Hoofdstuk 1 – Begripsbepaling en uitgangspunten
Er bestaat een relatie tussen leeftijd en gedrag van mensen. Dat gedrag
deels leeftijdsgebonden is, hangt samen met het feit dat mensen op
verschillende leeftijden verschillende behoeften hebben.
Niet alle veranderingen vinden bij iedereen op dezelfde leeftijd plaats, er
zijn kinderen die ‘vroegrijp’ of juist ‘laatbloeiers’ zijn.
Een fase is een tijd waarin mensen voorspelbare overeenkomsten in
lichamelijke en geestelijke ontwikkeling vertonen.
De levensloop van mensen bestaat uit verschillen fasen die een vaste
volgorde hebben en onderling samenhang vertonen.
Een periode is een deel van een fase met bepaalde eigen kenmerken.
Puberteit en adolescentie zijn beide begrippen die historisch gezien
vooral verwijzen naar kenmerken van de lichamelijke ontwikkeling tot
volwassenheid. Het Latijnse woord pubertas betekent ‘huwbaar’ en een
betekenis van pubes is ‘geslachtsrijp’. Het werkwoord adolescere betekent
in het Latijn ‘opgroeien, rijp worden’.
Kinderen werden vroeg beschouwd als volwassenen in zakformaat. Na een
korte periode van verzorging werden ze zo snel mogelijk in aanraking
gebracht met alle facetten uit de wereld van de volwassenen.
Forever-youngcultuur (je bent zo oud als je je voelt): ouders en
adolescenten gaan meer dan voorheen op voet van gelijkheid met elkaar
om. Sommige ouders willen ook liever vriend dan opvoeder van hun
pubers zijn.
De adolescentiefase is de ontwikkelingsfase tussen de kindertijd en de
volwassenheid (12 tot 22 jaar). Op grond van veranderingen worden er
binnen de adolescentiefase drie periodes onderscheiden:
1. In de vroege adolescentie (puberteit) staat de lichamelijke groei en
rijping en de daarmee verbonden psychoseksuele ontwikkeling centraal.
Ook komt het losmakingsproces tussen de adolescent en zijn ouders op
gang.
2. Voor de middenadolescentie is typerend dat de adolescent
experimenteert met de vele nieuwe keuzemogelijkheden.
3. De late adolescentie staat voor velen in het teken van het aangaan
van verplichtingen op het gebied van maatschappelijke positie en
persoonlijke relaties.
Beeldvorming: de eigenschappen die in het verleden aan
adolescenten zijn toegedicht.
,Veel van de mediabeelden over de jeugd zijn nogal generaliserend, wat
tot uitdrukking komt in koppen als ‘de jeugd wordt agressiever, crimineler,
dommer of gezonder’. Dit wordt nog versterkt doordat in de media het
afwijkende, het extreme en sensationele natuurlijk meer aandacht krijgt
dan het gangbare.
Ook sociale wetenschappers hebben veel bijgedragen aan de
beeldvorming over de jeugd. Te denken valt aan Sturm und Drang
(storm en stress) wat voorkomt uit genetisch bepaalde biologische
veranderingen aan het begin van de adolescentie. In de sociaal-culturele
ontwikkeling wordt de fase van Sturm und Drang gerelativeerd tot een
cultuurgebonden verschijnsel. Nature-nurturedebat
Prestatiemaatschappij: wie hogerop wil komen en mee wil tellen
moet prestaties leveren. Voor jongeren zullen diploma’s als bewijzen
daarvan steeds belangrijker worden. Een tweede kenmerk is het
toenemende materialisme en consumisme: jongeren spannen zich in om
te consumeren.
Beelden in de neurowetenschap
Structuur van de hersenen: de hersenen vormen samen met het
ruggenmerg het centrale zenuwstelsel. Dit is opgebouwd uit neuronen
(zenuwcellen). Een neuron bestaat uit een cellichaam met grijze stof,
een axon dat informatie aan andere neuronen kan doorgeven, en
dendrieten die informatie van andere neuronen kunnen ontvangen. Het
axon is omgeven door beschermende en geleidende witte stof, myeline
genoemd. De grijze stof bepaalt de werkkracht van de hersenen terwijl de
witte stof belangrijk is voor de communicatie tussen de zenuwcellen.
Neuronen zijn specialisten in het uitwisselen van informatie. Ze zenden
vanuit het cellichaam een elektrische signaal naar de uiteinden van het
axon. Daar wordt het signaal omgezet in neurotransmitter, een
chemisch stofje dat als informatie door de dendrieten van andere
neuronen ontvangen wordt.
Veel leerprocessen vinden plaats in de prefrontale cortex, de
topmanager van het brein.
Gevoelige periodes: In bepaalde periodes zijn de hersenen het best
uitgerust om verbindingen te maken in en op een bepaald gebied. Dan
leveren leerervaringen het meest op.
Afgezien van onzekerheden, wisselende stemmingen, verwarring en
emotionele instabiliteit bieden de adolescentenhersenen ook unieke
mogelijkheden. Juist de nog niet uitgerijpte frontale cortex zorgt ervoor
dat adolescenten vaak creatiever zijn dan volwassenen.
, De ontwikkeling van de hersenen verloopt niet voor alle delen met
dezelfde snelheid. Ze rijpen van achteren naar voren.
Veel van de gedachten en emoties die jongeren hebben, hebben
betrekking op de korte termijn, ze zijn gericht op het hier en nu.
Emotionele opwinding in de vorm van korte termijnbeloning of de kans
daarop blijkt voor adolescenten vaak een sterkere prikkel om iets te doen.
Vanwege de onbalans tussen het rationele en het emotionele bij
adolescenten, kun je als opvoeder het best ruimte geven waar mogelijk
maar ook sturing en controle waar nodig.
De ontwikkeling wordt in de ontwikkelingspsychologie beschreven en
verklaar aan de hand van vier factoren:
1. De biologische factor (nature)
Als adolescent maak je ingrijpende genetisch gestuurde biologische
veranderingen door, zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant van je
lichaam.
2. De sociale factor (nurture)
Deze factor wordt ook wel de omgevingsfactor genoemd, omdat mensen
zich ontwikkelen in interactie met hun sociale omgeving.
3. De historische factor (nature en nurture)
Wil je gedrag van adolescenten uit de jaren vijftig begrijpen of vergelijken
met gedrag van de huidige adolescenten, dan moet je het plaatsen in de
context waarin dat gedrag heeft plaatsgevonden.
4. Bijzonderheden uit de individuele levensgeschiedenis (nature
en nurture)
Bepaalde (toevallige) gebeurtenissen kunnen ingrijpende consequenties
hebben.
Hoofdstuk 2 – Identiteitsontwikkeling
Erikson heeft zijn theorie over de identiteitsontwikkeling eerst zelf
doorleefd en typeert zijn jeugd in termen van marginaliteit, verwarring en
identiteitscrisis.
Persoonlijkheid verwijst tegenwoordig naar een uniek patroon van
psychische en gedragskenmerken dat min of meer stabiel bij een persoon
valt waar te nemen. Dit patroon bepaalt hoe je je gedraagt en hoe je
denkt, en ook waardoor je gemotiveerd wordt.
Er zijn allerlei pogingen gedaan om persoonlijkheidskenmerken in een
omvattend model te verwerken, bijvoorbeeld de big five. De big five
verwijst naar vijf dimensies:
1. Extraversie (op de omgeving gericht versus naar binnen gericht): onder
Er bestaat een relatie tussen leeftijd en gedrag van mensen. Dat gedrag
deels leeftijdsgebonden is, hangt samen met het feit dat mensen op
verschillende leeftijden verschillende behoeften hebben.
Niet alle veranderingen vinden bij iedereen op dezelfde leeftijd plaats, er
zijn kinderen die ‘vroegrijp’ of juist ‘laatbloeiers’ zijn.
Een fase is een tijd waarin mensen voorspelbare overeenkomsten in
lichamelijke en geestelijke ontwikkeling vertonen.
De levensloop van mensen bestaat uit verschillen fasen die een vaste
volgorde hebben en onderling samenhang vertonen.
Een periode is een deel van een fase met bepaalde eigen kenmerken.
Puberteit en adolescentie zijn beide begrippen die historisch gezien
vooral verwijzen naar kenmerken van de lichamelijke ontwikkeling tot
volwassenheid. Het Latijnse woord pubertas betekent ‘huwbaar’ en een
betekenis van pubes is ‘geslachtsrijp’. Het werkwoord adolescere betekent
in het Latijn ‘opgroeien, rijp worden’.
Kinderen werden vroeg beschouwd als volwassenen in zakformaat. Na een
korte periode van verzorging werden ze zo snel mogelijk in aanraking
gebracht met alle facetten uit de wereld van de volwassenen.
Forever-youngcultuur (je bent zo oud als je je voelt): ouders en
adolescenten gaan meer dan voorheen op voet van gelijkheid met elkaar
om. Sommige ouders willen ook liever vriend dan opvoeder van hun
pubers zijn.
De adolescentiefase is de ontwikkelingsfase tussen de kindertijd en de
volwassenheid (12 tot 22 jaar). Op grond van veranderingen worden er
binnen de adolescentiefase drie periodes onderscheiden:
1. In de vroege adolescentie (puberteit) staat de lichamelijke groei en
rijping en de daarmee verbonden psychoseksuele ontwikkeling centraal.
Ook komt het losmakingsproces tussen de adolescent en zijn ouders op
gang.
2. Voor de middenadolescentie is typerend dat de adolescent
experimenteert met de vele nieuwe keuzemogelijkheden.
3. De late adolescentie staat voor velen in het teken van het aangaan
van verplichtingen op het gebied van maatschappelijke positie en
persoonlijke relaties.
Beeldvorming: de eigenschappen die in het verleden aan
adolescenten zijn toegedicht.
,Veel van de mediabeelden over de jeugd zijn nogal generaliserend, wat
tot uitdrukking komt in koppen als ‘de jeugd wordt agressiever, crimineler,
dommer of gezonder’. Dit wordt nog versterkt doordat in de media het
afwijkende, het extreme en sensationele natuurlijk meer aandacht krijgt
dan het gangbare.
Ook sociale wetenschappers hebben veel bijgedragen aan de
beeldvorming over de jeugd. Te denken valt aan Sturm und Drang
(storm en stress) wat voorkomt uit genetisch bepaalde biologische
veranderingen aan het begin van de adolescentie. In de sociaal-culturele
ontwikkeling wordt de fase van Sturm und Drang gerelativeerd tot een
cultuurgebonden verschijnsel. Nature-nurturedebat
Prestatiemaatschappij: wie hogerop wil komen en mee wil tellen
moet prestaties leveren. Voor jongeren zullen diploma’s als bewijzen
daarvan steeds belangrijker worden. Een tweede kenmerk is het
toenemende materialisme en consumisme: jongeren spannen zich in om
te consumeren.
Beelden in de neurowetenschap
Structuur van de hersenen: de hersenen vormen samen met het
ruggenmerg het centrale zenuwstelsel. Dit is opgebouwd uit neuronen
(zenuwcellen). Een neuron bestaat uit een cellichaam met grijze stof,
een axon dat informatie aan andere neuronen kan doorgeven, en
dendrieten die informatie van andere neuronen kunnen ontvangen. Het
axon is omgeven door beschermende en geleidende witte stof, myeline
genoemd. De grijze stof bepaalt de werkkracht van de hersenen terwijl de
witte stof belangrijk is voor de communicatie tussen de zenuwcellen.
Neuronen zijn specialisten in het uitwisselen van informatie. Ze zenden
vanuit het cellichaam een elektrische signaal naar de uiteinden van het
axon. Daar wordt het signaal omgezet in neurotransmitter, een
chemisch stofje dat als informatie door de dendrieten van andere
neuronen ontvangen wordt.
Veel leerprocessen vinden plaats in de prefrontale cortex, de
topmanager van het brein.
Gevoelige periodes: In bepaalde periodes zijn de hersenen het best
uitgerust om verbindingen te maken in en op een bepaald gebied. Dan
leveren leerervaringen het meest op.
Afgezien van onzekerheden, wisselende stemmingen, verwarring en
emotionele instabiliteit bieden de adolescentenhersenen ook unieke
mogelijkheden. Juist de nog niet uitgerijpte frontale cortex zorgt ervoor
dat adolescenten vaak creatiever zijn dan volwassenen.
, De ontwikkeling van de hersenen verloopt niet voor alle delen met
dezelfde snelheid. Ze rijpen van achteren naar voren.
Veel van de gedachten en emoties die jongeren hebben, hebben
betrekking op de korte termijn, ze zijn gericht op het hier en nu.
Emotionele opwinding in de vorm van korte termijnbeloning of de kans
daarop blijkt voor adolescenten vaak een sterkere prikkel om iets te doen.
Vanwege de onbalans tussen het rationele en het emotionele bij
adolescenten, kun je als opvoeder het best ruimte geven waar mogelijk
maar ook sturing en controle waar nodig.
De ontwikkeling wordt in de ontwikkelingspsychologie beschreven en
verklaar aan de hand van vier factoren:
1. De biologische factor (nature)
Als adolescent maak je ingrijpende genetisch gestuurde biologische
veranderingen door, zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant van je
lichaam.
2. De sociale factor (nurture)
Deze factor wordt ook wel de omgevingsfactor genoemd, omdat mensen
zich ontwikkelen in interactie met hun sociale omgeving.
3. De historische factor (nature en nurture)
Wil je gedrag van adolescenten uit de jaren vijftig begrijpen of vergelijken
met gedrag van de huidige adolescenten, dan moet je het plaatsen in de
context waarin dat gedrag heeft plaatsgevonden.
4. Bijzonderheden uit de individuele levensgeschiedenis (nature
en nurture)
Bepaalde (toevallige) gebeurtenissen kunnen ingrijpende consequenties
hebben.
Hoofdstuk 2 – Identiteitsontwikkeling
Erikson heeft zijn theorie over de identiteitsontwikkeling eerst zelf
doorleefd en typeert zijn jeugd in termen van marginaliteit, verwarring en
identiteitscrisis.
Persoonlijkheid verwijst tegenwoordig naar een uniek patroon van
psychische en gedragskenmerken dat min of meer stabiel bij een persoon
valt waar te nemen. Dit patroon bepaalt hoe je je gedraagt en hoe je
denkt, en ook waardoor je gemotiveerd wordt.
Er zijn allerlei pogingen gedaan om persoonlijkheidskenmerken in een
omvattend model te verwerken, bijvoorbeeld de big five. De big five
verwijst naar vijf dimensies:
1. Extraversie (op de omgeving gericht versus naar binnen gericht): onder
