-crimineel gedrag lift geen scherpe en onbetwiste grens
Criminaliteit als sociaal construct
Criminaliteit wordt geconstrueerd binnen het geheel van interacties tussen daders,
slachtoffers, omstanders en functionarissen belast met formele sociale controle.
Criminaliteit kan dus worden gezien als een sociaal construct, dat wil zeggen dat
criminaliteit is ‘wat we zo noemen’, waarover binnen de samenleving afspraken zijn
gemaakt.
1
,Bonger definieerde criminaliteit; als een ernstige antisociale handeling, waarop de staat door
toevoeging van leed bewust reageert
Sellin noemde criminaliteit; maar een van de vele verschijningsvormen van regel
overschrijdend gedrag
Sutherland voegde het element ‘maatschappelijke schade’ aan de definitiediscussie toe, op
grond van zijn onderzoek naar onethisch gedrag in het bedrijfsleven.
Wederrechtelijk of onrechtmatig gedrag beschouwde hij als criminaliteit, ook als
dergelijk gedrag niet als zodanig in de strafwetgeving was opgenomen, maar door
andere rechtsgebieden werd gereguleerd.
Veel wetenschappers definiëren criminaliteit simpelweg als gedrag dat strafbaar is gesteld in
een formele wet.
1.2 historisch overzicht
Het startpunt van criminologie als wetenschap kunnen we situeren in het begin van de
negentiende eeuw, maar ook werd er al nagedacht over misdaad en straf door een Griekse
folosoof (Plato).
Hij betoogt dat in elke staat waar armoede heerst en men bedelaars in het
straatbeeld ziet, automatisch ook sprake is van dieven, zakkenrollers, kerkrovers en
dergelijke misdadigers.
Of iemand daadwerkelijk dergelijke misdaden begaat, is volgens Plato afhankelijk van
de vraag of het goede of het slechte deel van de persoonlijkheid de overhand heeft.
Hier zien we een deterministische verklaring van het gedrag.
Ook in religieuze geschriften, zoals het oude testament en het nieuwe testament
komen verschillende passages voor die te maken hebben met misdaad en straf.
In de middeleeuwen hadden we in Europa te maken met de heerschappij van de
kerk. Hierbij gaat het om het kerkelijke recht en de kerkelijke rechtspraak, die veel
aanwezig was in het burgerlijke leven.
Ook de Engelse humanistische jurist Thomas More stelt zich op als een voorloper van de
kritische criminologie door de vraag te stellen of het opleggen van straffen door de overheid
wel is te rechtvaardigen als diezelfde overheid de veroorzaker is van veel criminaliteit omdat
zij burgers onderdrukt en ‘besteelt’.
More is voorstanders van de maatregel om misdadigers de door het aangerichte
schade te laten vergoeden door werkstraffen.
Vanaf het midden van de zeventiende eeuw boekten de natuurwetenschappen zoveel
succes dat men dacht de natuurwetenschappelijke methoden ook op de
samenlevingsvraagstukken te kunnen toepassen.
2
, Over misdaad en straf ontwikkelde Montesquieu de nodige gedachten. Zo betoogde hij dat
strenge straffen niet stroken met het belangrijk principe ‘vrijheid’ uit de Franse revolutie, en
dat wrede straffen daarnaast geen effect hebben omdat men eraan gewend raakt.
Ook legde ij verbanden tussen misdaad en externe factoren, die volgens hem hun
weerslag moesten hebben op het recht en de rechtsinstituten.
Een tweede grote denker uit de klassieke school van Rousseau. Rousseau zag eigendoem als
de oorzaak van rivaliteit en de tegenstelling tussen rijkdom en armoede.
Hij toonde zich als tegenstander van de vooruitgang, die hij als oorzaak van
problemen in de maatschappij zag.
De belangrijkste figuur uit de klassieke school is de in Italië geboren Beccaria. In zijn
beroemde dei delitti e delle pene uit 1764 zette hij al zijn bezwaren tegen het bestaande
strafrecht en de gangbare straffen uiteen.
De volgende uitgangspunten vatten Beccaria’s ideeën met betrekking tot een rechtvaardig
en effectief strafrechtelijke systeem kort samen;
o Het individu moet zo min mogelijk worden gehinderd door het recht
o De rechten van de aangeklaagde moeten in elk stadium van het proces worden
beschermd door de wet
o De ernst van een misdrijf wordt bepaald door de schade die een ander is aangedaan
o Straffen moeten in de juiste verhouding staat tot het gepleegde misdrijf
o Straffen zijn onrechtvaardig als ze zwaarder zijn dan noodzakelijk om afschrikking te
bewerkstelligen
o Het opleggen van straf aan een veroordeelde moet vrij zijn van corruptie en
vooroordeel
o Straffen moeten snel en voorspelbaar worden uitgevoerd, zodat het verband tussen
het gepleegde feit en de opgelegde straf duidelijk onontkoombaar is.
Een laatste naam die in dit overzicht van de voorlopers van criminologie wordt vermeld, is
die van Bentham.
Bentham was evenals Beccaria een groot voorstander van vrijheidsstraffen en hij
ontwierp een speciaal soort gevangenis, het panopticon.
3
